Thần học Cựu Ước là gì?

Khi bước vào thế giới rộng lớn của Kinh Thánh, nhiều Cơ Đốc nhân cảm thấy Cựu Ước là một khu rừng rậm với những câu chuyện, luật lệ và tiên tri phức tạp. Tuy nhiên, Cựu Ước không phải là một bộ sưu tập ngẫu nhiên các văn bản cổ, mà là nền tảng không thể tách rời cho đức tin và thần học của chúng ta. Hiểu biết về Thần học Cựu Ước chính là chìa khóa để mở ra kho tàng mặc khải của Đức Chúa Trời, thấy được sợi chỉ đỏ xuyên suốt của chương trình cứu rỗi dẫn đến Chúa Cứu Thế Giê-xu.

Thần học Cựu Ước là môn học có hệ thống nhằm nghiên cứu, giải thích và tổng hợp những mặc khải của Đức Chúa Trời về chính Ngài, về con người, về thế giới, về tội lỗi, về sự cứu rỗi và về tương lai, như được trình bày trong 39 sách của Cựu Ước (theo canon của người Do Thái và Kháng Cách). Nó không chỉ đơn thuần là tóm tắt nội dung, mà là tìm kiếm sự thống nhất thần học giữa các thể loại văn chương đa dạng (lịch sử, luật pháp, thơ văn, tiên tri), dưới ánh sáng của toàn bộ mặc khải Kinh Thánh.

Trọng tâm của Thần học Cựu Ước là ĐỨC CHÚA TRỜI – יְהוָה (Yahweh), Đấng tự bày tỏ mình trong lịch sử, đặc biệt qua các Giao Ước (Covenants). Cựu Ước là câu chuyện về Đức Chúa Trời thành tín giữ lời hứa của Ngài, ngay cả khi dân sự Ngài bất trung.

1. Bản Tính và Công Việc của Đức Chúa Trời: Cựu Ước mặc khải Đức Chúa Trời là Đấng Tạo Hóa toàn năng (אֱלֹהִים - Elohim, trong Sáng Thế Ký 1). Ngài cũng là Đấng Tự Hữu Hằng Hữu (יְהוָה - Yahweh, trong Xuất Ê-díp-tô Ký 3:14), Đấng thiết lập mối quan hệ giao ước với dân Ngài. Ngài thánh khiết (Ê-sai 6:3), công bình (Thi Thiên 7:11), nhưng cũng đầy ân điển, thương xót và thành tín (Xuất Ê-díp-tô Ký 34:6-7). Công việc của Ngài bao gồm sáng tạo, sự phán xét (cơn Đại Hồng Thủy, Sô-đôm), sự chu cấp và đặc biệt là sự cứu chuộc kỳ diệu khỏi Ai Cập (Xuất Ê-díp-tô Ký 15:13).

2. Các Giao Ước – Khung Sườn Của Lịch Sử Cứu Rỗi: Thần học Cựu Ước xoay quanh các giao ước, là những thỏa thuận thiêng liêng nơi Đức Chúa Trời đặt ân điển và lời hứa của Ngài.
- Giao Ước với Nô-ê (Sáng Thế Ký 9): Giao ước phổ quát, hứa bảo tồn sự sống trên đất, với dấu hiệu là cầu vồng.
- Giao Ước với Áp-ra-ham (Sáng Thế Ký 12, 15, 17): Giao ước ân điển, hứa ban dòng dõi, đất đai và đặc biệt là phước hạnh cho muôn dân (Sáng 12:3) – một lời hứa Mê-si rõ ràng.
- Giao Ước với Môi-se (Giao Ước Sinai) (Xuất Ê-díp-tô Ký 19-24): Thiết lập Y-sơ-ra-ên thành một dân tộc thánh thuộc riêng về Đức Giê-hô-va. Luật Pháp (תּוֹרָה - Torah) được ban cho để bày tỏ ý muốn thánh khiết của Đức Chúa Trời và cho thấy con người không thể tự mình đáp ứng tiêu chuẩn ấy (Rô-ma 3:20).
- Giao Ước với Đa-vít (2 Sa-mu-ên 7): Hứa rằng dòng dõi Đa-vít sẽ có một vương quốc đời đời, hướng đến Vua Mê-si là Con Đa-vít.
- Giao Ước Mới (Giê-rê-mi 31:31-34): Tiên tri về một giao ước sẽ được viết trên lòng, dựa trên sự tha thứ tội lỗi, và được ứng nghiệm trọn vẹn nơi Chúa Giê-xu Christ (Lu-ca 22:20; Hê-bơ-rơ 8:6-13).

3. Tội Lỗi và Sự Cứu Chuộc: Sự sa ngã (Sáng Thế Ký 3) đã phá vỡ mối quan hệ giữa loài người với Đức Chúa Trời, đem sự chết và sự rủa sả vào thế gian. Cựu Ước liên tục mô tả hậu quả thảm khốc của tội lỗi. Hy sinh chuộc tội trở thành trung tâm của hệ thống thờ phượng (Lê-vi Ký 16). Con sinh tế vô tội chết thế cho người có tội, là hình bóng (τύπος - typos) về Chiên Con của Đức Chúa Trời sẽ cất tội lỗi thế gian đi (Giăng 1:29). Cốt lõi của sứ điệp Cựu Ước là: "Không có sự đổ huyết thì không có sự tha thứ" (Hê-bơ-rơ 9:22, dựa trên Lê-vi Ký 17:11).

4. Sứ Điệp Tiên Tri và Lời Hứa Về Đấng Mê-si: Các tiên tri không chỉ cảnh báo về sự phán xét mà còn an ủi bằng những lời hứa về sự phục hồi và một tương lai vinh hiển. Trung tâm của niềm hy vọng này là Đấng Mê-si (מָשִׁיחַ - Mashiach, nghĩa là "Đấng được xức dầu"). Cựu Ước vẽ nên một bức chân dung phức hợp về Ngài: Ngài là Vua thuộc dòng Đa-vít (Ê-sai 9:6-7), là Đầy Tớ Chịu Khổ sẽ gánh tội lỗi của nhiều người (Ê-sai 53), là Đấng Tiên Tri như Môi-se (Phục Truyền 18:15), và là Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm (Thi Thiên 110:4). Mọi sợi chỉ tiên tri ấy hội tụ và được ứng nghiệm trọn vẹn nơi Giê-xu thành Na-xa-rét.

Hiểu biết Thần học Cựu Ước không phải là sự tò mò thuần túy về học thuật, nhưng biến đổi đời sống chúng ta:

1. Làm Phong Phú Sự Hiểu Biết Về Tin Mừng: Khi đọc Tân Ước, chúng ta thấy các sứ đồ luôn giải thích chức vụ của Chúa Giê-xu dựa trên Cựu Ước. Chúa Giê-xu phán: "Các ngươi hãy xem xét Kinh Thánh, vì ấy là Kinh Thánh làm chứng về ta" (Giăng 5:39). Hiểu Cựu Ước giúp chúng ta thấy được chiều sâu của sự chết chuộc tội của Christ, thấy Ngài là Chiên Con Vượt Qua thật (1 Cô-rinh-tô 5:7), là Đấng Trung Bảo của Giao Ước Mới tốt hơn. Tin Mừng trở nên phong phú, sâu sắc và vững chắc hơn.

2. Thấy Được Tính Cách Thành Tín Của Đức Chúa Trời: Cựu Ước là một bằng chứng dài về sự thành tín của Đức Chúa Trời giữ lời hứa. Dù Y-sơ-ra-ên thất bại, Đức Chúa Trời vẫn không từ bỏ kế hoạch cứu rỗi của Ngài. Điều này củng cố đức tin chúng ta hôm nay: Đức Chúa Trời đã thành tín với Áp-ra-ham và Môi-se, Ngài càng thành tín hơn với chúng ta trong giao ước bằng huyết của Con Ngài.

3. Hiểu Biết Về Sự Thánh Khiết Của Đức Chúa Trời Và Bản Chất Tội Lỗi: Luật Pháp Cựu Ước như một tấm gương phản chiếu sự thánh khiết hoàn hảo của Đức Chúa Trời và bản chất tội lỗi thâm sâu của chúng ta. Nó dẫn chúng ta đến sự ăn năn và cảm kích sâu sắc hơn về ân điển trong Chúa Giê-xu Christ. Chúng ta không còn xem sự cứu rỗi như điều hiển nhiên, mà như một phép lạ của ân điển.

4. Tìm Được Sự Khôn Ngoan Và Hướng Dẫn Thiêng Liêng: Các sách Văn Thơ (Thi Thiên, Châm Ngôn) cung cấp sự khôn ngoan từ trời để đối diện với mọi cảm xúc, thử thách và quyết định trong cuộc sống. Châm Ngôn dạy về sự kính sợ Đức Giê-hô-va, quản lý tài chính, các mối quan hệ. Thi Thiên dạy chúng ta cầu nguyện cách chân thật trong mọi hoàn cảnh.

5. Nuôi Dưỡng Niềm Hy Vọng Cánh Chung: Các lời tiên tri về ngày của Đức Giê-hô-va, về sự phục hồi Y-sơ-ra-ên, và về vương quốc vinh hiển của Đấng Mê-si, cuối cùng hướng đến sự sáng tạo mới trọn vẹn (Ê-sai 65:17; Khải Huyền 21:1). Điều này cho chúng ta một viễn cảnh hy vọng vững chắc giữa một thế giới đầy bất an, thúc giục chúng ta sống thánh khiết và trông đợi ngày Chúa trở lại.

Thần học Cựu Ước mở ra cho chúng ta một cái nhìn toàn cảnh về tấm lòng yêu thương, sự thánh khiết và kế hoạch nhiệm mầu của Đức Chúa Trời. Nó cho thấy chúng ta cần một Đấng Cứu Thế như thế nào, và Ngài đã đến đúng như lời hứa. Cựu Ước và Tân Ước là một thể thống nhất, cùng kể một câu chuyện: Đức Chúa Trời cứu chuộc một dân cho chính Ngài, qua công trình của Con Ngài là Chúa Cứu Thế Giê-xu.

Ước mong mỗi chúng ta, với lòng kính sợ và biết ơn, đào sâu vào Lời Ngài, bắt đầu từ những trang đầu của Sáng Thế Ký, để thấy được nền tảng vững chắc của đức tin chúng ta, và càng thêm yêu mến, thờ phượng Đấng là An-pha và Ô-mê-ga, khởi nguyên và cuối cùng của mọi sự.

"Vả, mọi sự đã xảy ra như lời phán ấy, đều là để dạy chúng ta, hầu cho bởi sự nhịn nhục và sự yên ủi của Kinh Thánh dạy mà chúng ta được sự trông cậy." (Rô-ma 15:4)