Làm thế nào để giải thích thơ ca trong Kinh Thánh?

Kinh Thánh không chỉ là một bộ sách lịch sử hay giáo lý, mà còn là một kiệt tác văn học với một phần ba nội dung được viết dưới dạng thơ ca. Từ những lời than khóc đầy cảm xúc trong sách Giê-rê-mi, những lời ca ngợi hân hoan trong Thi Thiên, cho đến những lời dạy khôn ngoan sâu sắc trong Châm Ngôn, thơ ca Kinh Thánh là phương tiện Đức Chúa Trời dùng để chạm đến tận cùng tâm hồn con người. Tuy nhiên, việc giải thích (hay giải kinh) thể loại thơ ca đòi hỏi một cách tiếp cận đặc biệt, khác biệt với việc giải thích các đoạn tường thuật hay thư tín. Bài viết nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá các nguyên tắc và phương pháp cần thiết để hiểu đúng và áp dụng sâu sắc kho báu thơ ca trong Lời Đức Chúa Trời.

Khác với thơ ca phương Tây hiện đại thường chú trọng vào vần điệu và nhịp điệu, thơ ca Hê-bơ-rơ trong Kinh Thánh tập trung vào sự cân đối về ý tưởng, được gọi là "phép song hành" (parallelism). Hiểu được cấu trúc này là chìa khóa đầu tiên để mở cánh cửa giải nghĩa. Có ba loại song hành chính:

• Song Hành Đồng Nghĩa: Dòng thứ hai lặp lại hoặc củng cố ý tưởng của dòng đầu bằng từ ngữ tương đương. Ví dụ: "Hỡi Đức Giê-hô-va, xin hãy dựng nên trong tôi một lòng trong sạch, Và làm cho mới lại trong tôi một thần linh ngay thẳng" (Thi Thiên 51:10). Ở đây, "lòng trong sạch" và "thần linh ngay thẳng" bổ sung ý nghĩa cho nhau, nhấn mạnh sự đổi mới toàn diện từ bên trong.
• Song Hành Tương Phản: Dòng thứ hai đối lập với ý tưởng của dòng đầu, tạo nên sự tương phản rõ rệt. Ví dụ: "Vì CHÚA biết đường người công chính, Nhưng đường kẻ ác dẫn đến diệt vong" (Thi Thiên 1:6). Sự tương phản giữa "biết" (sự thông công, chấp nhận) và "diệt vong" làm nổi bật hai con đường trái ngược.
• Song Hành Xây Dựng (hay Tăng Tiến): Dòng thứ hai phát triển, mở rộng, hoặc đưa ý tưởng của dòng đầu đến một kết luận. Ví dụ: "Hãy ký thác đường lối mình cho Đức Giê-hô-va, Và nhờ cậy nơi Ngài, thì Ngài sẽ làm thành việc ấy" (Thi Thiên 37:5). Dòng sau là kết quả hứa hẹn của hành động "ký thác" ở dòng trước.

Ngoài ra, thơ ca Kinh Thánh sử dụng rất nhiều hình ảnh ẩn dụ, so sánh và nhân cách hóa. Khi tác giả Thi Thiên cầu xin: "Xin Chúa hãy phù hộ tôi như con ngươi của mắt Chúa" (Thi Thiên 17:8), ông không nói Đức Chúa Trời có một nhãn cầu theo nghĩa đen. Ông sử dụng hình ảnh mạnh mẽ nhất về sự bảo vệ, quý giá và nhạy cảm ("con ngươi") để diễn tả sự che chở thiêng liêng mà ông khao khát. Việc giải thích đòi hỏi chúng ta phải nắm bắt ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh, không bám vào nghĩa đen một cách cứng nhắc.

1. Xác Định Bối Cảnh: Mọi câu thơ đều nằm trong một bối cảnh rộng lớn hơn. Đầu tiên là bối cảnh trực tiếp của bài thơ/chương đó. Ví dụ, Thi Thiên 51 là lời cầu nguyện ăn năn của vua Đa-vít sau tội ngoại tình với Bát-sê-ba. Hiểu bối cảnh này (2 Sa-mu-ên 11-12) làm sáng tỏ những lời như "Vì tôi nhận biết các sự vi phạm tôi" (câu 3). Thứ hai là bối cảnh văn hóa và lịch sử. Thứ ba là bối cảnh của toàn bộ Kinh Thánh. Một câu thơ không được giải thích trái ngược với sự dạy dỗ rõ ràng ở nơi khác trong Kinh Thánh.

2. Chú Ý Đến Cấu Trúc: Hãy phân tích bài thơ như một tổng thể. Nhiều Thi Thiên có cấu trúc đóng khung (inclusio), nơi ý tưởng mở đầu được lặp lại ở kết thúc, hoặc có sự chuyển biến rõ ràng từ than khóc đến ngợi khen (như Thi Thiên 22, bắt đầu bằng "Đức Chúa Trời tôi ôi! sao Ngài lìa bỏ tôi?" và kết thúc bằng "Ngài đã làm việc nầy"). Việc lập dàn ý đơn giản cho bài thơ sẽ giúp nắm bược mạch tư tưởng chính.

3. Phân Tích Ngôn Ngữ Hình Tượng: Khi gặp ẩn dụ ("Đức Giê-hô-va là Đá tôi" - Thi Thiên 18:2), hãy tự hỏi: Điểm tương đồng chính là gì? Trong ví dụ này, không phải Đức Chúa Trời là một hòn đá vô tri, mà Ngài có những đặc tính của tảng đá: vững chắc, kiên cố, nơi ẩn náu, nền tảng. Hãy khám phá ý nghĩa biểu tượng đầy đủ.

4. Liên Hệ Với Chúa Cứu Thế Giê-xu: Chúa Giê-xu phán chính Ngài là trung tâm điểm của toàn bộ Kinh Thánh (Lu-ca 24:44). Thơ ca Cựu Ước, đặc biệt là Thi Thiên, chứa đựng nhiều lời tiên tri và hình bóng về Đấng Mê-si. Chúa Giê-xu đã trích dẫn Thi Thiên 22:1 trên thập tự giá (Ma-thi-ơ 27:46). Sứ đồ Phi-e-rơ đã dùng Thi Thiên 16 để rao giảng về sự phục sinh của Đấng Christ (Công Vụ 2:25-31). Khi giải thích, chúng ta phải hỏi: Phần thơ ca này chỉ về Chúa Giê-xu, về công việc cứu chuộc của Ngài, hoặc về vương quốc của Ngài như thế nào? Điều này không có nghĩa là gán ghép ý nghĩa về Đấng Christ một cách tùy tiện, mà là nhìn thấy sự ứng nghiệm trọn vẹn trong Ngài.

Thi Thiên (Psalms): Đây là sách cầu nguyện và thờ phượng. Khi giải thích một Thi Thiên, hãy xác định thể loại của nó: Tán tụng (ví dụ 103, 150), Than khóc (ví dụ 13, 88), Tạ ơn (ví dụ 30, 116), Khôn ngoan (ví dụ 1, 37), hay Vua trị vì (ví dụ 2, 110). Mỗi thể loại có mục đích khác nhau. Hãy để Thi Thiên dạy bạn cách cầu nguyện chân thật với Đức Chúa Trời, từ niềm vui tột đỉnh đến nỗi đau tận cùng.

Châm Ngôn (Proverbs): Đây là những câu cách ngôn dạy về sự khôn ngoan thực tế để sống kính sợ Đức Chúa Trời. Quan trọng nhất cần nhớ: Châm Ngôn là những nguyên tắc chung, không phải những lời hứa tuyệt đối theo nghĩa đen. Ví dụ, Châm Ngôn 22:6 dạy: "Hãy dạy cho trẻ thơ con đường nó phải theo; Dầu khi nó trở về già, cũng không hề lìa khỏi đó." Đây là nguyên tắc khôn ngoan về tầm quan trọng của nền giáo dục ban đầu, chứ không phải một sự bảo đảm cứu rỗi tự động cho mọi đứa trẻ được dạy dỗ Cơ Đốc. Sự khôn ngoan trong Châm Ngôn tìm thấy sự ứng nghiệm trọn vẹn nơi Đức Chúa Jesus Christ, là "sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời" (1 Cô-rinh-tô 1:24).

Gióp (Job), Truyền Đạo (Ecclesiastes), và Nhã Ca (Song of Solomon): Đây là những tác phẩm thơ triết lý sâu sắc. Sách Gióp khám phá vấn đề đau khổ dưới sự chủ quyền của Đức Chúa Trời. Truyền Đạo (từ tiếng Hê-bơ-rơ Qoheleth - Người Truyền Đạo) đặt câu hỏi về ý nghĩa cuộc sống "dưới mặt trời" và kết luận: "Khá kính sợ Đức Chúa Trời, và giữ các điều răn Ngài; ấy là trọn phận sự của người" (Truyền Đạo 12:13). Nhã Ca, sử dụng hình ảnh tình yêu lứa đôi mạnh mẽ, được giải thích truyền thống như một hình bóng về tình yêu giữa Đấng Christ và Hội Thánh của Ngài (Ê-phê-sô 5:25-32).

1. Quá Thiên Về Nghĩa Đen: Áp đặt nghĩa đen cho ngôn ngữ hình tượng sẽ dẫn đến hiểu lầm nghiêm trọng. Ví dụ: "Xin Chúa giơ cánh tay quyền năng Ngài ra" (dựa trên nhiều hình ảnh trong Thi Thiên) không có nghĩa Đức Chúa Trời có cánh tay vật lý, mà là kêu cầu sự can thiệp quyền năng của Ngài.
2. Rút Câu Khỏi Ngữ Cảnh: Đây là lỗi phổ biến nhất. Một câu thơ tách rời khỏi bài thơ và bối cảnh của nó có thể bị bóp méo để ủng hộ hầu như bất kỳ ý tưởng nào.
3. Chủ Nghĩa Chủ Quan Cực Đoan: Trong khi thơ ca khơi gợi cảm xúc cá nhân, ý nghĩa chính không phải là "cảm nhận của tôi là gì" một cách tùy tiện, mà là "tác giả, dưới sự cảm động của Đức Thánh Linh, đang truyền đạt điều gì?" Cảm xúc cá nhân phải được kiểm chứng dựa trên sự giải thích khách quan dựa trên văn bản.
4. Bỏ Qua Sự Ứng Nghiệm Trong Đấng Christ: Chỉ xem thơ ca Cựu Ước như những bài thơ đạo đức hay triết lý đơn thuần mà không thấy được sự hướng về và được làm trọn trong Chúa Giê-xu là đánh mất chiều sâu thần học quan trọng nhất.

1. Làm Phong Phú Đời Sống Cầu Nguyện: Hãy sử dụng Thi Thiên như "kho từ vựng cho sự thờ phượng". Khi bạn không biết cầu nguyện thế nào, hãy đọc một Thi Thiên lớn tiếng và biến nó thành lời cầu nguyện của chính bạn. Ví dụ, dùng Thi Thiên 139 để thờ phượng Chúa về sự toàn tri và hiện diện khắp nơi của Ngài.

2. Nuôi Dưỡng Đời Sống Cảm Xúc Lành Mạnh: Thơ ca Kinh Thánh cho phép chúng ta bày tỏ mọi loại cảm xúc với Chúa một cách chân thật—từ giận dữ, sợ hãi, thất vọng đến vui mừng, biết ơn, bình an. Nó dạy chúng ta rằng đức tin chân chính không phải là phủ nhận cảm xúc, mà là đem mọi cảm xúc ấy đến trước mặt Đức Chúa Trời.

3. Rèn Luyện Sự Khôn Ngoan Thực Tế: Mỗi ngày, hãy đọc và suy ngẫm một vài câu Châm Ngôn. Hãy tự hỏi: "Nguyên tắc khôn ngoan này áp dụng cho các mối quan hệ, công việc, tài chính, hay lời nói của tôi hôm nay như thế nào?"

4. Tìm Kiếm Chúa Giê-xu Trong Mọi Phần: Hãy tập thói quen tìm kiếm hình bóng về Chúa Giê-xu. Khi đọc về Vua Đa-vít trong Thi Thiên, hãy nghĩ về Vua lớn hơn là dòng dõi Đa-vít. Khi đọc về sự đau khổ của người công bình, hãy nghĩ về Đấng Công Bình hoàn hảo đã chịu khổ vì chúng ta. Điều này sẽ khiến việc đọc Kinh Thánh trở nên sống động và trung tâm vào Phúc Âm.

Thơ ca Kinh Thánh là món quà quý giá từ Đức Chúa Trời, được thiết kế để đào sâu mối tương giao của chúng ta với Ngài. Bằng cách tôn trọng thể loại văn học độc đáo của nó—với phép song hành, hình ảnh sống động và các hình thức thi ca—chúng ta có thể mở khóa sự giàu có thuộc linh bên trong. Việc giải thích đúng đắn đòi hỏi sự kiên nhẫn, sử dụng các nguyên tắc giải kinh vững chắc, và trên hết, một tấm lòng được Đức Thánh Linh dẫn dắt để nhìn thấy vinh hiển của Đức Chúa Trời và công việc cứu chuộc của Chúa Cứu Thế Giê-xu được phản chiếu qua từng trang. Ước mong mỗi chúng ta không chỉ là độc giả của thơ ca Kinh Thánh, mà còn trở thành những người sống trong thực tại mà nó mô tả, để tâm hồn chúng ta cất lên bài ca mới cho Vua muôn vua.

"Nguyền xin lời của Đấng Christ ở đầy trong lòng anh em, và anh em dư dật mọi sự khôn ngoan. Hãy dùng những ca vịnh, thơ thánh, bài hát thiêng liêng mà dạy và khuyên nhau, vì được đầy ơn Ngài nên hãy hết lòng hát khen Đức Chúa Trời." (Cô-lô-se 3:16).