Các sách Phúc Âm Ngộ Giáo là gì?

Trong thời đại thông tin tràn ngập, nhiều tác phẩm cổ xưa ngoài Kinh Thánh được khám phá và quảng bá, gây tò mò cho nhiều Cơ Đốc nhân. Trong số đó, các sách Phúc Âm Ngộ Giáo (Gnostic Gospels) thường được nhắc đến như những “tài liệu bí mật” về Chúa Giê-xu. Vậy thực chất chúng là gì? Có nên xem chúng ngang hàng với bốn sách Phúc Âm Ma-thi-ơ, Mác, Lu-ca, Giăng? Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện dựa trên nghiên cứu Kinh Thánh, lịch sử Hội Thánh và áp dụng thực tiễn cho đời sống đức tin.

Phúc Âm Ngộ Giáo là tên gọi chung cho một tập hợp các văn bản tôn giáo cổ, hầu hết được viết vào thế kỷ thứ II – IV sau Công Nguyên, thuộc trào lưu Ngộ Giáo (Gnosticism). Những sách này mang tên “Phúc Âm” nhưng không được Hội Thánh sơ khai công nhận là thiêng liêng hay đáng tin cậy. Năm 1945, tại Nag Hammadi (Ai Cập), một kho tàng các bản thảo Ngộ Giáo bằng tiếng Copt được phát hiện, gồm hơn 50 tác phẩm, trong đó có “Phúc Âm Thô-ma”, “Phúc Âm Phi-líp”, “Phúc Âm Ma-ri”, “Phúc Âm Giu-đa”, v.v. Sự kiện này làm dấy lên nhiều tranh luận về nguồn gốc Kitô giáo.

Ngộ Giáo (từ Hy Lạp gnosis – γνῶσις, nghĩa là “tri thức”) là một phong trào tôn giáo tổng hợp, kết hợp triết học Hy Lạp, thần bí phương Đông và một số yếu tố Cơ Đốc. Nó phát triển mạnh từ thế kỷ II, cạnh tranh với đức tin chính thống. Các tín đồ Ngộ Giáo tin rằng sự cứu rỗi không đến bởi đức tin nơi sự chết và sống lại của Chúa Giê-xu, mà bởi gnosis – một thứ tri thức bí mật chỉ dành cho giới tinh hoa, giúp linh hồn thoát khỏi thế giới vật chất xấu xa để trở về với thần tính tối cao.

Những điểm chính của Ngộ Giáo bao gồm:

• Nhị nguyên: Vật chất là xấu, do một vị thần thấp kém (Demiurge) tạo ra; chỉ có thế giới tinh thần mới tốt.
• Chúa Giê-xu không thực sự nhập thể: Ngài chỉ “xuất hiện” trong thân xác (thuyết ảo thân – Docetism), không thực sự chịu khổ hình và chết.
• Cứu rỗi nhờ tri thức bí mật: Không cần đức tin hay sự chuộc tội, chỉ cần biết được bí mật về nguồn gốc thần thánh của mình.
• Không tin vào sự sống lại của thân thể: Vì xác thịt là xấu, sự sống lại chỉ thuần túy tinh thần.

Những giáo lý này trái ngược hoàn toàn với Kinh Thánh (Giăng 1:14; 1 Giăng 4:2-3; 1 Cô-rinh-tô 15:3-4; Cô-lô-se 1:15-20).

Phúc Âm Thô-ma – gồm 114 câu nói được cho là của Chúa Giê-xu, nhiều câu giống với các Phúc Âm chính thống nhưng cũng có những câu mang tính bí truyền, ví dụ: “Nếu người nữ không trở nên nam, nó sẽ không vào được Nước Trời” (câu 114). Sách này nhấn mạnh tri thức nội tại hơn là đức tin.

Phúc Âm Phi-líp – chứa các đoạn thần bí về các bí tích, hôn nhân linh thiêng, và ý tưởng rằng sự cứu rỗi đến qua sự kết hợp giữa nam và nữ (mang tính biểu tượng).

Phúc Âm Ma-ri – cho rằng Ma-ri Ma-đơ-len là môn đồ được Chúa yêu và nhận mặc khải đặc biệt, từ đó tranh cãi về vai trò của phụ nữ.

Phúc Âm Giu-đa – miêu tả Giu-đa Ích-ca-ri-ốt là người được Chúa Giê-xu bí mật trao nhiệm vụ phản bội để hoàn thành kế hoạch cứu rỗi.

Tất cả đều được viết rất lâu sau thời các sứ đồ, vào thế kỷ II–III, và không được các giáo phụ công nhận.

Hội Thánh thời kỳ đầu đã thiết lập bộ Tân Ước dựa trên các tiêu chuẩn nghiêm ngặt:

1. Tính sứ đồ (Apostolicity): Tác phẩm phải do sứ đồ viết hoặc có liên hệ mật thiết với sứ đồ. Các sách Phúc Âm chính thống đều liên kết với Ma-thi-ơ (sứ đồ), Mác (đồng hành với Phi-e-rơ), Lu-ca (đồng hành với Phao-lô), và Giăng (sứ đồ). Còn các sách Ngộ Giáo đều viết muộn, tự xưng là của các sứ đồ nhưng không có bằng chứng.
2. Tính chính thống (Orthodoxy): Nội dung phải phù hợp với đức tin được truyền dạy từ ban đầu. Các sách Ngộ Giáo chứa giáo lý trái ngược với lời dạy của Chúa Giê-xu và các sứ đồ, như phủ nhận thân vị và sự cứu chuộc của Đấng Christ.
3. Tính phổ quát (Catholicity): Được hầu hết Hội Thánh trên khắp thế giới công nhận và sử dụng trong sự thờ phượng. Các sách Ngộ Giáo chỉ lưu hành trong các nhóm nhỏ bí mật, không bao giờ được chấp nhận rộng rãi.
4. Tính cảm ứng (Inspiration): Dù khó chứng minh nhưng Hội Thánh nhận biết qua sự thống nhất với toàn bộ Kinh Thánh và hiệu quả biến đổi đời sống. Các sách Ngộ Giáo thiếu sự uy quyền đó.

Ngoài ra, các giáo phụ như Irenaeus (khoảng 130–202 SCN) đã viết tác phẩm “Chống Dị Giáo” lên án Ngộ Giáo và xác nhận chỉ có bốn Phúc Âm, vì “bốn phương trời, bốn cơn gió, bốn sinh vật xung quanh ngai” (Khải Huyền 4:6-8).

Kinh Thánh đã tiên liệu sự xuất hiện của các “phúc âm khác” và cảnh báo tín đồ phải đề phòng:

• II Cô-rinh-tô 11:4: “Vì nếu có người đến giảng cho anh em một Đức Chúa Giê-xu khác với Đức Chúa Giê-xu chúng tôi đã giảng, hoặc anh em nhận lãnh một thần khác, một phúc âm khác với phúc âm anh em đã nhận, thì anh em chịu cũng dễ dàng.”
• Ga-la-ti 1:8: “Nhưng nếu có ai, hoặc chính chúng tôi, hoặc thiên sứ trên trời, truyền cho anh em một phúc âm nào khác với phúc âm chúng tôi đã truyền, thì người ấy đáng bị nguyền rủa!”
• Cô-lô-se 2:8: “Hãy giữ chừng, kẻo có ai lấy triết học và lời hư không, theo truyền thống của loài người, theo các tư tưởng cơ bản của đời này, mà bắt anh em làm phu tù, chớ không theo Đấng Christ.”
• I Ti-mô-thê 6:20: “Hỡi Ti-mô-thê, hãy giữ lấy sự giao phó đã ủy thác cho con, tránh những lời hư không phàm tục và những sự cãi lẽ bằng tri thức ngụy xưng.”
• II Phi-e-rơ 2:1: “Nhưng cũng có tiên tri giả trong dân, như trong anh em cũng sẽ có giáo sư giả, truyền những sự dạy dỗ đáng gớm ghiếc, chối Chúa đã chuộc mình, tự mình chuốc lấy sự hư mất thình lình.”

Những lời cảnh báo này áp dụng hoàn hảo cho các sách Phúc Âm Ngộ Giáo.

Để rõ hơn, chúng ta so sánh giáo lý nền tảng:

Nội Dung	Phúc Âm Chính Thống (Ma-thi-ơ, Mác, Lu-ca, Giăng)	Phúc Âm Ngộ Giáo
Cứu rỗi	Nhờ ân điển qua đức tin nơi sự chết và sống lại của Chúa Giê-xu (Ê-phê-sô 2:8-9; Rô-ma 10:9)	Nhờ tri thức bí mật (gnosis) về nguồn gốc thần thánh của bản thân
Nhập thể	Chúa Giê-xu là Ngôi Lời trở nên xác thịt, thật sự là người (Giăng 1:14; 1 Giăng 4:2-3)	Chúa Giê-xu chỉ có thân xác ảo (Docetism), không thật sự chết
Sáng tạo	Đức Chúa Trời tạo dựng muôn vật và thấy tốt lành (Sáng Thế 1:31)	Vật chất là xấu, do một thần thấp kém tạo ra
Sự sống lại	Chúa Giê-xu sống lại với thân thể vinh hiển; chúng ta cũng sẽ sống lại thân thể (1 Cô-rinh-tô 15:42-44)	Chỉ có sự giải thoát tinh thần, không tin sự sống lại thể xác
Thẩm quyền	Giáo lý công khai cho mọi người (Mác 16:15); Kinh Thánh đủ để dạy dỗ (2 Ti-mô-thê 3:16-17)	Giáo lý bí mật chỉ cho người được chọn

Như vậy, Phúc Âm Ngộ Giáo không phải là “phúc âm” theo nghĩa Kinh Thánh, mà là sản phẩm của dị giáo.

Ngộ Giáo không chỉ là vấn đề lịch sử. Tinh thần của nó vẫn tồn tại dưới nhiều hình thức hiện đại:

• Chủ nghĩa bí truyền (Esotericism): Tìm kiếm tri thức thần bí, bói toán, chiêm tinh, huyền học phương Đông.
• Thuyết duy linh (Spiritualism): Xem thường vật chất, phủ nhận giá trị của thân thể và sáng tạo, dẫn đến thái độ khổ hạnh cực đoan hoặc buông thả.
• Phê phán nền tảng đức tin: Một số học giả cực đoan cho rằng các sách Ngộ Giáo mới là “bản gốc”, còn Hội Thánh đã che giấu sự thật. Điều này làm lung lay đức tin của nhiều người.
• Tư tưởng “Chúa Giê-xu bí mật”: Một số sách, phim ảnh (như Mật mã Da Vinci) phổ biến các quan điểm sai lệch về Chúa Giê-xu, gây nhầm lẫn.

Cơ Đốc nhân cần tỉnh thức (1 Phi-e-rơ 5:8) và giữ vững chân lý.

Làm thế nào để bảo vệ mình khỏi ảnh hưởng của Ngộ Giáo và các giáo lý sai lạc?

1. Gắn bó với Kinh Thánh chính thống: Đọc, nghiên cứu và áp dụng Lời Chúa mỗi ngày (Giô-suê 1:8; Thi Thiên 119:105). Nhận biết rằng Kinh Thánh đã được Đức Chúa Trời cảm thúc, đủ để dạy dỗ và trang bị cho mọi việc lành (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Các sách Phúc Âm Ngộ Giáo không có thẩm quyền, không thêm gì cho sự hiểu biết về Chúa Giê-xu ngoài sự sai lệch.

2. Tập luyện sự phân biệt: “Hãy thử các thần xem có phải đến từ Đức Chúa Trời chăng” (1 Giăng 4:1). Khi nghe một giáo lý mới, hãy so sánh với toàn bộ Kinh Thánh, đặc biệt là nền tảng cứu rỗi: Chúa Giê-xu là Con Đức Chúa Trời, chịu chết thay cho tội chúng ta, sống lại và sẽ trở lại. Nếu một giáo lý hạ thấp thân vị, công tác của Ngài hoặc đề cao tri thức bí mật, đó là sai lầm.

3. Ghi nhớ và truyền giảng Phúc Âm thuần túy: Phao-lô tóm tắt: “Trước hết, tôi đã truyền cho anh em điều mà chính tôi đã nhận lãnh, ấy là Đấng Christ chịu chết vì tội chúng ta theo lời Kinh Thánh; Ngài đã bị chôn, đến ngày thứ ba, Ngài sống lại theo lời Kinh Thánh” (1 Cô-rinh-tô 15:3-4). Hãy để tâm trí chúng ta được định hình bởi sự thật này.

4. Tránh sự tò mò không cần thiết: Có người muốn “khám phá những điều bí ẩn” bên ngoài Kinh Thánh, nhưng Kinh Thánh đã bày tỏ trọn vẹn những gì cần biết về ý muốn Đức Chúa Trời (Phục Truyền 29:29). Hãy hài lòng với sự mặc khải của Ngài.

5. Cầu nguyện xin sự khôn ngoan: Gia-cơ 1:5 hứa rằng Đức Chúa Trời sẽ ban sự khôn ngoan cho người cầu xin. Chúng ta cần sự dẫn dắt của Thánh Linh để hiểu Lời Chúa và nhận ra sai lầm.

6. Sống trong cộng đồng Hội Thánh lành mạnh: Tham gia sinh hoạt với các tín hữu trưởng thành, dưới sự dạy dỗ của mục sư trung thành với Kinh Thánh. Hội Thánh là trụ cột của lẽ thật (1 Ti-mô-thê 3:15).

Các sách Phúc Âm Ngộ Giáo là những văn bản cổ mang tư tưởng dị giáo, không thuộc về Kinh Thánh và không nên được xem là nguồn dạy dỗ đức tin. Hội Thánh từ xưa đã bác bỏ chúng vì chúng đi ngược lại lẽ thật về Chúa Giê-xu Christ và sự cứu rỗi. Là Cơ Đốc nhân thế kỷ 21, chúng ta cần cảnh giác với mọi sự dạy dỗ không đến từ các sứ đồ. Hãy trung thành với Phúc Âm đã được ủy thác, dựa trên Lời Đức Chúa Trời đáng tin cậy. Như Giăng đã viết: “Chúng ta biết rằng Con Đức Chúa Trời đã đến, và đã ban trí khôn cho chúng ta để chúng ta biết Đấng chân thật; và chúng ta ở trong Đấng chân thật, là trong Con Ngài, Chúa Giê-xu Christ. Ấy chính Ngài là Đức Chúa Trời chân thật và là sự sống đời đời.” (1 Giăng 5:20).