Giao Ước Cũ Là Gì?

Trong hành trình tìm hiểu Lời Đức Chúa Trời, khái niệm “Giao Ước Cũ” (hay Cựu Ước) không chỉ là một thuật ngữ lịch sử hay thần học, mà là nền tảng cốt lõi để chúng ta hiểu được bản tính thánh khiết của Đức Chúa Trời, tình trạng tội lỗi của con người, và sự cần thiết tuyệt đối của ân điển cứu chuộc trong Đấng Christ. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào ý nghĩa, nội dung, mục đích và sự ứng nghiệm của Giao Ước Cũ trong kế hoạch cứu rỗi vĩ đại của Đức Chúa Trời.

Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ được dùng cho “giao ước” là berîth (בְּרִית), mang ý nghĩa một thỏa thuận long trọng, một lời thề ràng buộc, thường được đóng ấn bằng máu. Giao Ước Cũ, còn được gọi là Giao Ước Môi-se hay Giao Ước Luật Pháp, chính là giao ước mà Đức Giê-hô-va đã lập với dân Y-sơ-ra-ên tại núi Si-na-i, được ghi chép chi tiết từ sách Xuất Ê-díp-tô Ký đến Phục Truyền Luật Lệ Ký.

“Bây giờ, nếu các ngươi vâng lời ta và giữ sự giao ước ta, thì trong muôn dân, các ngươi sẽ thuộc riêng về ta...” (Xuất Ê-díp-tô Ký 19:5).

Bản chất của giao ước này mang tính điều kiện (conditional). Phước lành của Đức Chúa Trời dành cho dân sự tùy thuộc vào việc họ có vâng giữ trọn vẹn luật pháp của Ngài hay không. Nó đóng vai trò như một bản “hợp đồng” thiêng liêng giữa Đấng Tạo Hóa và dân tộc được Ngài chọn lựa. Giao ước này bao gồm ba phần chính: Điều Răn (Luật Đạo Đức, như Mười Điều Răn), Mạng Lịnh (Luật Nghi Lễ, về sự thờ phượng và tế lễ) và Phán Quyết (Luật Dân Sự, về đời sống xã hội).

Để hiểu trọn vẹn Giao Ước Si-na-i, chúng ta phải nhìn vào dòng chảy của các giao ước trong lịch sử cứu chuộc:

• Giao Ước Với A-đam (Giao Ước Công Việc): Đây là giao ước đầu tiên, đặt A-đam trong vườn Ê-đen với điều kiện vâng lời. Sự sa ngã đã phá vỡ giao ước này, đem tội lỗi và sự chết vào thế gian (Sáng Thế Ký 2:16-17; Rô-ma 5:12).
• Giao Ước Với Nô-ê: Lời hứa của Đức Chúa Trời sẽ không hủy diệt mọi loài bằng nước lụt nữa, là một giao ước vô điều kiện cho toàn thể nhân loại và muôn vật (Sáng Thế Ký 9:8-17).
• Giao Ước Với Áp-ra-ham: Đây là giao ước ân điển quan trọng bậc nhất, nền tảng cho mọi lời hứa. Đức Chúa Trời hứa ban cho Áp-ra-ham dòng dõi, xứ sở và phước hạnh cho muôn dân qua dòng dõi ông – chính là Đấng Christ (Sáng Thế Ký 12:1-3; 15:1-21; Ga-la-ti 3:16). Giao Ước Môi-se không thay thế hay hủy bỏ giao ước này, mà được đặt thêm vào (added) vì cớ tội lỗi, cho đến khi Đấng Christ đến (Ga-la-ti 3:19).

Sứ đồ Phao-lô, dưới sự soi dẫn của Đức Thánh Linh, đã giải thích rõ ràng mục đích của Luật Pháp trong Giao Ước Cũ:

“Vậy, luật pháp đã làm gì? Ấy là vì cớ tội lỗi, nên mới thêm luật pháp vào, đặng đợi đến khi dòng dõi sẽ đến, là dòng dõi đã được hứa cho...” (Ga-la-ti 3:19).

Cụ thể, Luật Pháp (Giao Ước Cũ) có những mục đích thần học quan trọng:

1. Bày Tỏ Tội Lỗi: Luật pháp như một tấm gương hoàn hảo, chiếu rõ tình trạng ô uế và sự phạm tội của con người. “Nhưng tôi chẳng biết tội lỗi là gì, nếu không có luật pháp...” (Rô-ma 7:7). Nó định nghĩa tội lỗi là sự vi phạm điều răn của Đức Chúa Trời.
2. Dẫn Đến Sự Nhận Biết Mình Cần Đấng Christ: Luật pháp như một thầy giáo (paidagōgos trong tiếng Hy Lạp, nghĩa là người dẫn dắt trẻ nhỏ) đưa chúng ta đến với Đấng Christ. Nó cho thấy chúng ta không thể tự cứu mình bằng sự công bình riêng, từ đó dẫn chúng ta đến với ân điển (Ga-la-ti 3:24).
3. Bày Tỏ Sự Thánh Khiết Của Đức Chúa Trời: Luật pháp là hiện thân của ý muốn thánh khiết, công bình và tốt lành của Đức Chúa Trời (Rô-ma 7:12). Nó cho thấy tiêu chuẩn hoàn hảo mà chúng ta phải đạt đến.
4. Giữ Gìn Dân Y-sơ-ra-ên: Luật pháp phân rẽ Y-sơ-ra-ên khỏi các dân ngoại, bảo vệ họ khỏi sự đồng hóa thờ hình tượng và duy trì dòng dõi thánh cho đến khi Đấng Mê-si ra đời.
5. Chỉ Về Sự Chuộc Tội Trong Tương Lai: Hệ thống tế lễ bằng huyết chiên, bò đực (Lê-vi Ký 16) là hình bóng (skia - bóng) về của lễ chuộc tội trọn vẹn, toàn hảo của Chúa Giê-xu Christ trên thập tự giá (Hê-bơ-rơ 10:1-10).

Giao Ước Cũ, dù thánh và tốt lành, lại mang trong mình sự bất toàn và tạm thời:

• Không Thể Ban Sự Sống Hay Xưng Công Bình: “Vả, nếu đã ban cho một luật pháp có quyền ban sự sống, thì sự công bình chắc bởi luật pháp mà đến” (Ga-la-ti 3:21). Luật pháp chỉ phơi bày vấn đề, chứ không cung cấp sức mạnh để giải quyết.
• Bị Ngăn Trở Bởi Xác Thịt: Bản chất sa ngã của con người (xác thịt) khiến họ không thể vâng giữ luật pháp trọn vẹn (Rô-ma 8:3).
• Là Giao Ước Tạm Thời: Nó được thiết lập cho đến thời kỳ “dòng dõi” (Đấng Christ) đến (Ga-la-ti 3:19).

Chúa Giê-xu Christ chính là Đấng đã làm trọn luật pháp (Ma-thi-ơ 5:17) và thiết lập một Giao Ước Mới trong huyết Ngài. Sứ đồ Phao-lô khẳng định rõ: “Nhưng bây giờ, Ngài đã lập một chức tế lễ khác, và bởi đó đã đến một giao ước khác tốt hơn...” (Hê-bơ-rơ 8:6). Giao Ước Cũ đã bị truất bỏ (make obsolete - Hê-bơ-rơ 8:13) và chấm dứt trong Đấng Christ (Rô-ma 10:4).

Là những người sống dưới Giao Ước Mới trong ân điển, chúng ta ứng dụng sự hiểu biết về Giao Ước Cũ vào đời sống như thế nào?

1. Học Cựu Ước Để Hiểu Sâu Sắc Hơn Về Phúc Âm: Đừng bỏ qua Cựu Ước. Mỗi nghi lễ, mỗi lời tiên tri, mỗi nhân vật đều chỉ về Chúa Giê-xu (Lu-ca 24:27). Học Cựu Ước giúp chúng ta trân quý hơn sự chuộc tội toàn vẹn của Đấng Christ.
2. Sống Trong Tự Do Nhưng Theo Tiêu Chuẩn Của Thánh Linh: Chúng ta không còn bị ràng buộc bởi luật pháp nghi lễ (như thức ăn, ngày lễ), nhưng chúng ta được kêu gọi sống theo Thánh Linh, là Đấng viết luật pháp của Đức Chúa Trời vào lòng (Giê-rê-mi 31:33; Hê-bơ-rơ 8:10). Đời sống đạo đức của chúng ta không dựa trên sự tuân thủ luật lệ từ bên ngoài, mà là kết quả của đời sống mới trong Đấng Christ từ bên trong.
3. Dùng Luật Pháp Như Một Người Dẫn Đường Đến Sự Khiêm Nhường Và Cảm Tạ: Mỗi khi đọc Mười Điều Răn hay các tiêu chuẩn đạo đức trong Cựu Ước, hãy để chúng nhắc chúng ta về sự thánh khiết của Đức Chúa Trời và tội lỗi của mình, từ đó dẫn đến sự ăn năn và cảm tạ Chúa Giê-xu đã gánh thay án phạt thay cho chúng ta.
4. Rao Truyền Phúc Âm Ân Điển Cách Rõ Ràng: Hiểu rõ sự khác biệt giữa Giao Ước Cũ (Luật Pháp) và Giao Ước Mới (Ân Điển) giúp chúng ta trình bày Phúc Âm cách chính xác. Chúng ta không rao giảng một tôn giáo của sự tuân giữ luật lệ, mà là tin mừng về sự cứu rỗi bởi đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ.
5. Giữ Vững Lập Trường Về Sự Đầy Đủ Của Sự Chuộc Tội Trong Đấng Christ: Chống lại mọi giáo lý muốn đem Cơ Đốc nhân trở lại dưới ách của luật pháp (như bắt buộc giữ ngày Sa-bát theo nghi thức, luật ăn uống). Chúng ta tôn trọng Cựu Ước như Lời Đức Chúa Trời được soi dẫn, nhưng sống trong sự tự do của Giao Ước Mới (Ga-la-ti 5:1).

Giao Ước Cũ là một phần không thể tách rời và vô cùng quý giá trong mặc khải của Đức Chúa Trời. Nó không phải là một con đường cứu rỗi thay thế, mà là một người dạy dỗ nghiêm khắc và cần thiết, dẫn lối chúng ta đến với Chúa Giê-xu Christ. Nó cho thấy sự nghiêm trọng của tội lỗi, sự thánh khiết không thể thỏa hiệp của Đức Chúa Trời, và sự cần thiết của một Đấng Trung Bảo hoàn hảo. Là Cơ Đốc nhân sống dưới Giao Ước Mới, chúng ta nghiên cứu Giao Ước Cũ không phải để tìm kiếm sự công bình, mà để càng thêm kinh ngạc, thờ phượng và biết ơn về ân điển diệu kỳ đã được bày tỏ cho chúng ta trong Chúa Giê-xu, Đấng đã làm ứng nghiệm mọi lời tiên tri, hình bóng và luật pháp. Hãy để sự hiểu biết này củng cố đức tin chúng ta và thúc giục chúng ta bước đi trong Thánh Linh, sống một đời sống đẹp lòng Đức Chúa Trời, không bởi sự ép buộc của luật lệ, mà bởi quyền năng của tình yêu và sự sống mới trong Đấng Christ.