Chủ Nghĩa Cấu Trúc
Trong hành trình tìm hiểu chân lý và cấu trúc của hiện thực, con người luôn đưa ra những lý thuyết và hệ hình tư duy khác nhau. Một trong những trào lưu triết học và phương pháp luận có ảnh hưởng sâu rộng trong thế kỷ XX là Chủ nghĩa Cấu Trúc (Structuralism). Là những Cơ Đốc nhân, chúng ta được mời gọi để “hãy thử cho biết các lời nói của Đức Chúa Trời” (Hê-bơ-rơ 6:5b) và “phải bắt phục hết các ý tưởng cho vâng phục Đấng Christ” (2 Cô-rinh-tô 10:5). Bài viết này sẽ tìm hiểu chủ nghĩa cấu trúc dưới ánh sáng của Kinh Thánh, khám phá xem Lời Đức Chúa Trời nói gì về các cấu trúc nền tảng của thế giới, ngôn ngữ, xã hội và tâm linh, đồng thời rút ra những ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin.
Chủ nghĩa cấu trúc, khởi phát từ công trình của nhà ngôn ngữ học Ferdinand de Saussure và được phát triển bởi các nhà nhân học như Claude Lévi-Strauss, về cốt lõi là một phương pháp tiếp cận cho rằng các yếu tố của văn hóa con người (ngôn ngữ, quan hệ họ hàng, truyện kể, v.v.) phải được hiểu trong mối quan hệ với một hệ thống, một cấu trúc lớn hơn và tiềm ẩn. Nó không quan tâm nhiều đến ý nghĩa bề mặt hay chủ thể cá nhân, mà tập trung vào những quy tắc, mối quan hệ nhị nguyên (đối lập) và hệ thống vô thức chi phối bề mặt ấy. Ví dụ, trong ngôn ngữ, một từ chỉ có ý nghĩa khi được đặt trong mối tương quan và khác biệt với các từ khác trong hệ thống ngôn ngữ đó.
Từ góc độ này, chủ nghĩa cấu trúc đề xuất rằng thực tại chúng ta tiếp nhận được định hình bởi những cấu trúc vô hình – có thể là cấu trúc ngôn ngữ, cấu trúc xã hội, cấu trúc tư tưởng. Điều này đặt ra một câu hỏi thần học quan trọng: Nếu có những cấu trúc tiềm ẩn định hình hiện thực, thì Đấng Tạo Hóa có phải là Kiến Trúc Sư Tối Thượng của mọi cấu trúc đó không?
Kinh Thánh mở đầu bằng một sự kiện cấu trúc vĩ đại nhất: “Ban đầu Đức Chúa Trời dựng nên trời đất. Vả, đất là vô hình và trống không, sự mờ tối ở trên mặt vực; Thần Đức Chúa Trời vận hành trên mặt nước.” (Sáng Thế Ký 1:1-2). Từ ngữ Hê-bơ-rơ cho “vô hình và trống không” là tohu wa-bohu (תֹהוּ וָבֹהוּ), diễn tả một tình trạng hỗn mang, vô trật tự, không có hình dạng hay cấu trúc. Hành trình sáng tạo của Đức Chúa Trời trong 6 ngày thực chất là quá trình Ngài áp đặt cấu trúc, trật tự, ranh giới và ý nghĩa lên sự hỗn mang đó.
Ngài phân rẽ ánh sáng khỏi tối tăm (cấu trúc nhị nguyên đầu tiên), nước khỏi nước (bầu trời), đất khỏi biển. Mỗi hành động “phân rẽ” (Hê-bơ-rơ: badal - בָּדַל) là một nét vẽ tạo nên cấu trúc của vũ trụ. Đức Chúa Trời không sáng tạo trong hỗn loạn; Ngài sáng tạo bằng cách thiết lập một hệ thống có trật tự. Điều này cho thấy bản chất của Đức Chúa Trời là Đấng yêu thích và tạo dựng nên cấu trúc. Thánh Kinh xác nhận: “Vả, Đức Chúa Trời chẳng phải là Chúa của sự loạn lạc, bèn là của sự hòa bình.” (1 Cô-rinh-tô 14:33).
Khi chủ nghĩa cấu trúc nói về các hệ thống ý nghĩa được định hình bởi những khác biệt bên trong chính hệ thống, Kinh Thánh giới thiệu cho chúng ta một “Lời” (Logos - Λόγος) siêu việt, là nguồn gốc và nền tảng của mọi ý nghĩa và cấu trúc: “Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Muôn vật bởi Ngài làm nên, chẳng vật chi đã làm nên mà không bởi Ngài.” (Giăng 1:1, 3). Chúa Giê-xu Christ, Ngôi Lời nhập thể, chính là cấu trúc logic, nguyên lý sáng tạo và trật tự tối hậu của vũ trụ.
Sứ đồ Phao-lô khẳng định điều này một cách mạnh mẽ trong thư Cô-lô-se: “Ấy là trong Ngài mà muôn vật được dựng nên, bất luận trên trời, dưới đất, vật thấy được, vật không thấy được, hay là ngôi vị, hay là quyền cai trị, hay là chấp chính, hay là cầm quyền, đều là bởi Ngài và vì Ngài mà được dựng nên. Ngài có trước muôn vật, và muôn vật đứng vững trong Ngài.” (Cô-lô-se 1:16-17). Từ “đứng vững” trong tiếng Hy Lạp là sunestēken (συνέστηκεν), có nghĩa “cùng đứng với nhau, được kết hợp lại, được tổ chức và duy trì”. Chúa Christ không chỉ là nguồn gốc mà còn là chất keo, là nguyên lý kết dính giữ cho mọi cấu trúc của thế giới được vận hành và tồn tại.
Tuy nhiên, Kinh Thánh cũng trình bày về một bi kịch: cấu trúc hoàn hảo của sự sáng tạo đã bị phá vỡ bởi tội lỗi (Sáng Thế Ký 3). Sự phản loạn của con người đã đem lại sự rối loạn, đau khổ và sự chết vào trong trật tự của Đức Chúa Trời. Các cấu trúc xã hội, tâm linh, và ngay cả mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên bị bẻ cong. Các cấu trúc tội lỗi – như hệ thống bất công, thần tượng, và sự lừa dối – đã xâm nhập vào thế giới.
Công cuộc cứu chuộc của Đấng Christ chính là một công trình “tái tạo” và “tái lập trật tự” vĩ đại. Qua sự chết và sống lại của Ngài, Chúa Giê-xu phá vỡ quyền lực của tội lỗi và sự chết – những cấu trúc hủy diệt mạnh mẽ nhất. Ngài thiết lập một “tạo vật mới” (2 Cô-rinh-tô 5:17) và một “con đường mới và sống” (Hê-bơ-rơ 10:20). Sứ đồ Phao-lô gọi đây là “sự hiệp nhất của muôn vật dưới quyền Đấng Christ” (Ê-phê-sô 1:10), một sự tái hợp nhất mọi cấu trúc dưới thẩm quyền tối cao của Đấng Christ.
Hiểu biết về cấu trúc dưới ánh sáng Kinh Thánh giúp chúng ta sống đức tin cách sâu sắc và có chủ đích hơn:
1. Nhận Biết và Vâng Phục Các Cấu Trúc Lành Mạnh Do Đức Chúa Trời Thiết Lập: Đức Chúa Trời thiết lập nhiều cấu trúc để duy trì sự sống và phước hạnh, như cấu trúc gia đình (Ê-phê-sô 5:22-6:4), cấu trúc Hội Thánh với các chức vụ (Ê-phê-sô 4:11-12), và cấu trúc chính quyền (Rô-ma 13:1-7). Chúng ta được kêu gọi vâng phục và hoạt động trong những cấu trúc này với thái độ tôn trọng và biết ơn, vì nhận thấy đó là phương tiện Đức Chúa Trời dùng để gìn giữ trật tự và thực thi ý muốn Ngài.
2. Cảnh Giác và Chống Lại Các “Cấu Trúc” của Thế Gian và Tội Lỗi: Kinh Thánh cảnh báo về “các thần của đời nầy” (2 Cô-rinh-tô 4:4) và “các quyền thế, các thế lực” (Ê-phê-sô 6:12) – những hệ thống, tư tưởng, và cơ cấu quyền lực thuộc linh chống nghịch lại Đức Chúa Trời. Chủ nghĩa vật chất, chủ nghĩa khoái lạc, các hệ tư tưởng độc tài... đều là những “cấu trúc” tinh thần tìm cách định hình tâm trí chúng ta. Chúng ta phải “đừng làm theo đời nầy” nhưng được “đổi mới tâm thần” (Rô-ma 12:2) để có thể phân biệt và kháng cự lại những cấu trúc sai lầm đó.
3. Xây Dựng Cuộc Đời Trên Cấu Trúc Nền Tảng Là Lời Chúa: Chúa Giê-xu dạy một ẩn dụ then chốt về hai nền móng (Ma-thi-ơ 7:24-27). Người khôn xây nhà (cuộc đời) mình trên vầng đá (Lời Chúa) – một cấu trúc vững chắc, bất di bất dịch. Mọi tư tưởng, quyết định, giá trị của chúng ta cần được đặt trên cấu trúc nền tảng này. Việc đọc, suy ngẫm và áp dụng Kinh Thánh hằng ngày chính là quá trình chúng ta điều chỉnh cấu trúc nội tâm và hành vi của mình cho phù hợp với cấu trúc đời đời của Đức Chúa Trời.
4. Tìm Kiếm Sự Hiệp Nhất và Trật Tự trong Thân Thể Đấng Christ: Hội Thánh là một “thân thể” có cấu trúc (1 Cô-rinh-tô 12:12-27). Mỗi tín hữu là một chi thể với chức năng riêng, được kết nối và điều phối bởi chính Đầu là Đấng Christ. Ứng dụng này kêu gọi chúng ta sống trong sự hiệp một, tôn trọng sự đa dạng chức năng, và từ bỏ tinh thần cá nhân chủ nghĩa có thể phá vỡ cấu trúc yêu thương của Hội Thánh.
Chủ nghĩa cấu trúc của con người, với tất cả những đóng góp về mặt phân tích, cuối cùng vẫn là một nỗ lực hữu hạn để hiểu các hệ thống hữu hạn. Nhưng với tư cách là Cơ Đốc nhân, chúng ta có đặc ân được biết đến Kiến Trúc Sư Tối Cao, Đấng đã thiết kế nên mọi cấu trúc và ban cho nó ý nghĩa tối hậu trong Đấng Christ. Thế giới không phải là một hệ thống ngẫu nhiên của những khác biệt, mà là một tác phẩm có chủ đích của một Đấng Tạo Hóa yêu thương, Đấng đã cử Con Ngài đến để cứu chuộc và tái lập mọi cấu trúc đã bị phá vỡ.
Hãy để đời sống chúng ta được xây dựng, duy trì và hướng dẫn bởi cấu trúc của ân điển và lẽ thật đến từ Chúa. “Ấy vậy, anh em chớ ai khoe về loài người... mọi sự thuộc về anh em, anh em thuộc về Đấng Christ, Đấng Christ thuộc về Đức Chúa Trời.” (1 Cô-rinh-tô 3:21, 23). Trong mọi cấu trúc của đời sống, xin chúng ta luôn tôn cao Đấng Christ là nền tảng không lay chuyển.