Ngũ Kinh
Trong hành trình tìm hiểu Lời Đức Chúa Trời, không có nền tảng nào vững chắc và quan trọng hơn năm quyển sách đầu tiên của Kinh Thánh, được biết đến với tên gọi Ngũ Kinh (Pentateuch). Đây không chỉ là phần mở đầu cho câu chuyện cứu chuộc vĩ đại của Đức Chúa Trời, mà còn là nền tảng cho toàn bộ mặc khải thần học, luật pháp và lịch sử của dân sự Ngài. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá ý nghĩa, nội dung, và sự ứng dụng thiết thực của Ngũ Kinh trong đời sống đức tin của Cơ Đốc nhân ngày nay.
Ngũ Kinh, xuất phát từ chữ Hán "五經" (năm quyển kinh), còn được gọi là Pentateuch trong tiếng Hy Lạp (πεντάτευχος - pentáteukhos), có nghĩa là "năm cuốn sách". Trong truyền thống Do Thái, bộ sách này được gọi là Torah (תּוֹרָה - tōrâ), thường được dịch là "Luật Pháp" hoặc "Sự Chỉ Dạy". Từ "Torah" xuất phát từ gốc động từ Hê-bơ-rơ yarah (ירה), có nghĩa là "chỉ dạy", "hướng dẫn" hay "chỉ ra". Điều này cho thấy bản chất của Ngũ Kinh không chỉ là một bộ luật khô khan, mà là sự chỉ dạy đầy ân điển của Đức Chúa Trời dành cho dân Ngài, hướng dẫn họ trong mối tương giao và cách sống thánh khiết.
Ngũ Kinh bao gồm năm sách: Sáng Thế Ký (Genesis), Xuất Ê-díp-tô Ký (Exodus), Lê-vi Ký (Leviticus), Dân Số Ký (Numbers), và Phục Truyền Luật Lệ Ký (Deuteronomy). Theo truyền thống, cả Do Thái giáo lẫn Cơ Đốc giáo đều công nhận Môi-se là tác giả chính của Ngũ Kinh (Lu-ca 24:27, 44; Giăng 5:46-47). Chính Chúa Giê-xu đã xác nhận điều này khi phán: “Vì nếu các ngươi tin Môi-se, thì cũng tin ta; vì ấy là về ta mà người đã chép.” (Giăng 5:46).
1. Sáng Thế Ký (Bereshit - בראשית)
Tên tiếng Hê-bơ-rơ, Bereshit, có nghĩa là "Ban đầu", lấy từ chữ đầu tiên của sách. Sáng Thế Ký là nền tảng cho mọi lẽ thật trong Kinh Thánh, giải đáp những câu hỏi căn bản nhất: Vũ trụ và sự sống bắt nguồn từ đâu? (Sáng 1:1). Con người là ai? (Sáng 1:26-27). Tại sao có sự đau khổ và tội lỗi? (Sáng 3). Kế hoạch cứu chuộc của Đức Chúa Trời bắt đầu như thế nào? (Sáng 3:15). Sách ghi lại các giao ước quan trọng đầu tiên của Đức Chúa Trời với các tổ phụ như Nô-ê (Sáng 9) và đặc biệt là Áp-ra-ham (Sáng 12, 15, 17), qua đó Ngài hứa ban một dòng dõi, một xứ sở và trở thành phước lành cho muôn dân—một lời hứa được ứng nghiệm trọn vẹn nơi Chúa Cứu Thế Giê-xu (Ga-la-ti 3:16).
2. Xuất Ê-díp-tô Ký (Shemot - שמות)
Tên sách có nghĩa là "Những cái tên", mở đầu bằng việc liệt kê tên các con trai của Gia-cốp. Sách này ghi lại sự hình thành của dân Y-sơ-ra-ên với tư cách là một quốc gia dưới sự lãnh đạo của Đức Chúa Trời qua Môi-se. Chủ đề chính là sự giải cứu (cứu chuộc). Đức Chúa Trời dùng quyền năng siêu việt để giải phóng dân Ngài khỏi ách nô lệ tại Ai Cập, đỉnh điểm là sự kiện Vượt Qua (Xuất Ê-díp-tô Ký 12). Huyết của con sinh bị giết bôi trên thanh cửa đã bảo vệ dân Chúa khỏi sự đoán phạt—một hình bóng rõ ràng về huyết báu của Chúa Giê-xu Christ, Chiên Con của Đức Chúa Trời (1 Cô-rinh-tô 5:7). Sau khi được giải cứu, Đức Chúa Trời ban cho họ Luật Pháp (Mười Điều Răn và Giao Ước tại núi Si-na-i, Xuất Ê-díp-tô Ký 20) và chỉ dẫn xây dựng Đền Tạm—nơi Đức Chúa Trời ngự giữa dân Ngài, biểu tượng cho sự hiện diện và con đường đến với Ngài.
3. Lê-vi Ký (Vayikra - ויקרא)
Có nghĩa là "Ngài gọi", phản ánh tiếng gọi của Đức Chúa Trời với dân sự đã được cứu chuộc. Nếu Xuất Ê-díp-tô Ký nói về sự giải cứu khỏi điều gì đó (Ai Cập, tội lỗi), thì Lê-vi Ký nói về sự giải cứu để điều gì đó: để tương giao thánh với Đức Chúa Trời. Sách này tập trung vào sự thánh khiết. Câu then chốt là: “Các ngươi hãy nên thánh, vì ta là Giê-hô-va Đức Chúa Trời các ngươi, vốn là thánh.” (Lê-vi Ký 19:2). Sách đưa ra các luật lệ chi tiết về của lễ, nghi lễ tẩy sạch, và chức vụ của thầy tế lễ—tất cả đều là "bóng" và "hình" của những sự trên trời, chỉ về Chúa Giê-xu Christ, là của lễ trọn vẹn và Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm duy nhất (Hê-bơ-rơ 9:11-14, 10:1).
4. Dân Số Ký (Bemidbar - במדבר)
Có nghĩa là "Trong đồng vắng". Sách này ghi lại hành trình 40 năm của dân Y-sơ-ra-ên từ núi Si-na-i đến bờ cõi Ca-na-an. Nó cho thấy sự trung tín của Đức Chúa Trời đối với những lời hứa của Ngài, đặt cạnh sự bất trung, oán trách và thiếu đức tin của dân chúng. Sự kiện các thám tử trở về với báo cáo tiêu cực (Dân Số Ký 13-14) và hậu quả là cả thế hệ bị phạt phải lang thang trong đồng vắng, là bài học cảnh tỉnh sâu sắc về tội thiếu đức tin. Tuy nhiên, giữa sự phán xét, ân điển Đức Chúa Trời vẫn hiện diện qua sự cung ứng man-na, nước từ vầng đá, và sự bảo vệ khỏi kẻ thù. Con rắn bằng đồng được treo lên để ai nhìn đến thì được sống (Dân Số Ký 21:4-9) là một hình bóng trực tiếp về Chúa Giê-xu bị đóng đinh trên thập tự giá (Giăng 3:14-15).
5. Phục Truyền Luật Lệ Ký (Devarim - דברים)
Có nghĩa là "Những lời", là những bài giảng cuối cùng của Môi-se cho thế hệ Y-sơ-ra-ên mới trước khi họ vào Đất Hứa. Đây không phải là một bộ luật mới, mà là sự nhắc lại, giải thích và áp dụng luật pháp trong bối cảnh mới. Tinh thần của sách được tóm tắt trong Shema (Nghe): “Hỡi Y-sơ-ra-ên! Hãy nghe: Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta là Giê-hô-va có một không hai. Ngươi phải hết lòng, hết ý, hết sức kính mến Giê-hô-va Đức Chúa Trời ngươi.” (Phục Truyền 6:4-5). Môi-se đặt trước dân sự hai con đường: sự sống và phước lành, hay sự chết và rủa sả (Phục Truyền 30:15-20), và kêu gọi họ chọn lựa. Sách kết thúc với cái chết của Môi-se và sự chờ đợi một Đấng Tiên Tri giống như ông—lời tiên tri chỉ về Đấng Christ (Phục Truyền 18:15; Công vụ 3:22-23).
Mặc dù gồm năm sách riêng biệt, Ngũ Kinh là một câu chuyện thống nhất với các chủ đề chính đan xuyên:
1. Giao Ước (Covenant): Đức Chúa Trời là Đấng chủ động thiết lập mối quan hệ dựa trên giao ước với loài người (giao ước với A-đam, Nô-ê, Áp-ra-ham, và dân Y-sơ-ra-ên tại Si-na-i). Giao ước này bày tỏ ân điển chủ động của Ngài và đòi hỏi đức tin đáp ứng từ phía con người.
2. Sự Cứu Chuộc (Redemption): Từ lời hứa đầu tiên về Đấng giải cứu (Sáng 3:15), đến sự kiện Vượt Qua, đến hệ thống tế lễ, Ngũ Kinh liên tục chỉ về sự cần thiết của một sự cứu chuộc bằng huyết và Đấng Cứu Chuộc sẽ đến.
3. Sự Thánh Khiết (Holiness): Đức Chúa Trời là thánh khiết, và dân sự Ngài được kêu gọi sống thánh khiết trong mọi phương diện đời sống—tâm linh, đạo đức, xã hội, và thể chất.
4. Sự Chúc Phước và Rủa Sả (Blessing and Curse): Ngũ Kinh thiết lập nguyên tắc thuộc linh: vâng lời dẫn đến sự sống và phước lành, trong khi bất tuân dẫn đến sự chết và rủa sả. Nguyên tắc này được tóm gọn trong Phục Truyền 28.
Là Cơ Đốc nhân sống dưới ân điển của Tân Ước, chúng ta học hỏi từ Ngũ Kinh như thế nào? Sứ đồ Phao-lô dạy rằng: “Vả, mọi sự đã chép từ đời xưa đều để dạy dỗ chúng ta, hầu cho bởi sự nhịn nhục và sự yên ủi của Kinh Thánh dạy mà chúng ta được sự trông cậy.” (Rô-ma 15:4). Dưới đây là một số ứng dụng thiết thực:
1. Hiểu Biết Nền Tảng về Đức Chúa Trời và Con Người: Ngũ Kinh dạy chúng ta về bản chất của Đức Chúa Trời—Đấng Sáng Tạo quyền năng, Đấng Thánh Khiết công bình, nhưng cũng là Đấng đầy lòng thương xót và trung tín giữ giao ước. Đồng thời, nó cho thấy hình ảnh con người được tạo dựng theo hình ảnh Đức Chúa Trời nhưng đã sa ngã, cần được cứu chuộc. Sự hiểu biết này giúp chúng ta có cái nhìn đúng đắn về chính mình và lòng tôn kính với Chúa.
2. Trân Quý Sự Cứu Chuộc Trọn Vẹn Trong Đấng Christ: Khi đọc về hệ thống tế lễ phức tạp, đẫm máu và phải lặp lại không ngừng trong Ngũ Kinh, chúng ta càng thêm biết ơn vì của lễ một lần đủ cả của Chúa Giê-xu trên thập tự giá. Chúng ta được kêu gọi sống như một dân tộc đã được cứu chuộc (như dân Y-sơ-ra-ên ra khỏi Ai Cập), và được thánh hóa để tương giao với Đức Chúa Trời.
3. Sống Thánh Khiết Trong Mọi Phương Diện: Nguyên tắc thánh khiết không thay đổi. Dù chúng ta không còn bị ràng buộc bởi luật nghi lễ về đồ ăn, thanh sạch (Mác 7:19; Công vụ 10), nhưng lời kêu gọi: “Hãy nên thánh, vì ta là thánh” (1 Phi-e-rơ 1:16, trích Lê-vi Ký 11:44) vẫn vang vọng. Điều đó áp dụng trong tâm tưởng, lời nói, hành động, các mối quan hệ và cách chúng ta quản lý thân thể, thời gian, tài chính Chúa giao.
4. Bước Đi Bằng Đức Tin và Vâng Lời: Hành trình trong đồng vắng của Y-sơ-ra-ên là một cảnh báo về hậu quả của sự oán trách và thiếu đức tin (1 Cô-rinh-tô 10:1-11). Chúng ta được kêu gọi tin cậy vào sự dẫn dắt và sự cung ứng của Chúa dù hoàn cảnh trông có vẻ khó khăn, và vâng theo Lời Ngài như kim chỉ nam cho mọi quyết định.
5. Truyền Lại Đức Tin Cho Thế Hệ Kế Tiếp: Phục Truyền Luật Lệ Ký nhấn mạnh việc cha mẹ phải dạy dỗ con cái về các điều răn của Chúa mọi lúc, mọi nơi (Phục Truyền 6:6-9). Đây là mô hình cho việc giáo dục đức tin trong gia đình Cơ Đốc, không chỉ bằng lời dạy suông mà bằng chính đời sống tận hiến và những cuộc trò chuyện đầy tình yêu thương.
Ngũ Kinh không phải là một bộ sách cổ xưa, khó hiểu dành riêng cho các học giả. Đó là Lời sự sống, mặc khải nền tảng về Đức Chúa Trời, về con người, về tội lỗi, ân điển và sự cứu chuộc. Nó là phần mở đầu không thể thiếu cho câu chuyện Tin Lành trọn vẹn, dẫn dắt chúng ta thẳng đến chân thập tự giá của Chúa Giê-xu Christ. Khi đọc và nghiền ngẫm Ngũ Kinh với con mắt được Thánh Linh soi sáng, chúng ta sẽ thấy bóng dáng của Đấng Christ trong từng trang sách, thấu hiểu hơn về ân điển mà chúng ta đang đứng vững, và tìm được sự hướng dẫn quý báu cho hành trình đức tin hằng ngày. Hãy bắt đầu hoặc tiếp tục khám phá kho tàng này với lòng khao khát, và để Lời Chúa dưỡng nuôi, uốn nắn và biến đổi chúng ta mỗi ngày.