Thế Lưỡng Nan Euthyphro
Trong hành trình tìm hiểu về bản chất của đạo đức, mối quan hệ giữa Đức Chúa Trời và điều thiện, cùng nền tảng cho luân lý của con người, một câu hỏi triết học cổ đại vẫn tiếp tục thách thức và làm sâu sắc thêm đức tin của Cơ Đốc nhân ngày nay: Thế Lưỡng Nan Euthyphro. Được đặt tên theo một đối thoại của triết gia Hy Lạp Plato, nan đề này không chỉ là một bài toán trí tuệ mà còn chạm đến trái tim của sự hiểu biết về Đức Chúa Trời, thẩm quyền của Ngài, và nền tảng cho đời sống đạo đức của chúng ta. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá nan đề này dưới ánh sáng của Kinh Thánh, tìm kiếm câu trả lời không từ triết học thuần túy, mà từ chính mặc khải của Đức Chúa Trời.
Thế lưỡng nan này được trình bày dưới dạng một câu hỏi tưởng chừng đơn giản: “Điều thiện là điều thiện bởi vì Đức Chúa Trời truyền phán nó, hay Đức Chúa Trời truyền phán điều đó bởi vì nó vốn là thiện?”
Hai lựa chọn dường như dẫn đến hai hệ quả thần học khó chấp nhận:
1. Lựa chọn thứ nhất: Điều thiện là thiện chỉ vì Đức Chúa Trời truyền phán nó. Nếu chọn lựa này, thì tiêu chuẩn đạo đức trở nên tùy tiện (arbitrary). Về lý thuyết, Đức Chúa Trời có thể truyền phán bất cứ điều gì (ví dụ: giết người, trộm cắp) và nó sẽ trở thành "thiện". Điều thiện không có bản chất cố hữu, mà hoàn toàn phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của Đấng Tạo Hóa. Điều này đặt ra câu hỏi về sự thiện hảo nội tại của Đức Chúa Trời.
2. Lựa chọn thứ hai: Đức Chúa Trời truyền phán điều đó vì nó vốn là thiện. Nếu chọn lựa này, thì tồn tại một tiêu chuẩn đạo đức độc lập và cao hơn cả Đức Chúa Trời. Ngài chỉ đơn thuần “nhận biết” và tuân theo một quy luật đạo đức ngoại tại. Điều này dường như hạ thấp thẩm quyền tối cao của Đức Chúa Trời và đặt Ngài dưới một quy luật khác.
Cả hai lựa chọn đều có vấn đề. Lựa chọn thứ nhất khiến đạo đức trở nên độc đoán; lựa chọn thứ hai khiến Đức Chúa Trời không còn là tối cao. Vậy, giải pháp của Kinh Thánh là gì?
Kinh Thánh Cơ Đốc giáo vượt ra ngoài sự lựa chọn giả định này bằng cách trình bày một chân lý thứ ba, sâu sắc hơn: Điều thiện bắt nguồn từ và đồng nhất với chính bản tính thiện hảo, thánh khiết và bất biến của Đức Chúa Trời. Đức Chúa Trời không phải chịu phục dưới một tiêu chuẩn ngoại tại, cũng không ra lệnh một cách tùy tiện. Ngài chính là hiện thân của tiêu chuẩn đó.
A. Đức Chúa Trời Là Nguồn Gốc và Định Nghĩa của Sự Thiện: Kinh Thánh tuyên bố rõ ràng về sự thiện hảo tuyệt đối của Đức Chúa Trời. Chúa Giê-xu phán: “Chẳng có ai là tốt, chỉ một mà thôi, là Đức Chúa Trời” (Mác 10:18). Từ “tốt” ở đây trong tiếng Hy Lạp là ἀγαθός (agathos), diễn tả sự thiện hảo tuyệt đối về bản chất và đạo đức. Đức Chúa Trời không chỉ “làm” điều thiện; Ngài “là” thiện. Thi Thiên 119:68 khẳng định: “Chúa là thiện, hay làm điều thiện”. Bản tính của Ngài là thước đo tối hậu cho mọi sự thiện.
B. Bản Tính Đạo Đức Bất Biến của Đức Chúa Trời: Đức Chúa Trời là thánh khiết (Ê-sai 6:3), công bình (Phục truyền 32:4), yêu thương (1 Giăng 4:8), và chân thật (Tít 1:2). Những thuộc tính này không phải là những quy tắc Ngài chọn lựa; chúng là bản chất hằng hữu, bất biến của Ngài. “Đức Chúa Jesus Christ hôm qua, ngày nay, và cho đến đời đời không hề thay đổi” (Hê-bơ-rơ 13:8). Vì bản tính Ngài không thay đổi, nên tiêu chuẩn đạo đức phát xuất từ Ngài cũng bất biến. Đức Chúa Trời không thể chối bỏ chính mình (2 Ti-mô-thê 2:13). Ngài không thể phán bảo điều gì trái với sự thánh khiết, công bình và yêu thương của chính Ngài. Do đó, mệnh lệnh của Ngài không tùy tiện, mà là sự biểu lộ hoàn hảo của chính bản tính Ngài.
C. Lời Chúa Phản Chiếu Bản Tính Ngài: Khi Đức Chúa Trời truyền phán qua Lời Ngài, những điều răn đó không phải là sự sáng tạo tùy hứng của một ý chí độc đoán, cũng không phải sự tuân thủ một quy luật ngoại lai. Chúng là sự mặc khải hữu hình, cụ thể về bản tính vô hình của Ngài cho loài người. Mười Điều Răn (Xuất Ê-díp-tô Ký 20) không phải là một bộ luật độc lập; chúng bắt nguồn từ bản tính thánh khiết (Răn 1-4 liên quan đến Đức Chúa Trời) và công bình/yêu thương (Răn 5-10 liên quan đến con người) của Đức Chúa Trời. Điều răn yêu thương – “Ngươi phải hết lòng, hết linh hồn, hết ý mà yêu mến Chúa là Đức Chúa Trời ngươi” và “yêu kẻ lân cận như mình” (Ma-thi-ơ 22:37-39) – chính là lời kêu gọi chúng ta tham dự vào chính bản tính yêu thương của Đức Chúa Trời (1 Giăng 4:7).
Đối với Cơ Đốc nhân, Chúa Giê-xu Christ chính là câu trả lời sống động và trọn vẹn cho thế lưỡng nan Euthyphro. Ngài không chỉ dạy về điều thiện, Ngài chính là Đức Chúa Trời nhập thể, là hiện thân của bản tính thiện hảo của Đức Chúa Trời.
1. Ngài Là Lời (Logos) Nhập Thể: “Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta” (Giăng 1:1, 14). Chúa Giê-xu là sự biểu hiện trọn vẹn, cá nhân hóa của trí tuệ, ý muốn và bản tính Đức Chúa Trời. Ở nơi Ngài, ý muốn của Đức Chúa Trời và bản chất của điều thiện hòa làm một trong một con người.
2. Ngài Bày Tỏ Bản Tính Đức Chúa Trời: Chúa Giê-xu phán: “Ai đã thấy ta, tức là đã thấy Cha” (Giăng 14:9). Đời sống hoàn toàn vâng phục, yêu thương, thánh khiết và hy sinh của Chúa Giê-xu là bức tranh hoàn hảo về bản tính Đức Chúa Trời. Điều thiện không còn là một khái niệm trừu tượng; nó mang khuôn mặt của Chúa Giê-xu. Sự vâng phục của Ngài cho đến chết trên thập tự giá (Phi-líp 2:8) là đỉnh cao của việc ý muốn Thiên Chúa (sự công bình đòi hỏi tội được đền) và bản tính Thiên Chúa (tình yêu thương hy sinh) hợp nhất một cách trọn vẹn.
3. Ngài Là Con Đường Đến Sự Sống: Chúa Giê-xu tuyên bố: “Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống; chẳng bởi ta thì không ai được đến cùng Cha” (Giăng 14:6). Ngài không chỉ cho thấy “điều thiện” là gì, Ngài còn ban quyền năng để chúng ta bước đi trong đó qua Đức Thánh Linh. Luật pháp bày tỏ tiêu chuẩn thánh khiết của Đức Chúa Trời, nhưng Chúa Giê-xu hoàn thành luật pháp (Ma-thi-ơ 5:17) và ban cho chúng ta ân điển để sống đẹp lòng Đức Chúa Trời.
Hiểu được giải đáp Kinh Thánh cho Thế Lưỡng Nan Euthyphro không phải chỉ để tranh luận triết học, mà biến đổi cách chúng ta nhận biết Đức Chúa Trời, vâng lời Ngài và sống đạo đức.
1. Nền Tảng cho Sự Vâng Lời là Mối Quan Hệ, không phải Quy Tắc Mù Quáng: Khi chúng ta hiểu rằng các điều răn của Đức Chúa Trời xuất phát từ bản tính yêu thương và thánh khiết của Ngài, sự vâng phục của chúng ta chuyển từ việc tuân theo một bộ luật lạnh lùng sang việc tin cậy vào sự khôn ngoan và thiện hảo của một Cha yêu thương. Chúng ta vâng lời không phải vì sợ hãi một ý chí độc đoán, mà vì tin rằng Đấng đã dựng nên chúng ta biết điều gì tốt nhất cho chúng ta (Phục truyền 10:13). “Vì ấy là lòng yêu mến Đức Chúa Trời, tức là chúng ta vâng giữ điều răn Ngài, và điều răn của Ngài chẳng phải là nặng nề” (1 Giăng 5:3).
2. Theo Đuổi Sự Thánh Khiết là Theo Đuổi Chính Đức Chúa Trời: Mục tiêu của đời sống Cơ Đốc không phải là kiểm đếm những quy tắc đã giữ, mà là ngày càng được biến đổi để phản chiếu bản tính của Đức Chúa Trời. “Hãy nên thánh, vì ta là thánh” (1 Phi-e-rơ 1:16). Chúng ta tìm kiếm sự công bình, yêu thương, khiêm nhường không phải vì chúng là “những ý tưởng tốt”, mà vì chúng là những thuộc tính của Đấng chúng ta yêu mến và thờ phượng. Đạo đức Cơ Đốc mang tính bắt chước (mimesis): bắt chước Đức Chúa Trời (Ê-phê-sô 5:1).
3. Sự Tự Do và An Nghỉ trong Chủ Quyền Thiện Hảo của Đức Chúa Trời: Trong một thế giới đầy biến động, nơi các tiêu chuẩn đạo đức của con người thay đổi không ngừng, chúng ta có thể tìm thấy sự an nghỉ sâu xa trong chân lý rằng tiêu chuẩn đạo đức tối hậu bắt nguồn từ Đấng “chẳng hề vì sự vô tín mà bỏ lời hứa của Ngài, hay là vì ăn năn, vì Ngài chẳng phải loài người mà ăn năn” (1 Sa-mu-ên 15:29). Chúng ta không phải là nạn nhân của sự tùy tiện, cũng không phải mò mẫm trong bóng tối của chủ nghĩa tương đối. Chúng ta được dựng nên theo hình ảnh của một Đức Chúa Trời có bản tính đạo đức vững chắc.
4. Khi Đối Diện với Những Mệnh Lệnh Khó Hiểu: Đôi khi chúng ta đọc Kinh Thánh và gặp những mệnh lệnh hoặc sự kiện trong Cựu Ước khiến chúng ta khó hiểu hoặc thậm chí sốc về mặt đạo đức (ví dụ: các cuộc chiến tiêu diệt). Giải pháp cho thế lưỡng nan Euthyphro dạy chúng ta tiếp cận những phần Kinh Thánh này với hai nguyên tắc: (a) Tin cậy vào bản tính thiện hảo, thánh khiết và công bình của Đức Chúa Trời được mặc khải trọn vẹn nơi Chúa Giê-xu. (b) Khiêm tốn nhận biết rằng sự hiểu biết của chúng ta có giới hạn, và Đấng Toàn Tri, Toàn Thiện có những lý do công chính trong bối cảnh lịch sử và thần học cụ thể mà chúng ta không thể nắm bắt hết. Chúng ta tin cậy vào Đấng ban Lời, hơn là đòi hỏi Lời phải phù hợp với tiêu chuẩn hữu hạn của chính mình.
Thế Lưỡng Nan Euthyphro, khi được soi sáng bởi Lời Đức Chúa Trời, không còn là một nan đề vô phương giải quyết. Nó trở thành một cánh cửa dẫn chúng ta vào sự hiểu biết sâu sắc hơn về Đức Chúa Trời của chúng ta. Kinh Thánh chỉ cho chúng ta thấy rằng đây là một sự lựa chọn sai lầm. Điều thiện không phải là tùy tiện (lựa chọn 1) cũng không cao hơn Đức Chúa Trời (lựa chọn 2). Thay vào đó, Điều thiện chính là bản tính hằng hữu, bất biến của Đức Chúa Trời. Ngài là nguồn mạch, định nghĩa và hiện thân của mọi sự thiện hảo.
Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời nhập thể, là minh chứng tối hậu và là lời giải đáp sống động cho nan đề này. Nơi Ngài, chúng ta thấy ý muốn và bản tính của Đức Chúa Trời hòa hợp cách trọn vẹn. Vì vậy, thay vì bị mắc kẹt trong một nan đề triết học, chúng ta được mời gọi để yêu mến, tin cậy và bước đi với Đấng chính là Đường, Lẽ Thật và Sự Sống. Khi chúng ta gắn bó với Ngài qua Lời Ngài và Đức Thánh Linh, chúng ta không chỉ biết được điều thiện là gì, mà còn nhận được năng lực để sống theo điều thiện ấy, ngày càng được nên giống như Chúa của chúng ta là Đấng hoàn toàn thiện hảo.