Các Sách Công Vụ Ngụy Thư của các Sứ đồ là gì?

Trong hành trình tìm hiểu Lời Chúa, các tín hữu thường bắt gặp những tham khảo về các sách văn bản cổ mang tên các Sứ đồ, như “Công Vụ của Phao-lô”, “Công Vụ của Giăng” hay “Công Vụ của Phi-e-rơ”. Những tài liệu này thường được gọi chung là “Công Vụ Ngụy Thư” (Apocryphal Acts). Thuật ngữ “ngụy thư” (apocrypha) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp ἀπόκρυφος (apókryphos), có nghĩa là “được giấu kín”. Trong nghiên cứu thần học Tin Lành, chúng ta cần phân biệt rõ ràng giữa Kinh Thánh được linh cảm và các văn bản lịch sử, văn chương mang tính tôn giáo được viết trong cùng thời kỳ. Bài viết này sẽ đi sâu tìm hiểu bản chất, nội dung, lý do chúng không được đưa vào kinh điển, và bài học thực tiễn cho đời sống đức tin của chúng ta ngày nay.

“Các Sách Công Vụ Ngụy Thư” là một nhóm văn bản được viết vào khoảng thế kỷ thứ 2 đến thứ 5 sau Chúa, mô phỏng theo sách Công Vụ Các Sứ Đồ chính thống trong Tân Ước. Chúng kể lại những cuộc hành trình, phép lạ, bài giảng và sự tử đạo của các sứ đồ như Phi-e-rơ, Giăng, Phao-lô, Anh-rê và Thô-ma. Một số tác phẩm nổi bật trong nhóm này bao gồm:

• Công Vụ của Phao-lô và Thê-cơ-la (Acts of Paul and Thecla): Kể về một nữ môn đồ tên Thê-cơ-la theo học Phao-lô, nhấn mạnh đến sự trinh khiết và đức tin.
• Công Vụ của Giăng (Acts of John): Chứa đựng những bài giảng thần bí và mô tả các phép lạ, nhưng cũng mang màu sắc của thuyết Ngộ Đạo (Gnosticism).
• Công Vụ của Phi-e-rơ (Acts of Peter): Tập trung vào cuộc đối đầu giữa Phi-e-rơ với Si-môn thuật sĩ (Simon Magus) tại Rô-ma.
• Công Vụ của Anh-rê (Acts of Andrew): Mô tả chuyến đi truyền giáo và sự tử đạo của Sứ đồ Anh-rê.
• Công Vụ của Thô-ma (Acts of Thomas): Kể về chuyến truyền giáo của Thô-ma tại Ấn Độ, với nhiều yếu tố thần bí.

Khác với sách Công Vụ chính thống – được viết bởi Lu-ca, một cộng sự đáng tin cậy của Phao-lô – những văn bản này không được các Sứ đồ viết hay chứng thực. Chúng ra đời trong bối cảnh Hội Thánh đầu tiên đang đối mặt với nhiều giáo lý sai lạc, đặc biệt là thuyết Ngộ Đạo, vốn đề cao “tri thức bí mật” (gnosis) và coi thường vật chất. Nhiều chi tiết trong các sách ngụy thư phản ánh tư tưởng này, trái ngược với lẽ thật về sự nhập thể và sự cứu rỗi duy nhất qua thân vị và công tác của Chúa Giê-xu Christ.

Hội Thánh Tin Lành công nhận 66 sách trong Kinh Thánh (39 Cựu Ước và 27 Tân Ước) là Lời được Đức Chúa Trời linh cảm, có thẩm quyền tối cao. Quá trình xác định kinh điển (canon) dựa trên các tiêu chuẩn nghiêm ngặt. Các sách Công Vụ Ngụy Thư đã không đáp ứng được những tiêu chuẩn này:

1. Tính Tông Đồ (Apostolicity): Sách có phải do một sứ đồ trực tiếp viết hoặc được một sứ đồ chứng thực không? Các sách ngụy thư được viết quá muộn (thế kỷ 2-5), bởi các tác giả vô danh, mạo danh các sứ đồ để tăng uy tín. Trong khi đó, sách Công Vụ thật được Lu-ca viết, một người bạn đồng hành thân cận với Sứ đồ Phao-lô (Cô-lô-se 4:14; II Ti-mô-thê 4:11; Phi-lê-môn 1:24).
2. Tính Chính Thống (Orthodoxy): Nội dung có phù hợp với “đạo đã truyền” cho các sứ đồ không? Nhiều học thuyết trong các sách ngụy thư mâu thuẫn với giáo lý căn bản. Ví dụ, chúng thường khinh chê hôn nhân một cách cực đoan, xem đó là điều xấu, trái ngược với sự dạy dỗ về hôn nhân thánh khiết trong Kinh Thánh (Sáng-thế-ký 2:24; Hê-bơ-rơ 13:4). Chúng cũng đề cao sự khổ hạnh khắc nghiệt như một con đường cứu rỗi, trong khi Kinh Thánh dạy cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin (Ê-phê-sô 2:8-9).
3. Tính Phổ Quát (Catholicity): Sách có được Hội Thánh phổ thông khắp nơi công nhận và sử dụng rộng rãi không? Các sách ngụy thư chỉ được lưu hành trong một số nhóm nhỏ, địa phương và không bao giờ được đa số Hội Thánh đầu tiên chấp nhận.
4. Tính Linh Cảm (Inspiration): Sách có mang bằng chứng nội tại về sự hà hơi của Đức Chúa Trời không? Chúng ta tin Kinh Thánh là “đều bởi Đức Chúa Trời soi dẫn” (II Ti-mô-thê 3:16). Từ ngữ Hy Lạp cho “soi dẫn” là θεόπνευστος (theópneustos), nghĩa đen là “Đức Chúa Trời hà hơi”. Các sách ngụy thư thường chứa đựng những câu chuyện hoang đường, phép lạ kỳ dị (như Chúa Giê-su hóa thân thành một đứa trẻ và làm những phép lạ trừng phạt bạn chơi), và thiếu chiều sâu thuộc linh, mục đích luân lý rõ ràng như các sách chính thống.

Chính các sứ đồ đã cảnh báo về việc thêm bớt hay theo các giáo lý khác. Sứ đồ Phao-lô viết: “Nhưng nếu có ai, hoặc chính chúng tôi, hoặc thiên sứ trên trời, truyền cho anh em một tin lành nào khác với tin lành chúng tôi đã truyền cho anh em, thì người ấy đáng bị a-na-them!” (Ga-la-ti 1:8). Cuối sách Khải Huyền cũng có lời cảnh cáo nghiêm khắc: “Tôi ngỏ cho kẻ nào nghe lời tiên tri trong sách nầy: Nếu ai thêm vào sách tiên tri nầy điều gì, thì Đức Chúa Trời sẽ thêm cho người ấy tai nạn đã ghi chép trong sách nầy. Nếu ai bớt điều gì trong những lời ở sách tiên tri nầy, thì Đức Chúa Trời sẽ cất lấy phần họ về cây sự sống và thành thánh, đã chép trong sách nầy.” (Khải-huyền 22:18-19). Mặc dù câu này trực tiếp nói về sách Khải Huyền, nhưng nguyên tắc tôn trọng sự trọn vẹn của Lời Đức Chúa Trời là rất rõ ràng.

Để thấy rõ sự khác biệt, chúng ta so sánh sách Công Vụ Các Sứ Đồ (sách thánh) với các sách Công Vụ Ngụy Thư:

1. Mục Đích:

• Công Vụ (Lu-ca): “Hỡi Thê-ô-phi-lơ, trong sách thứ nhứt ta, ta từng nói về mọi điều Đức Chúa Jêsus đã làm và dạy từ ban đầu… cho đến ngày Ngài được cất lên” (Công-vụ 1:1-2). Mục đích là ghi chép lịch sử và thần học về sự hình thành Hội Thánh dưới quyền năng Đức Thánh Linh, làm chứng về Chúa Giê-xu là Đấng Christ.
• Công Vụ Ngụy Thư: Thường nhằm quảng bá một lối sống khổ hạnh cực đoan, đề cao một sứ đồ cụ thể, hoặc truyền bá các giáo lý bí truyền (gnostic). Trọng tâm thường là anh hùng cá nhân (sứ đồ) hơn là công tác của Đấng Christ và Đức Thánh Linh.

• Công Vụ (Lu-ca): Chúa Giê-xu là Đấng Cứu Thế đã chết, sống lại và là Chúa. Sự cứu rỗi được rao giảng rõ ràng: “Hãy hối cải, ai nấy phải nhân danh Đức Chúa Jêsus chịu phép báp-têm, để được tha tội, rồi sẽ được lãnh sự ban cho Đức Thánh Linh” (Công-vụ 2:38).
• Công Vụ Ngụy Thư: Chúa Giê-xu thường được mô tả như một nhân vật thần bí, đôi khi hư cấu (như một đứa trẻ có phép thuật). Con đường cứu rỗi thường gắn với việc từ bỏ hôn nhân và của cải vật chất một cách bắt buộc, chứ không phải bởi ân điển qua đức tin.

• Công Vụ (Lu-ca): Đức Thánh Linh là Nhân Vật chủ động dẫn dắt Hội Thánh (Công-vụ 13:2), ban năng lực làm chứng (Công-vụ 1:8). Sách còn được gọi là “Sách Công Vụ của Đức Thánh Linh”.
• Công Vụ Ngụy Thư: Đức Thánh Linh hầu như không được nhấn mạnh. Thay vào đó là những phép lạ kỳ lạ, đôi khi có tính ma thuật, do cá nhân sứ đồ thực hiện.

Việc nghiên cứu về các sách ngụy thư không chỉ là kiến thức lịch sử, mà còn mang lại những bài học quý báu cho đức tin và sự nên thánh của chúng ta:

1. Biết Ơn Về Sự Xác Định Rõ Ràng Của Lời Chúa: Chúng ta có thể hoàn toàn tin cậy vào 66 sách Kinh Thánh mà chúng ta đang có. Đức Chúa Trời đã chủ tể bảo vệ Lời của Ngài qua suốt dòng lịch sử. Chúng ta không cần tìm kiếm những “sự mặc khải bí mật” hay “sách thánh bị thất lạc” nào khác. Kinh Thánh đã đủ để chúng ta “được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành” (II Ti-mô-thê 3:17).

2. Tập Luyện Sự Phân Biệt Thuộc Linh: Thời đại ngày nay tràn ngập thông tin và giáo lý hỗn tạp trên mạng xã hội, sách vở. Bài học từ các sách ngụy thư nhắc nhở chúng ta phải “thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng” (I Giăng 4:1). Mọi giáo lý phải được đem ra so sánh với Kinh Thánh – tiêu chuẩn duy nhất và tối cao. Chúng ta cần hỏi: Giáo lý này có tôn cao Chúa Giê-xu Christ là Chúa và là Cứu Chúa duy nhất không (Cô-rinh-tô 12:3)? Có đề cao thập tự giá và sự phục sinh không? Có dạy về ân điển và đức tin không?

3. Giữ Sự Quân Bình Trong Đạo Đức Sống: Các sách ngụy thư thường rơi vào thái cực: hoặc khổ hạnh khước từ mọi thụ tạo, hoặc buông thả. Kinh Thánh dạy chúng ta sống “trong thế gian” nhưng không thuộc về “thế gian” (Giăng 17:14-16). Chúng ta quản lý, tận hưởng những ơn phước vật chất Chúa ban với lòng biết ơn (I Ti-mô-thê 4:4-5), nhưng không để lòng trí mình đặt vào đó. Hôn nhân là món quà thánh khiết, gia đình là nơi bày tỏ tình yêu thương của Đấng Christ (Ê-phê-sô 5:22-33).

4. Đặt Đấng Christ Làm Trung Tâm, Không Phải Con Người: Các sách ngụy thư có khuynh hướng tôn vinh các sứ đồ quá mức, đôi khi gần như thần thánh hóa họ. Trái lại, Kinh Thánh trình bày các sứ đồ như những con người đầy khuyết điểm nhưng được ân điển Chúa sử dụng. Trọng tâm luôn là “Đức Chúa Jêsus Christ” (Công-vụ 2:36; 16:31). Trong đời sống Hội Thánh ngày nay, chúng ta cũng cần cảnh giác với việc tôn sùng lãnh đạo, mục sư quá mức. Mọi sự vinh hiển đều phải quy về Chúa.

5. Trân Trọng và Nghiên Cứu Kinh Thánh Chính Thống: Thay vì tò mò với những tài liệu ngoài kinh điển, hãy dành thì giờ và công sức để đào sâu vào chính Kinh Thánh – kho báu vô giá. Như người Bê-rê “ngày ngày tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng” (Công-vụ 17:11). Hãy để Lời Chúa thấm nhuần vào tư tưởng, lời nói và hành động mỗi ngày.

Các Sách Công Vụ Ngụy Thư của các Sứ đồ là những di sản văn chương và lịch sử thú vị, giúp chúng ta hiểu hơn về bối cảnh tôn giáo phức tạp của các thế kỷ đầu. Tuy nhiên, chúng đã được Hội Thánh xưa xem xét cẩn thận và không công nhận là một phần của Kinh Thánh được linh cảm vì những lý do thần học và lịch sử chính đáng. Là tín hữu Tin Lành, chúng ta tin cậy vào sự khôn ngoan và chủ quyền của Đức Chúa Trời trong việc bảo tồn Lời Ngài qua các thế hệ.

Điều quan trọng nhất không phải là những gì không có trong Kinh Thánh, mà là những gì đang có trong đó: Tin Lành cứu rỗi vĩ đại về Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã chết vì tội lỗi chúng ta và sống lại để xưng chúng ta là công bình. Hãy giữ vững đức tin nơi Lời Chúa, siêng năng học hỏi, và sống làm chứng cho chân lý bất biến của Ngài. “Lời Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi.” (Thi-thiên 119:105).