Chủ nghĩa kinh viện mới là gì? Chủ nghĩa Tôma mới là gì?

Trong hành trình tìm hiểu chân lý của Đức Chúa Trời, Hội Thánh qua các thời đại luôn đối diện với những trào lưu tư tưởng và hệ thống thần học khác nhau. Là những Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta được kêu gọi để “thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng” (I Giăng 4:1), giữ vững lẽ thật của Phúc Âm. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu về hai trào lưu thần học có ảnh hưởng lớn trong thế kỷ 20 và 21: **Chủ nghĩa Kinh viện Mới (Neo-Scholasticism)** và **Chủ nghĩa Tôma Mới (Neo-Thomism)**, phân tích chúng dưới ánh sáng của Kinh Thánh và nền tảng thần học Cải Chánh.

Chủ nghĩa Kinh viện (Scholasticism) nguyên thủy là phương pháp thần học và triết học thống trị các trường đại học châu Âu thời Trung Cổ (khoảng thế kỷ 11-17). Nó tìm cách hòa hợp đức tin Cơ Đốc với lý trí triết học, đặc biệt là triết học của Aristotle. Phương pháp này đặc trưng bởi lối phân tích logic chặt chẽ, tranh luận biện chứng (disputatio) xoay quanh các câu hỏi (quaestio) và tìm kiếm sự nhất quán hệ thống.

Chủ nghĩa Tôma (Thomism) là hệ thống tư tưởng được xây dựng trên công trình của **Thomas Aquinas** (1225-1274), nhà thần học Kinh viện vĩ đại nhất. Tác phẩm kinh điển của ông, Summa Theologica, tìm cách chứng minh sự hiện hữu của Đức Chúa Trời bằng lý trí tự nhiên (Ngũ Đạo), và xây dựng một hệ thống thần học đồ sộ tích hợp đức tin và lý trí.

Sau thời kỳ Khai Sáng và Cải Chánh, ảnh hưởng của chủ nghĩa Kinh viện suy yếu. Tuy nhiên, vào cuối thế kỷ 19, Giáo hoàng Leo XIII, qua thông điệp Aeterni Patris (1879), đã kêu gọi phục hưng tư tưởng của Thomas Aquinas như nền tảng cho thần học và triết học Công Giáo. Đây chính là khởi nguồn cho **Chủ nghĩa Tôma Mới (Neo-Thomism)** và rộng hơn là **Chủ nghĩa Kinh viện Mới (Neo-Scholasticism)** – những nỗ lực làm sống lại và cập nhật hệ thống của Aquinas để đối thoại với thế giới hiện đại, chủ nghĩa duy lý, và chủ nghĩa duy nghiệm.

Để hiểu rõ tác động thần học, chúng ta cần phân tích những trụ cột của các chủ nghĩa này và đối chiếu với nền tảng Kinh Thánh mà Cải Chánh đã khẳng định lại.

1. Sự Hài Hòa Giữa Đức Tin và Lý Trí (Fides et Ratio):

• Neo-Thomism cho rằng lý trí tự nhiên (không cần đến mặc khải) có thể chứng minh những chân lý cơ bản về Đức Chúa Trời (như sự hiện hữu, thuộc tính). Lý trí và đức tin là hai con đường song song, bổ sung cho nhau để đi đến chân lý toàn vẹn. Đức tin chỉ đến để bổ sung những mầu nhiệm siêu nhiên (như Ba Ngôi, Nhập Thể) mà lý trí không với tới.
• Góc Nhìn Kinh Thánh (Sola Scriptura): Kinh Thánh dạy rằng sự hiểu biết về Đức Chúa Trời thật không đến từ sự khôn ngoan của loài người, nhưng bởi sự mặc khải của Ngài. “Vả, thế gian chẳng nhờ sự khôn ngoan mà nhìn biết Đức Chúa Trời” (I Cô-rinh-tô 1:21). Lý trí con người đã bị tội lỗi làm hư hoại (Rô-ma 1:21-22). Sự khôn ngoan thật bắt đầu từ “sự kính sợ Đức Giê-hô-va” (Châm Ngôn 9:10). Thần học Cải Chánh tôn Kinh Thánh làm nguồn mặc khải duy nhất, đầy đủ và rõ ràng cho sự hiểu biết về Đức Chúa Trời và sự cứu rỗi. Lý trí được tái tạo phải phục vụ và thuận phục Lời Chúa, chứ không ngang hàng với nó.

2. Bản Chất của Sự Cứu Rỗi và Ân Điển:

• Neo-Thomism thường trình bày ân điển như một “phẩm chất siêu nhiên” (habitus) được truyền vào linh hồn, giúp con người có khả năng hành động để được xưng công bình. Điều này dẫn đến một quan điểm bán Pelagian (semi-Pelagian), nơi ân điển của Đức Chúa Trời và ý chí tự do của con người hợp tác để đạt được sự công bình. Sự xưng công bình dần dần được hoàn thiện qua các bí tích và việc lành.
• Góc Nhìn Kinh Thánh (Sola Gratia & Sola Fide): Phúc Âm tuyên bố rõ ràng: “Ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời” (Ê-phê-sô 2:8). Sự cứu rỗi là ân điển thuần túy, đến từ sự chết thay và sống lại của Đấng Christ. Sự xưng công bình (dikaioō - δικαιόω) là một hành động pháp lý tức thì của Đức Chúa Trời, Ngài tuyên bố tội nhân ăn năn tin nhận Đấng Christ là công bình, dựa trên sự công bình của Đấng Christ được gán cho họ (Rô-ma 4:5, II Cô-rinh-tô 5:21). Đức tin không phải là một “công đức” hay “việc lành”, mà là phương tiện nhận lấy ân điển (Rô-ma 3:28).

3. Thẩm Quyền Tối Cao và Phương Pháp Luận:

• Neo-Scholasticism xây dựng thần học trên một nền tảng kép: Mặc khải (Kinh Thánh và Truyền thống) và Lý trí Tự nhiên (Triết học Aristotle được điều chỉnh). Truyền thống giáo hội được xem có thẩm quyền ngang hàng trong việc giải thích chân lý.
• Góc Nhìn Kinh Thánh: Chúa Giê-xu và các sứ đồ luôn viện dẫn Kinh Thánh (Cựu Ước) như thẩm quyền tối hậu: “Có lời chép rằng…” (Ma-thi-ơ 4:4, 7, 10). Kinh Thánh là “được Đức Chúa Trời hà hơi” (II Ti-mô-thê 3:16, từ Hy Lạp theopneustos - θεόπνευστος), có đầy đủ thẩm quyền để “khiến người của Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành” (II Ti-mô-thê 3:17). Truyền thống của loài người, nếu trái với Lời Chúa, đều bị lên án (Mác 7:8-9). Phương pháp của chúng ta là để Kinh Thánh tự giải thích Kinh Thánh (Scriptura Scripturam interpretatur).

Khi xem xét các hệ thống này, người tin lành cần nhận diện một số nguy cơ tiềm ẩn đối với Phúc Âm thuần túy:

1. Nguy Cơ Làm Lu Mờ Sự Đầy Đủ Của Đấng Christ: Khi cố gắng chứng minh Đức Chúa Trời bằng lý trí tự nhiên, chúng ta vô tình đặt nền tảng nhận biết Chúa trên sự khôn ngoan của loài người thay vì trên Đấng Christ, là “hình ảnh của Đức Chúa Trời không thấy được” (Cô-lô-se 1:15). “Chẳng có một ai thấy Đức Chúa Trời, chỉ có Con một ở trong lòng Cha, là Đấng đã giãi bày Cha cho chúng ta biết” (Giăng 1:18). Mọi sự hiểu biết thật về Đức Chúa Trời đều phải đi qua thập tự giá của Đấng Christ (I Cô-rinh-tô 2:2).

2. Nguy Cơ Làm Suy Yếu Ân Điển: Hệ thống “ân điển truyền vào” và “sự hợp tác giữa ý chí con người và ân điển” có thể dẫn đến tinh thần tự công và nghi ngờ. Người tin Chúa luôn tự hỏi: “Tôi đã đủ tốt chưa? Ân điển trong tôi đã đủ mạnh chưa?”. Trái lại, Phúc Âm về sự xưng công bình bởi đức tin mang lại sự bình an và sự chắc chắn: “Cho nên chúng ta đã được xưng công bình bởi đức tin, thì được hòa thuận với Đức Chúa Trời bởi Đức Chúa Jêsus Christ chúng ta” (Rô-ma 5:1).

3. Nguy Cơ Đặt Triết Học Lên Trên Kinh Thánh: Khi một hệ thống triết học (dù là của Aristotle hay Aquinas) trở thành khung mẫu bắt buộc để giải thích Kinh Thánh, nó có thể “bóp méo” những lẽ thật đơn sơ nhưng sâu nhiệm của Phúc Âm để phù hợp với hệ thống, thay vì để Kinh Thánh phán phán xét mọi hệ thống.

Việc hiểu biết này không chỉ là tri thức, mà phải dẫn đến sự gây dựng thực tiễn:

1. Xây Nhà Trên Vầng Đá Lời Chúa: Mỗi Cơ Đốc nhân cần được trang bị để “vấn đáp với mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em” (I Phi-e-rơ 3:15). Sự “vấn đáp” của chúng ta không dựa trên triết lý phức tạp, mà trên Lời hằng sống của Đức Chúa Trời. Hãy chăm chỉ học Kinh Thánh, để Lời Chúa thấm nhuần tâm trí và định hình mọi suy nghĩ.

2. Giữ Vững Phúc Âm Thuần Khiết: Hãy cảnh giác với bất kỳ sự dạy dỗ nào, dù nghe có vẻ “khôn ngoan” hay “học thuật”, nhưng lại thêm điều kiện của con người vào sự cứu rỗi hoàn thành bởi Đấng Christ, hoặc đặt một thẩm quyền nào khác ngang hàng với Kinh Thánh. Hãy như Hội Thánh Bê-rê, “ngày ngày tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng” (Công Vụ 17:11).

3. Sống Bởi Ân Điển và Trong Ân Điển: Hiểu rằng sự cứu rỗi, sự giữ gìn và sự nên thánh của chúng ta đều bởi ân điển, sẽ giải phóng chúng ta khỏi gánh nặng tự cứu lấy mình. Điều này thúc đẩy chúng ta sống một đời sống biết ơn, yêu thương và vâng phục Chúa cách vui mừng, không phải để được cứu, mà vì đã được cứu. “Tôi đã bị đóng đinh vào thập tự giá với Đấng Christ, mà tôi sống, không phải là tôi sống nữa, nhưng Đấng Christ sống trong tôi” (Ga-la-ti 2:20).

4. Sử Dụng Lý Trí Cách Đúng Đắn: Lý trí, khi được Đức Thánh Linh tái tạo và được Kinh Thánh hướng dẫn, là món quà quý báu để chúng ta hiểu sâu sắc hơn về Chúa và công việc Ngài. Chúng ta không bài trừ lý trí, nhưng tái lập trật tự đúng đắn cho nó: Lý trí phục vụ đức tin, và đức tin đặt nền trên Lời đáng tin cậy của Đức Chúa Trời.

Chủ nghĩa Kinh viện Mới và Chủ nghĩa Tôma Mới đại diện cho những nỗ lực nghiêm túc và phức tạp trong việc xây dựng một hệ thống tri thức về Đức Chúa Trời. Tuy nhiên, từ nền tảng Kinh Thánh và di sản thần học Cải Chánh, chúng ta nhận thấy chúng tiềm ẩn những sự lệch lạc nguy hiểm khỏi các chân lý nền tảng của Phúc Âm: Sola Scriptura (Chỉ Bởi Kinh Thánh), Sola Gratia (Chỉ Bởi Ân Điển), và Sola Fide (Chỉ Bởi Đức Tin).

Sự khôn ngoan thật của Cơ Đốc nhân không hệ tại ở sự khéo léo của triết học loài người, mà ở chỗ “trong Đấng Christ, có chứa đựng mọi sự quí báu về khôn ngoan thông sáng” (Cô-lô-se 2:3). Hãy để lòng chúng ta được an nghỉ và trí óc chúng ta được phục hưng trong sự đơn sơ nhưng vô cùng thâm sâu của thập tự giá. Hãy trung thành với Lời Chúa và rao giảng Phúc Âm thuần khiết cho một thế hệ đang khao khát chân lý và sự chắc chắn chỉ có thể tìm thấy trong Đấng Christ mà thôi.

“Đức Chúa Jêsus Christ hôm qua, ngày nay, và cho đến đời đời không hề thay đổi” (Hê-bơ-rơ 13:8). Ngài và Lời của Ngài là nền tảng vững chắc cho đức tin của chúng ta.