Chủ nghĩa khoa học là gì?

Trong một thời đại được định hình bởi những thành tựu khoa học vĩ đại, từ y học đến công nghệ vũ trụ, thẩm quyền của khoa học dường như trở nên tuyệt đối. Từ đây, một hệ tư tưởng được hình thành, không chỉ tôn vinh phương pháp khoa học mà còn đặt nó lên ngôi vị độc tôn để giải thích mọi hiện thực. Đó chính là Chủ nghĩa Khoa Học (Scientism). Đối với Cơ Đốc nhân, việc hiểu rõ và phân định giữa khoa học lành mạnh (một món quà từ Đức Chúa Trời) và chủ nghĩa khoa học (một hệ tư tưởng cạnh tranh với đức tin) là điều cấp thiết cho đời sống đức tin và sứ mệnh trong thế giới hiện đại.

Chủ nghĩa khoa học không đơn thuần là niềm tin vào khoa học. Nó là một thế giới quan (worldview) khẳng định rằng phương pháp khoa học thực nghiệm (empirical scientific method) là con đường duy nhất đáng tin cậy để đạt tới tri thức chân thực về thực tại. Nó tuyên bố rằng mọi câu hỏi quan trọng — từ bản chất của vũ trụ, nguồn gốc sự sống, ý thức, đạo đức, cho đến ý nghĩa và mục đích cuộc sống — cuối cùng đều phải được trả lời bởi khoa học, hoặc chúng là những câu hỏi vô nghĩa.

Có hai hình thức chính:

1. Chủ nghĩa khoa học mạnh (Strong Scientism): Khẳng định chỉ có tri thức khoa học là tri thức đích thực. Các lĩnh vực như triết học, thần học, đạo đức học, nghệ thuật đều không cung cấp tri thức khách quan, mà chỉ là biểu hiện của cảm xúc, văn hóa hoặc ý kiến cá nhân.

2. Chủ nghĩa khoa học yếu (Weak Scientism): Thừa nhận các hình thức tri thức khác có thể có giá trị, nhưng khẳng định khoa học là hình thức tri thức uy tín nhất, đáng tin cậy nhất và cuối cùng sẽ thống trị trong việc giải thích mọi khía cạnh của thực tại.

Chủ nghĩa khoa học thường dẫn đến thuyết duy vật (materialism) — niềm tin rằng chỉ vật chất là thực — và thuyết tự nhiên (naturalism) — niềm tin rằng mọi hiện tượng đều có thể và phải được giải thích bằng các nguyên nhân tự nhiên, loại trừ mọi nguyên nhân siêu nhiên. Đây chính là điểm xung đột căn bản với thế giới quan Kinh Thánh.

Kinh Thánh không hề chống đối việc tìm kiếm tri thức hay khám phá thế giới tự nhiên. Trái lại, việc nghiên cứu sáng tạo là một cách thức nhận biết Đấng Tạo Hóa (Thi Thiên 19:1-2; Rô-ma 1:20). Tuy nhiên, Kinh Thánh đặt ra những giới hạn rõ ràng cho tri thức của con người và cảnh báo về sự kiêu ngạo của trí tuệ.

1. Nguồn Gốc Tối Cao của Mọi Tri Thức: Sự khôn ngoan và hiểu biết thực thụ bắt nguồn từ Đức Chúa Trời. Châm Ngôn 1:7 tuyên bố: “Sự kính sợ Đức Giê-hô-va là khởi đầu sự tri thức; còn kẻ ngu muội khinh sự khôn ngoan và lời khuyên dạy.” (Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925). Từ ngữ Hê-bơ-rơ cho "khởi đầu" (רֵאשִׁית, *reshiyth*) không chỉ là bước đầu tiên, mà còn là phần chính yếu, nguyên lý nền tảng nhất. Mọi tri thức đều phải được đặt trên nền tảng kính sợ Chúa.

Cô-lô-se 2:3 chỉ ra rằng trong Đấng Christ “giấu kín mọi sự quí báu về sự khôn ngoan thông sáng.” Điều này bao hàm cả sự hiểu biết về thế giới tự nhiên.

2. Sự Giới Hạn Căn Bản của Tri Thức Nhân Loại: Chủ nghĩa khoa học đề cao khả năng vô hạn của lý trí con người. Kinh Thánh lại nhấn mạnh sự giới hạn của chúng ta do tội lỗi và thân phận thọ tạo. Sách Gióp là một luận chiến thần học mạnh mẽ chống lại thái độ cho rằng con người có thể hiểu thấu mọi đường lối của Đức Chúa Trời. Sau những tranh luận dài, Đức Chúa Trời đáp lời Gióp từ cơn gió lốc với một loạt câu hỏi khoa học và vũ trụ học đầy thách thức (Gióp 38-41): “Khi ta đặt nền cho đất, thì ngươi ở đâu? ... Hãy cho biết điều nầy, nếu ngươi thông sáng” (Gióp 38:4,18). Câu trả lời của Gióp là mẫu mực cho thái độ đúng đắn: “Tôi biết rằng Chúa có thể làm được mọi sự... Vậy tôi lấy làm gớm ghê tôi, và ăn năn trong tro bụi.” (Gióp 42:2,6). Sự khiêm nhường trước Đấng Tạo Hóa là điểm khởi đầu cho mọi tri thức chân chính.

3. Sự Khác Biệt Giữa "Sự Khôn Ngoan Đời Nầy" và "Sự Khôn Ngoan Đến Từ Trên": Sứ đồ Phao-lô cảnh báo rõ ràng trong 1 Cô-rinh-tô 1:20-25: “Người khôn ngoan ở đâu? ... Còn như chúng ta, thì rao giảng Đấng Christ bị đóng đinh trên cây thập tự, là sự người Giu-đa lấy làm gương xấu, dân ngoại cho là rồ dại... Vì sự dại dột của Đức Chúa Trời là khôn ngoan hơn loài người.” Ở đây, từ Hy Lạp cho "khôn ngoan đời nầy" (σοφία τοῦ αἰῶνος τούτου, *sophia tou aionos toutou*) chỉ về hệ thống tri thức và lý luận tự hào, loại trừ Đức Chúa Trời. Chủ nghĩa khoa học chính là một biểu hiện đương đại của "sự khôn ngoan đời nầy".

Phân biệt rõ ràng giữa chủ nghĩa khoa học và khoa học lành mạnh là nhiệm vụ quan trọng. Khoa học lành mạnh đơn giản là việc sử dụng phương pháp quan sát, thực nghiệm và lý luận để khám phá và mô tả trật tự tự nhiên của vũ trụ.

Kinh Thánh ủng hộ điều này. Truyện tích Sáng Thế Ký 2:19-20 cho thấy A-đam được Đức Chúa Trời đưa các loài thú đến “đặng thử xem người đặt tên chúng nó làm sao”. Đây là một hành động phân loại học đầu tiên — một công việc khoa học cơ bản, được Đức Chúa Trời chính thức ủy quyền. Vua Sa-lô-môn nổi tiếng với sự hiểu biết về thực vật học và động vật học (1 Các Vua 4:33).

Thi Thiên 111:2 khẳng định: “Công việc của Đức Giê-hô-va là lớn, được tìm kiếm bởi mọi người lấy làm vui thích trong đó.” Từ Hê-bơ-rơ "tìm kiếm" (דָּרַשׁ, *darash*) có nghĩa là nghiên cứu, tra hỏi, khám phá kỹ lưỡng. Công việc của các nhà khoa học Cơ Đốc, khi được thực hiện với lòng kính sợ Chúa, chính là một hành động thờ phượng — “tìm kiếm” những dấu ấn của Đấng Thiết Kế tối thượng trong sự sáng tạo phức tạp và tuyệt đẹp của Ngài.

Làm thế nào để chúng ta sống với đức tin vững vàng trong một nền văn hóa thường bị chi phối bởi chủ nghĩa khoa học?

1. Nuôi Dưỡng Tư Duy Phân Biệt (Biblical Discernment): Chúng ta cần tập phân biệt giữa dữ kiện khoa học (facts) và sự diễn giải theo thế giới quan (worldview interpretation). Ví dụ, sự đa dạng sinh học là một dữ kiện; thuyết tiến hóa vô thần (dùng như một câu chuyện gốc về nguồn gốc sự sống không có Đức Chúa Trời) là một diễn giải dựa trên thế giới quan duy vật. Hãy như người Bê-rê, “ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng” (Công vụ 17:11).

2. Sử Dụng Khoa Học Như Một Công Cụ, Không Phải Một Thầy Tế Lễ: Hãy trân trọng những lợi ích to lớn mà khoa học mang lại trong y tế, công nghệ, nông nghiệp... nhưng từ chối trao cho nó thẩm quyền tối cao để trả lời những câu hỏi về mục đích, đạo đức và ý nghĩa. Khi đối diện với một lập luận khoa học có vẻ mâu thuẫn với đức tin, hãy nhớ: “Đức tin là sự biết chắc vững vàng của những điều mình đang trông mong, là bằng cớ của những điều mình chẳng xem thấy.” (Hê-bơ-rơ 11:1). Khoa học nghiên cứu cái thấy được; đức tin liên hệ đến cả cái thấy và không thấy.

3. Thực Hành Sự Khiêm Nhường Trí Thức: Chúng ta phải tránh hai thái cực: (a) kiêu ngạo của chủ nghĩa khoa học (cho rằng con người biết hết), và (b) kiêu ngạo của thái độ chống khoa học phi lý (coi thường mọi phát hiện khoa học). Thay vào đó, hãy khiêm nhường thừa nhận những gì chúng ta biết và không biết, đồng thời tuyên xưng rằng sự khôn ngoan tối thượng thuộc về Đấng Christ. Chúng ta có thể nói: “Khoa học cho chúng ta biết chiếc đồng hồ vận hành tinh vi thế nào; nhưng chỉ có Kinh Thánh mới cho chúng ta biết Vị Thợ Đồng Hồ là ai và Ngài tạo ra nó với mục đích gì.”

4. Tham Gia Đối Thoại Cách Khôn Ngoan và Nhân Ái: Khi trò chuyện với những người tin vào chủ nghĩa khoa học, thay vì tranh cãi gay gắt, hãy đặt những câu hỏi Socratic (gợi mở): “Liệu phương pháp khoa học có thể chứng minh tình yêu là có thật không? Nó có thể chứng minh lòng vị tha là đúng hay sai không? Thẩm quyền tối hậu của bạn để xác định đúng/sai là gì?”. Hãy chỉ cho họ thấy rằng chính niềm tin vào tính hợp lý, trật tự của vũ trụ và giá trị của chân lý — những điều khoa học dựa vào — đều phù hợp hơn với một vũ trụ được tạo dựng bởi một Đức Chúa Trời có lý trí, hơn là một vũ trụ ngẫu nhiên, vô mục đích.

Sứ đồ Phao-lô đã đưa ra lời tuyên bố hùng hồn nhất chống lại mọi hình thức của chủ nghĩa khoa học, khi ông trình bày về thân vị và công việc của Đấng Christ: “Vì muôn vật đã được dựng nên trong Ngài, bất luận trên trời, dưới đất, vật thấy được, vật không thấy được, hay là ngôi vị, hay là quyền cai trị, hay là chấp chính, hay là cầm quyền, đều là bởi Ngài và vì Ngài mà được dựng nên... và muôn vật đều nhờ Ngài mà hợp lại” (Cô-lô-se 1:16-17). Từ Hy Lạp "nhờ Ngài mà hợp lại" (συνέστηκεν, *synestēken*) mang nghĩa giữ cho tồn tại, kết dính lại, duy trì sự vận hành. Đấng Christ không chỉ là Đấng Sáng Tạo mà còn là Đấng Duy Trì mọi định luật vật lý, hóa học, sinh học mà khoa học khám phá.

Do đó, chủ nghĩa khoa học, với tham vọng giải thích mọi sự mà không cần đến Đấng Christ, là một hệ tư tưởng tự đánh mất nền tảng của chính nó. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được tự do để đón nhận khoa học như một công cụ tuyệt vời để quản lý và khám phá thế giới kỳ diệu của Đức Chúa Trời. Chúng ta có thể đứng vững trong đức tin, không sợ hãi trước những tuyên bố quá mức của chủ nghĩa khoa học, vì biết rằng mọi kho tàng của sự khôn ngoan và tri thức đều được giấu kín trong Đấng Christ (Cô-lô-se 2:3). Trong tay Ngài, khoa học trở thành tôi tớ hữu ích, nhưng khi được thần thánh hóa thành chủ nghĩa khoa học, nó trở thành một thần tượng dẫn con người xa rời Đấng ban cho họ trí khôn để khám phá ngay từ đầu.