Thuyết giảng giải kinh là gì?

Trong thế giới Cơ Đốc giáo ngày nay, tồn tại nhiều phương pháp và phong cách giảng dạy khác nhau. Tuy nhiên, một trong những phương pháp được coi là nền tảng, trung tâm và mang lại quyền năng lớn nhất cho Hội Thánh chính là Thuyết giảng giải kinh (Expository Preaching). Đây không chỉ là một kỹ thuật giảng luận, mà là một thần học về sự rao giảng, thừa nhận quyền tối thượng, đầy đủ và rõ ràng của Lời Đức Chúa Trời.

Định Nghĩa Thuyết Giảng Giải Kinh

Thuyết giảng giải kinh có thể được định nghĩa là phương pháp rao giảng mà mục đích, nội dung và cấu trúc của bài giảng đều được rút ra trực tiếp và rõ ràng từ một phân đoạn Kinh Thánh trong ngữ cảnh của nó. Thay vì chọn một chủ đề rồi tìm các câu Kinh Thánh minh họa, người giảng bắt đầu từ một phân đoạn Kinh Thánh cụ thể (có thể là một đoạn, một chương hoặc thậm chí một sách), rồi qua quá trình nghiên cứu, giải nghĩa cẩn thận, để cho phân đoạn ấy tự định hình nên chủ đề, các luận điểm và ứng dụng cho bài giảng. Từ "exposition" trong tiếng Anh bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp "exēgēsis" (ἐξήγησις), có nghĩa là "giải thích", "làm cho rõ ràng" hoặc "kể ra". Điều này đặt trọng tâm vào việc giải kinh (exegesis) - rút ý nghĩa ra từ bản văn, chứ không phải chú giải (eisegesis) - gán ý nghĩa của mình vào bản văn.

Một bài giảng giải kinh đích thực sẽ trả lời ba câu hỏi chính từ phân đoạn Kinh Thánh: (1) Phân đoạn này nói gì? (Giải nghĩa văn tự, ngữ cảnh), (2) Phân đoạn này có ý nghĩa gì? (Giải thích thần học, ý định của tác giả), và (3) Phân đoạn này áp dụng thế nào cho chúng ta ngày nay? (Áp dụng thực tiễn, cá nhân và cộng đồng).

Nền Tảng Kinh Thánh cho Thuyết Giảng Giải Kinh

Phương pháp này không phải là một phát minh hiện đại, mà có nền tảng sâu xa trong chính Kinh Thánh.

1. Trong Cựu Ước: Sách Nê-hê-mi chương 8 cung cấp một hình mẫu tuyệt vời. Tại đây, thầy tế lễ Ét-ra đứng trên cái sạp bằng cây và đọc rõ ràng sách luật pháp Môi-se trước mặt cả hội chúng. Các Lê-vi đi vòng quanh "giải nghĩa cho dân sự hiểu lúc người ta đọc" (Nê-hê-mi 8:8). Từ "giải nghĩa" trong tiếng Hê-bơ-rơ là "parash" (פָּרַשׁ), có nghĩa là làm cho rõ ràng, tách ra, giải thích. Họ "đọc trong sách luật pháp của Đức Chúa Trời, rõ ràng và giải nghĩa từng câu, hầu cho dân sự hiểu lời họ đọc". Đây chính là công việc của thuyết giảng giải kinh: đọc Lời Chúa, giải thích ý nghĩa, và giúp hội chúng hiểu và ứng dụng.

2. Trong Tân Ước: Chúa Giê-xu Christ, Đấng rao giảng vĩ đại nhất, thường xuyên giải nghĩa Kinh Thánh Cựu Ước. Trên đường đi đến làng Em-ma-út, Ngài phán với hai môn đồ: "Ấy đó là những lời Ta phán cùng các ngươi, khi Ta còn ở với các ngươi, hễ sự đã chép về Ta trong luật pháp Môi-se, các đấng tiên tri, cùng các Thi Thiên phải được ứng nghiệm." Rồi Ngài bắt đầu từ Môi-se và hết thảy các đấng tiên tri mà cắt nghĩa cho hai người đó những lời chỉ về Ngài trong cả Kinh Thánh. (Lu-ca 24:44, 27). Từ "cắt nghĩa" trong tiếng Hy Lạp là "diermēneuō" (διερμηνεύω), nghĩa là giải thích hoàn toàn, làm sáng tỏ.

Sứ đồ Phi-líp cũng thực hành điều này khi gặp hoạn quan Ê-thi-ô-bi. Khi được hỏi về Ê-sai 53, Kinh Thánh chép: "Phi-líp bèn mở miệng, bắt đầu từ chỗ Kinh Thánh đó mà rao giảng Đức Chúa Jêsus cho người." (Công vụ 8:35). Phi-líp đã lấy phân đoạn tiên tri đó làm nền tảng để giải thích về Chúa Giê-xu.

Phao-lô, nhà truyền đạo và giáo sư vĩ đại, cũng căn dặn môn đồ trẻ Ti-mô-thê: "Hãy chuyên tâm cho được đẹp lòng Đức Chúa Trời như người làm công không chỗ trách được, lấy lòng ngay thẳng giảng dạy lời của lẽ thật." (2 Ti-mô-thê 2:15). Cụm "giảng dạy lời của lẽ thật" (NIV: "correctly handles the word of truth") trong nguyên văn Hy Lạp là "orthotomeō" (ὀρθοτομέω), một từ hình ảnh nghĩa là "cắt thẳng", "mở một con đường thẳng" qua Lời Chúa. Điều này đòi hỏi sự giải nghĩa chính xác, trung thực, không xoắn vặn ý nghĩa nguyên thủy.

Các Nguyên Tắc Cốt Lõi của Thuyết Giảng Giải Kinh

1. Tôn Trọng Văn Mạch (Context is King): Đây là nguyên tắc tối thượng. Một câu Kinh Thánh không bao giờ có nghĩa mà tác giả nguyên thủy không định nói. Người giảng phải tìm hiểu ý nghĩa trong ngữ cảnh trực tiếp (câu trước, câu sau), ngữ cảnh sách (toàn bộ mục đích sách), và ngữ cảnh toàn bộ Kinh Thánh (sự mặc khải tiệm tiến). Giải nghĩa ngoài văn mạch dẫn đến "lạc đề thuộc linh".

2. Khai Triển Từ Ý Tưởng Chính (The Big Idea): Mỗi phân đoạn Kinh Thánh đều có một ý tưởng chính, thường bao gồm Chủ đề (Subject - phân đoạn nói về điều gì?) và Điều Khẳng Định (Complement - phân đoạn nói gì về chủ đề đó?). Bài giảng giải kinh nên xoay quanh và khai triển ý tưởng chính này, chứ không phải là một loạt các điểm rời rạc.

3. Dựa Trên Nghiên Cứu Ngôn Ngữ Gốc: Dù không phải ai cũng biết tiếng Hê-bơ-rơ hay Hy Lạp, người giảng cần sử dụng các công cụ, từ điển, sách chú giải để hiểu ý nghĩa của từ ngữ gốc. Ví dụ, trong Giăng 21:15-17, Chúa Giê-xu hỏi Phi-e-rơ: "Ngươi yêu ta chăng?" Hai từ "yêu" khác nhau được sử dụng (agapaō và phileō), và việc hiểu sắc thái này làm phong phú đáng kể cho sự hiểu biết về phân đoạn.

4. Lấy Chúa Cứu Thế Làm Trung Tâm (Christ-Centered): Trong khi không phải mọi bài giảng đều trích dẫn trực tiếp về Chúa Giê-xu, toàn bộ Kinh Thánh đều hướng về Ngài (Lu-ca 24:27). Một bài giảng giải kinh đúng đắn sẽ cho thấy phân đoạn đó liên hệ thế nào với câu chuyện cứu chuộc lớn hơn: Sự Sáng Tạo, Sự Sa Ngã, Sự Cứu Chuộc, và Sự Tái Lâm. Nó chỉ ra nhu cầu cần một Đấng Cứu Thế và sự đáp ứng của Đức Chúa Trời trong Đấng Christ.

5. Nhấn Mạnh Sự Ứng Dụng Thực Tiễn: Mục đích của Lời Đức Chúa Trời không chỉ để thông tin mà để biến đổi (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Bài giảng giải kinh phải đưa ra những áp dụng cụ thể, thực tế, rút ra từ chính chân lý của phân đoạn, đối với đời sống cá nhân, gia đình, Hội Thánh và xã hội.

Thuyết Giảng Giải Kinh & Các Phong Cách Giảng Khác

Để hiểu rõ hơn, cần phân biệt thuyết giảng giải kinh với một số phương pháp phổ biến khác:

• Giảng Theo Chủ Đề (Topical Preaching): Bắt đầu từ một chủ đề (ví dụ: "Sự Cầu Nguyện"), rồi tập hợp nhiều câu Kinh Thánh từ các sách khác nhau để hỗ trợ cho chủ đề đó. Phương pháp này hữu ích nhưng có nguy cơ lấy câu Kinh Thánh ra khỏi ngữ cảnh nếu không cẩn thận.
• Giảng Theo Văn Bản (Textual Preaching): Thường bắt đầu từ một câu Kinh Thánh ngắn, rồi các luận điểm của bài giảng có thể không trực tiếp khai triển từ câu đó mà từ suy nghĩ của người giảng. Bài giảng giải kinh là một dạng giảng theo văn bản nhưng nghiêm ngặt hơn, với toàn bộ cấu trúc bắt nguồn từ phân đoạn.
• Giảng Giải Kinh Theo Sách (Expository Book Series): Đây là hình thức cao nhất và toàn diện nhất, khi người giảng đi qua từng phân đoạn của một sách Kinh Thánh theo thứ tự, tuần tự qua nhiều bài giảng. Điều này buộc người giảng và hội chúng phải đối diện với mọi sự dạy dỗ của sách, kể cả những phần "khó nuốt".

Ứng Dụng Thực Tế Trong Đời Sống Cơ Đốc

Đối Với Người Rao Giảng & Mục Sư:

• Cam Kết Với Sự Chuẩn Bị Kỹ Lưỡng: Thuyết giảng giải kinh đòi hỏi công sức. Đó là công việc của thợ xẻ gỗ (2 Ti-mô-thê 2:15), đòi hỏi giờ nghiên cứu, cầu nguyện, suy ngẫm. Đây là sự đầu tư xứng đáng vì nó bảo vệ bài giảng khỏi sự hời hợt và tà giáo.
• Nuôi Dưỡng Đàn Chiên Cách Toàn Diện: Bằng cách giảng qua từng sách, người chăn đảm bảo rằng bầy chiên được nuôi dưỡng bằng "cả ý muốn của Đức Chúa Trời" (Công vụ 20:27), không chỉ những chủ đề ưa thích hoặc dễ nghe.
• Làm Gương Về Sự Vâng Phục Lời Chúa: Khi người giảng tự mình đầu phục quyền phán xét của phân đoạn Kinh Thánh trước, rồi mới rao giảng, thì thẩm quyền đến từ Lời Chúa chứ không từ cá nhân.

Đối Với Tín Hữu & Người Nghe Giảng:

• Phát Triển Khả Năng Nghiên Cứu Kinh Thánh Cá Nhân: Khi thường xuyên nghe giảng giải kinh, tín hữu học được cách đọc, hiểu và áp dụng Kinh Thánh một cách có phương pháp. Họ trở nên giống như người Bê-rê, "sẵn lòng chịu lấy lời, ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng." (Công vụ 17:11).
• Được Bảo Vệ Khỏi Sự Dạy Dỗ Sai Lầm: Một hội chúng quen với việc nghe Lời Chúa được giải nghĩa cách cẩn thận sẽ phát triển "cảm quan thuộc linh" để nhận biết khi nào giáo lý bị bóp méo hoặc lấy ra khỏi ngữ cảnh.
• Có Nền Tảng Vững Chắc Cho Đức Tin Và Đời Sống: Đức tin được xây trên sự hiểu biết chắc chắn về Lời Chúa sẽ đứng vững trước sóng gió, thử thách và các triết lý đời (Ê-phê-sô 4:14).
• Tham Gia Vào Sự Thờ Phượng Có Trí Năng: Thuyết giảng giải kinh mời gọi toàn bộ con người – trí óc, tình cảm, ý chí – tham gia vào sự thờ phượng. Chúng ta yêu mến Chúa bằng cả tấm lòng, linh hồn, và trí khôn (Ma-thi-ơ 22:37).

Kết Luận: Quyền Năng Của Lời Được Rao Giảng Cách Trung Thực

Thuyết giảng giải kinh, xét cho cùng, là một hành động của đức tin. Đó là đức tin rằng Lời Đức Chúa Trời "sống và linh nghiệm" (Hê-bơ-rơ 4:12), tự nó có quyền năng biến đổi mà không cần sự tô điểm của con người. Đó là đức tin rằng Đức Thánh Linh – Đấng linh cảm Lời Chúa – sẽ dùng chính Lời ấy mà phán với dân sự Ngài. Phương pháp này đặt người giảng vào vị trí của đầy tớ trung tín: không phải là người sáng tạo ra sứ điệp, mà là người trình bày trung thành và rõ ràng sứ điệp đã được ủy thác.

Khi Hội Thánh trung tín nghe và thực hành Lời Chúa được giải bày cách chân thực, Hội Thánh ấy sẽ kinh nghiệm sự lớn lên, sự hiệp một và quyền năng mà chính Đức Chúa Trời hứa ban (Ê-sai 55:10-11). Ước mong mỗi chúng ta, dù ở cương vị nào, đều yêu mến, nghiên cứu và vâng theo Lời Chúa, để qua đó, chúng ta được "nên thánh bởi lẽ thật" (Giăng 17:17).