Vấn Đề Nhất Lãm là gì?

Trong hành trình nghiên cứu và đọc Tân Ước, đặc biệt là bốn sách Phúc Âm, một hiện tượng nổi bật và thú vị không thể bỏ qua chính là mối quan hệ chặt chẽ giữa ba sách Phúc Âm đầu tiên: Ma-thi-ơ, Mác và Lu-ca. Chúng được gọi chung là “Phúc Âm Nhất Lãm” (Synoptic Gospels), từ Hy Lạp “syn” (cùng nhau) và “opsis” (thấy), nghĩa là “cùng được nhìn thấy chung một cách”. Vấn đề Nhất Lãm (The Synoptic Problem) là thuật ngữ học thuật để chỉ việc đi tìm lời giải thích cho sự tương đồng và dị biệt đáng kinh ngạc giữa ba tác phẩm này. Hiểu được vấn đề này không chỉ là một bài tập học thuật khô khan, mà còn mở ra cánh cửa sâu sắc để chúng ta đánh giá cao sự phong phú, độ tin cậy và chủ ý thần học trong Lời Đức Chúa Trời.

Khi đặt Ma-thi-ơ, Mác và Lu-ca song song, chúng ta thấy một bức tranh phức tạp:

1. Sự Tương Đồng Nổi Bật:
Ba sách này chia sẻ cùng một cấu trúc tổng thể: chức vụ của Giăng Báp-tít, phép báp-tem và sự cám dỗ của Chúa Giê-xu, chức vụ tại Ga-li-lê, hành trình về Giê-ru-sa-lem, Tuần Lễ Khổ Nạn, sự chết và phục sinh. Chúng ghi chép nhiều sự kiện giống hệt nhau (như Chữa người bại, Dẹp yên biển động, Nuôi 5000 người) và thậm chí dùng chung nhiều từ ngữ, cụm từ y hệt trong nguyên văn Hy Lạp. Ví dụ, câu chuyện người bại được bốn người khiêng trong Mác 2:1-12, Ma-thi-ơ 9:1-8 và Lu-ca 5:17-26 có cấu trúc và từ vựng gần như trùng khớp.

2. Những Dị Biệt Quan Trọng:
Tuy nhiên, mỗi sách lại có những nét riêng biệt:

• Ma-thi-ơ (viết cho độc giả Do Thái) nhấn mạnh Chúa Giê-xu là Đấng Mê-si, Vua, Đấng ứng nghiệm lời tiên tri Cựu Ước. Ông có những giáo huấn dài như Bài Giảng Trên Núi (chương 5-7) và nhiều ẩn dụ về Vương Quốc.
• Mác (có lẽ viết cho độc giả La Mã) ngắn gọn, hành động nhanh, nhấn mạnh quyền năng và chức vụ của “Con Người”. Ông thường dùng từ “tức thì” (euthus trong tiếng Hy Lạp).
• Lu-ca (viết cho người Hy Lạp và dân ngoại) chú trọng tính lịch sử, lòng thương xót phổ quát của Chúa Giê-xu, và vai trò của Đức Thánh Linh. Ông có nhiều câu chuyện và ẩn dụ độc đáo như Người Samari nhân lành, Con trai hoang đàng (chỉ có trong Lu-ca 10 & 15).

Ví dụ điển hình: Cùng kể về Lời Phán Truyền Lớn, Ma-thi-ơ 28:19 ghi “Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân, hãy nhân danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh mà làm phép báp-tem cho họ”. Mác 16:15 ghi “Hãy đi khắp thế gian, giảng Tin Lành cho mọi người”. Còn Lu-ca 24:47 lại nhấn mạnh “và người ta sẽ nhân danh Ngài mà rao giảng cho dân các nước sự ăn năn để được tha tội, bắt đầu từ thành Giê-ru-sa-lem”. Cùng một mạng lệnh, nhưng được trình bày với các sắc thái bổ sung cho nhau.

Các học giả Kinh Thánh đã đề xuất nhiều mô hình để giải thích mối quan hệ phức tạp này. Dưới đây là những giả thuyết chính:

1. Giả Thuyết Hai Nguồn (Two-Source Hypothesis):
Đây là giả thuyết được chấp nhận rộng rãi nhất. Nó đề xuất rằng:

• Phúc Âm Mác là tài liệu sớm nhất, và cả Ma-thi-ơ lẫn Lu-ca đều độc lập sử dụng Mác làm khung cấu trúc và nguồn tư liệu chính cho các trình thuật của mình.
• Nguồn “Q” (Quelle, tiếng Đức nghĩa là “nguồn”): Vì Ma-thi-ơ và Lu-ca có chung khoảng 200 câu giáo huấn của Chúa Giê-xu không có trong Mác (ví dụ: Các Mối Phước, Kinh Lạy Cha), người ta giả định một tài liệu nguồn chung bằng tiếng A-ram hoặc Hy Lạp, nay đã thất lạc, gọi là “Q”.
• Nguồn riêng: Ma-thi-ơ và Lu-ca mỗi người có nguồn tư liệu độc đáo của riêng mình (ký hiệu là M và L), giải thích cho những phần chỉ có trong sách của họ.

Sơ đồ: Mác (sớm nhất) + Q + M → Ma-thi-ơ. Mác + Q + L → Lu-ca.

2. Giả Thuyết “Mác Ưu Tiên” (Markan Priority):
Là một phần của Giả thuyết Hai Nguồn, khẳng định Mác được viết đầu tiên. Bằng chứng là hơn 90% nội dung Mác xuất hiện trong Ma-thi-ơ, và khoảng 50% trong Lu-ca. Văn phong của Mác sống động, trực tiếp hơn, và có những chi tiết “thô” mà Ma-thi-ơ và Lu-ca có vẻ đã làm mượt mà hơn (so sánh Mác 10:18 “Sao ngươi gọi ta là nhân lành?” với Ma-thi-ơ 19:17 “Sao ngươi hỏi ta về điều nhân lành?”).

3. Các Giả Thuyết Khác:

• Giả thuyết Augustinian: Truyền thống lâu đời cho rằng Ma-thi-ơ viết đầu tiên (bằng tiếng Hê-bơ-rơ), rồi đến Mác (tóm tắt Ma-thi-ơ), và sau cùng là Lu-ca (dùng cả hai).
• Giả thuyết “Griesbach/Farrer”: Cho rằng Ma-thi-ơ viết đầu tiên, Lu-ca dùng Ma-thi-ơ, và Mác dùng cả hai. Giả thuyết Farrer thì bỏ “Q”, cho rằng Lu-ca dùng cả Ma-thi-ơ lẫn Mác.

Dù theo giả thuyết nào, điểm chung được tin cậy bởi các nhà thần học Tin Lành là: tất cả đều được Đức Thánh Linh cảm thúc. Sự phụ thuộc về văn liệu không làm giảm tính chất được soi dẫn của Kinh Thánh. Đức Chúa Trời có thể sử dụng các nguồn tư liệu có sẵn và hướng dẫn các trước giả để đạt được mục đích thần học của Ngài.

Hiểu Vấn Đề Nhất Lãm không làm suy yếu đức tin, trái lại, củng cố niềm tin vào tính xác thực và sự phong phú của Phúc Âm.

1. Tính Đa Dạng Trong Sự Hiệp Nhất:
Ba Phúc Âm giống như ba chân dung của cùng một Chúa Cứu Thế Giê-xu, được vẽ từ các góc nhìn khác nhau bởi các họa sĩ khác nhau, cho các khán giả khác nhau. Sự khác biệt không phải là mâu thuẫn, mà là bổ sung. Ma-thi-ơ cho thấy Chúa Giê-xu là Vua ứng nghiệm lời tiên tri. Mác trình bày Ngài là Tôi Tớ đầy quyền năng và hành động. Lu-ca mô tả Ngài là Con Người, Đấng Cứu Thế đầy lòng thương xót cho toàn nhân loại. Cả ba cùng hợp nhất để tạo nên một chân dung toàn diện, đầy đủ hơn về Chúa Cứu Thế mà một sách đơn lẻ không thể truyền tải hết.

2. Khẳng Định Tính Lịch Sử:
Sự tương đồng chặt chẽ về các sự kiện then chốt (phép báp-tem, sự hóa hình, sự đóng đinh, phục sinh) giữa ba tài liệu độc lập tương đối này cung cấp bằng chứng vững chắc về tính lịch sử của Chúa Giê-xu. Đây là một dạng “xác nhận bằng nhiều nhân chứng”, như luật pháp xưa đòi hỏi: “Căn cứ vào lời của hai người chứng hoặc ba người chứng, người nào đáng chết sẽ bị xử tử” (Phục Truyền 17:6). Chúng ta có không chỉ hai hay ba, mà là bốn nhân chứng Phúc Âm về Chúa Giê-xu!

3. Sự Chủ Ý Của Đức Thánh Linh:
Mỗi trước giả được Đức Thánh Linh cảm thúc (II Ti-mô-thê 3:16; II Phi-e-rơ 1:21) để lựa chọn, sắp xếp và trình bày tài liệu phù hợp với mục đích thần học và đối tượng độc giả của mình. Sứ đồ Giăng còn tuyên bố rõ ràng về sự chọn lọc này: “Còn có nhiều việc nữa mà Đức Chúa Jêsus đã làm; ví bằng người ta cứ từng việc mà chép hết, thì ta tưởng rằng cả thế gian không thể chứa hết các sách sẽ chép vậy” (Giăng 21:25). Sự đa dạng có chủ ý này cho thấy sự giàu có vô tận của chân lý về Đấng Christ.

Hiểu biết về Vấn Đề Nhất Lãm có thể làm phong phú đời sống đọc Kinh Thánh và đức tin của chúng ta:

1. Đọc Kinh Thánh Một Cách “Nhất Lãm”:
Khi học một phân đoạn (ví dụ: Ẩn dụ về Người Gieo Giống trong Ma-thi-ơ 13:1-23, Mác 4:1-20, Lu-ca 8:4-15), hãy đọc cả ba trình thuật song song. Ghi chú sự khác biệt: Ma-thi-ơ nhấn mạnh “sự cứng lòng” (c.15), Mác thêm chi tiết “hột giống bị nghẹt… không kết quả” (c.7), Lu-ca kết thúc với lời kêu gọi “giữ lấy” (c.15). Cách đọc này cho bạn một bức tranh đầy đủ, sâu sắc hơn về bài học Chúa muốn dạy.

2. Đánh Giá Cao Sự Phong Phú Của Lẽ Thật:
Thay vì bối rối trước những khác biệt nhỏ, hãy nhìn chúng như những viên ngọc quý từ các góc cắt khác nhau. Sự kiện Chúa Giê-xu chữa lành đầy tớ của thầy đội tại Ca-bê-na-um được Ma-thi-ơ (8:5-13) và Lu-ca (7:1-10) ghi lại với một vài chi tiết khác nhau, nhưng cả hai đều cùng làm nổi bật đức tin lớn lao của một người ngoại bang – một điểm nhấn mạnh quan trọng cho Hội Thánh bao gồm cả người Do Thái lẫn Dân Ngoại.

3. Củng Cố Niềm Tin Vào Tính Đáng Tin Cậy Của Kinh Thánh:
Việc các trước giả sử dụng nguồn tư liệu đáng tin cậy và được Đức Thánh Linh hướng dẫn để biên soạn cho thấy Kinh Thánh vừa mang tính thần thượng (được cảm thúc) vừa mang tính nhân loại (được viết trong bối cảnh lịch sử cụ thể). Điều này khẳng định rằng Đức Chúa Trời thực sự giao tiếp với con người trong thế giới thật của chúng ta. Sự nhất quán cốt lõi về nhân vật và công việc của Chúa Giê-xu giữa các sách là nền tảng vững chắc cho đức tin của chúng ta.

Vấn Đề Nhất Lãm, xét cho cùng, không phải là một “vấn đề” theo nghĩa tiêu cực, mà là một món quà. Nó cho chúng ta cái nhìn cận cảnh về cách Đức Chúa Trời đã ban Lời Ngài cho nhân loại – không phải qua một bản khắc cứng nhắc duy nhất, mà qua nhiều chứng nhân được Thánh Linh dẫn dắt, mỗi người đều trung thành làm chứng về Chúa Giê-xu Christ trong sự tươi mới và phù hợp với bối cảnh của họ.

Khi chúng ta đọc Ma-thi-ơ, Mác và Lu-ca, chúng ta đang nghe một bản hợp xướng tuyệt vời. Mỗi giọng hát có âm sắc riêng, nhưng tất cả cùng hòa âm trong một giao hưởng duy nhất ca ngợi Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời, Đấng Cứu Rỗi nhân loại. Lời mời gọi dành cho chúng ta là hãy đắm mình trong sự phong phú đó, nghiên cứu chúng cách cẩn thận, và để cho chân lý đa chiều về Đấng Christ định hình đức tin, hy vọng và tình yêu của chúng ta mỗi ngày. Như lời tuyên xưng của Phao-lô: “Ân điển của Đức Chúa Jêsus Christ, tình yêu thương của Đức Chúa Trời, và sự giao thông của Đức Thánh Linh ở với anh em hết thảy!” (II Cô-rinh-tô 13:13). Ba Ngôi Đức Chúa Trời và ba Phúc Âm Nhất Lãm cùng làm chứng cho một Phúc Âm duy nhất – Tin Lành cứu rỗi trong Danh Chúa Giê-xu Christ.