Progressive Christianity: Phân tích thần học và Kinh Thánh
Trong bối cảnh xã hội hiện đại, nhiều tư tưởng thần học mới đã xuất hiện nhằm tái giải thích đức tin Cơ Đốc theo hướng “cấp tiến” (progressive). Phong trào này, thường được gọi là Progressive Christianity, tìm cách điều chỉnh niềm tin truyền thống để hòa nhập với các giá trị văn hóa đương đại. Tuy nhiên, khi xem xét kỹ lưỡng dưới ánh sáng Kinh Thánh, nhiều giáo lý của họ tỏ ra xa rời nền tảng chân lý đã được Đức Chúa Trời mặc khải. Bài viết này sẽ phân tích những đặc điểm thần học chính của Progressive Christianity và đối chiếu với lời dạy của Kinh Thánh, từ đó giúp tín hữu nhận diện, bảo vệ đức tin và áp dụng chân lý vào đời sống hàng ngày.
1. Giới thiệu về Cơ Đốc giáo Cấp tiến (Progressive Christianity)
Progressive Christianity là một phong trào thần học hình thành từ cuối thế kỷ 20, phát triển mạnh trong thế kỷ 21. Nó thường liên kết với các nhóm Cơ Đốc tự do (liberal Christianity) nhưng có sự nhấn mạnh đặc biệt vào tính công bằng xã hội, sự bao dung và chấp nhận đa dạng. Những người theo khuynh hướng này cho rằng nhiều giáo lý truyền thống đã trở nên lỗi thời và cần được cập nhật để phù hợp với tri thức khoa học, đạo đức hiện đại và sự tiến bộ của xã hội.
Một số tổ chức và cá nhân tiêu biểu: “The Center for Progressive Christianity”, các nhà thần học như John Shelby Spong, Marcus Borg, Rob Bell (dù Bell có lúc phủ nhận mình là progressive) và một số mục sư trong các giáo phái Mainline Protestant.
Dù có nhiều biến thể, Progressive Christianity thường có các đặc điểm thần học chung về Kinh Thánh, về Chúa Giê-xu, về sự cứu rỗi và về đạo đức. Chúng ta sẽ lần lượt khảo sát và đối chiếu với Kinh Thánh.
2. Các đặc điểm thần học chủ chốt của Progressive Christianity
2.1 Quan điểm về Kinh Thánh
Progressive Christianity xem Kinh Thánh là một tài liệu mang tính văn hóa và lịch sử, được viết bởi con người với những hạn chế của thời đại. Họ thường phủ nhận tính vô ngộ (inerrancy) và uy quyền tuyệt đối của Kinh Thánh. Thay vào đó, họ áp dụng phương pháp phê bình lịch sử để “giải huyền thoại” và cho rằng nhiều phần của Kinh Thánh (như các phép lạ, sự sống lại, các sự kiện siêu nhiên) chỉ là biểu tượng hoặc hư cấu. Quan điểm này dẫn đến việc chỉ chấp nhận những gì phù hợp với lý trí hiện đại và loại bỏ những gì được coi là mê tín hoặc cổ hủ.
2.2 Quan điểm về Chúa Giê-xu và sự cứu rỗi
Trong Progressive Christianity, Chúa Giê-xu thường được mô tả như một thầy dạy đạo đức, một nhà cách mạng xã hội, hoặc một biểu tượng của tình yêu thương, chứ không phải là Con Đức Chúa Trời nhập thể, Đấng chịu chết thay cho tội nhân và sống lại. Nhiều người theo chủ nghĩa cấp tiến phủ nhận thần tính của Chúa Giê-xu, sự chuộc tội bằng huyết (substitutionary atonement) và sự sống lại thể xác của Ngài. Về sự cứu rỗi, họ thường hiểu là sự biến đổi xã hội (công lý, hòa bình) hoặc sự thức tỉnh tâm linh cá nhân, chứ không phải là sự tha tội và hòa thuận với Đức Chúa Trời nhờ đức tin nơi Đấng Christ.
2.3 Quan điểm về đạo đức và xã hội
Progressive Christianity đề cao các giá trị như công bằng, bình đẳng, bảo vệ môi trường, và ủng hộ quyền của người đồng tính, chuyển giới, quyền phá thai, hôn nhân đồng giới. Họ thường cho rằng Kinh Thánh không phải là tiêu chuẩn tuyệt đối về đạo đức; thay vào đó, đạo đức phải được xây dựng dựa trên tình yêu thương, sự đồng cảm và khoa học. Ngoài ra, họ thường chủ trương đa nguyên tôn giáo, tin rằng mọi tôn giáo đều là những con đường khác nhau dẫn đến cùng một Đức Chúa Trời, do đó phủ nhận sự độc tôn của Chúa Giê-xu trong vấn đề cứu rỗi.
3. Phân tích Kinh Thánh về các quan điểm trên
Để đánh giá tính đúng đắn của các quan điểm trên, chúng ta cần quay về nguồn mặc khải duy nhất và đáng tin cậy: Kinh Thánh. Dưới đây là sự phân tích từng lĩnh vực.
3.1 Tính thẩm quyền và sự cảm ứng của Kinh Thánh
Kinh Thánh tuyên bố rõ ràng về nguồn gốc thần thượng của mình: “Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn (θεόπνευστος / theopneustos), có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành.”
(2 Ti-mô-thê 3:16-17). Từ Hy Lạp theopneustos nghĩa là “được thở ra bởi Đức Chúa Trời”, khẳng định Đức Chúa Trời là tác giả tối cao của Kinh Thánh. Cũng vậy, 2 Phi-e-rơ 1:20-21 dạy: “... chẳng hề có lời tiên tri nào là bởi ý một người nào mà ra, nhưng ấy là bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời.”
Kinh Thánh là Lời Đức Chúa Trời, vì vậy nó có thẩm quyền tuyệt đối và đáng tin cậy trong mọi vấn đề mà nó đề cập (Giăng 17:17; Thi-thiên 119:160). Chúa Giê-xu nhiều lần khẳng định uy quyền của Cựu Ước (Ma-thi-ơ 5:18; Lu-ca 24:44). Quan điểm của Progressive Christianity phủ nhận tính thần thượng của Kinh Thánh, thực chất là đặt lý trí con người lên trên Lời Đức Chúa Trời, đi ngược với chân lý Kinh Thánh và làm suy yếu nền tảng đức tin.
3.2 Thần tính của Chúa Giê-xu và sự cứu chuộc
Kinh Thánh dạy rõ ràng về thần tính của Chúa Giê-xu. Giăng 1:1 tuyên bố: “Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời.”
Và câu 14: “Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta, đầy ơn và lẽ thật; chúng ta đã ngắm xem sự vinh hiển của Ngài, thật như vinh hiển của Con một đến từ nơi Cha.”
Chúa Giê-xu tự xưng mình là “Con Đức Chúa Trời” (Giăng 10:36) và là “Ta là” (Giăng 8:58), ám chỉ danh xưng Đức Giê-hô-va trong Xuất Ê-díp-tô Ký 3:14. Cô-lô-se 2:9 khẳng định: “Vì sự đầy dẫy của bản thể Đức Chúa Trời thảy đều ở trong Đấng ấy như có hình thể.”
Rõ ràng, Chúa Giê-xu không chỉ là một con người đạo đức, mà Ngài chính là Đức Chúa Trời nhập thể.
Về sự cứu rỗi, Kinh Thánh dạy rằng mọi người đều đã phạm tội (Rô-ma 3:23) và đáng chịu hình phạt đời đời. Đức Chúa Trời yêu thương thế gian, ban Con Một của Ngài, chịu chết thay cho chúng ta, đổ huyết ra để chuộc tội. “Huyết Ngài rửa sạch mọi tội chúng ta.”
(1 Giăng 1:7). Rô-ma 3:25-26 giải thích: Chúa Giê-xu được Đức Chúa Trời lập làm hilastērion (của lễ chuộc tội) nhờ đức tin trong huyết Ngài. Không có sự tha tội nào ngoài huyết Chúa Giê-xu (Hê-bơ-rơ 9:22). Đồng thời, sự sống lại của Ngài là bằng chứng chiến thắng tội lỗi và sự chết (1 Cô-rinh-tô 15:3-4, 14). Progressive Christianity loại bỏ những giáo lý nền tảng này, thay vào đó là một thứ “tin lành” khác, mà sứ đồ Phao-lô cảnh báo: “Dầu cho chúng tôi hay là thiên sứ trên trời truyền cho anh em một tin lành nào khác với Tin Lành đã truyền cho anh em, thì người ấy đáng bị a-na-them!”
(Ga-la-ti 1:8).
3.3 Đạo đức Kinh Thánh về tội lỗi, hôn nhân và công lý xã hội
Progressive Christianity thường ủng hộ những hành vi mà Kinh Thánh gọi là tội lỗi, như quan hệ đồng tính (Rô-ma 1:26-27; 1 Cô-rinh-tô 6:9-10), phá thai (giết người – Xuất Ê-díp-tô Ký 20:13), và các hình thức đạo đức tương đối. Kinh Thánh không hề thay đổi tiêu chuẩn đạo đức của Đức Chúa Trời. Ma-thi-ơ 5:17-18, Chúa Giê-xu phán: “Ta đến không phải để phá luật pháp, nhưng để làm trọn.”
Đức Chúa Trời đã thiết lập hôn nhân là sự kết hợp giữa một nam và một nữ (Sáng Thế Ký 2:24; Ma-thi-ơ 19:4-6). Ngài ghét tội lỗi nhưng yêu thương tội nhân, kêu gọi họ ăn năn (Lu-ca 5:32).
Mặt khác, Kinh Thánh rất quan tâm đến công bằng xã hội, giúp đỡ người nghèo, bênh vực kẻ bị áp bức (Míchê 6:8; Ê-sai 1:17). Nhưng sự quan tâm này không mâu thuẫn với việc giảng Tin Lành cứu rỗi; trái lại, nó là kết quả của đức tin chân thật (Gia-cơ 2:14-17). Tuy nhiên, Progressive Christianity thường đặt trọng tâm vào công bằng xã hội mà bỏ qua sứ điệp cứu rỗi cá nhân, hoặc dùng nó để biện minh cho các hành vi tội lỗi, điều đó không phù hợp với sự dạy dỗ toàn diện của Kinh Thánh.
Về đa nguyên tôn giáo, Chúa Giê-xu tuyên bố: “Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống; chẳng bởi ta thì không ai được đến cùng Cha.”
(Giăng 14:6). Công vụ 4:12 khẳng định: “Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu.”
Do đó, niềm tin rằng mọi tôn giáo đều dẫn đến Đức Chúa Trời là trái với lời dạy của Kinh Thánh.
4. Những nguy cơ đối với đức tin
Tiếp nhận những giáo lý của Progressive Christianity sẽ dẫn đến nhiều nguy cơ nghiêm trọng:
- Lạc xa chân lý cứu rỗi: Khi phủ nhận thần tính của Chúa Giê-xu và ý nghĩa của sự chết chuộc tội, người ta đánh mất chính Tin Lành. Sứ đồ Giăng cảnh báo:
“Ai là kẻ nói dối, há chẳng phải kẻ chối Đức Chúa Giê-xu là Đấng Christ sao? Ấy đó là Kẻ địch lại Đấng Christ, tức là kẻ chối Cha và Con.”
(1 Giăng 2:22). - Làm suy yếu Hội Thánh: Giáo lý sai lạc gây chia rẽ, khiến nhiều tín hữu non trẻ vấp ngã, và cản trở sự tăng trưởng thuộc linh (Ê-phê-sô 4:14).
- Mất đi sự thánh khiết: Khi tiêu chuẩn đạo đức bị hạ thấp, tín hữu dễ dàng thỏa hiệp với tội lỗi, không còn nên thánh như Chúa muốn (1 Phi-e-rơ 1:15-16).
- Bị lừa dối bởi các tiên tri giả: Chúa Giê-xu cảnh báo:
“Hãy coi chừng tiên tri giả, là những kẻ mang lốt chiên đến cùng các ngươi, song bề trong thật là muông sói hay cắn xé.”
(Ma-thi-ơ 7:15). Progressive Christianity có thể xuất hiện dưới lớp vỏ “yêu thương” và “tiến bộ”, nhưng bên trong từ chối chân lý.
5. Ứng dụng thực tiễn cho tín hữu
Là Cơ Đốc nhân, chúng ta cần phải:
- Gắn bó với Kinh Thánh: Mỗi ngày đọc, suy ngẫm và vâng theo Lời Chúa. “Hãy giữ lấy phép tắc tốt lành của mầng môn và sự dạy dỗ theo đức tin và lòng yêu thương trong Đấng Christ Jêsus.” (2 Ti-mô-thê 1:13).
- Cầu nguyện và nhờ cậy Đức Thánh Linh: Xin Ngài mở mắt để hiểu Lời Chúa (Giăng 14:26) và ban sự khôn ngoan để phân biệt chân giả (1 Giăng 4:1).
- Gắn kết với Hội Thánh địa phương: Chọn một Hội Thánh trung thành với Kinh Thánh, nơi có sự dạy dỗ lành mạnh và sự tương giao thánh khiết (Hê-bơ-rơ 10:25).
- Sẵn sàng đối thoại với người theo tư tưởng cấp tiến: Nhưng phải “nói lời lành, giọng tốt, có muối” (Cô-lô-se 4:6), trình bày chân lý cách nhân từ, kiên nhẫn (2 Ti-mô-thê 2:24-26). Đồng thời phải tỉnh thức, không để bị lôi cuốn (Ê-phê-sô 5:6).
- Sống thánh khiết và bày tỏ tình yêu thương thật: “Hãy yêu mến Đức Chúa Trời hết lòng” và “yêu người lân cận như mình” (Mác 12:30-31). Tình yêu thật không dung túng tội lỗi, nhưng dẫn người ta đến sự ăn năn và nhận biết Chúa Giê-xu.
6. Kết luận
Progressive Christianity tuy có vẻ hấp dẫn bởi sự “cởi mở” và “thích nghi”, nhưng khi đối chiếu với Kinh Thánh, chúng ta thấy nó đi chệch khỏi nền tảng chân lý cứu rỗi. Là những người tin theo Lời Đức Chúa Trời, chúng ta được kêu gọi giữ vững đức tin đã truyền cho các thánh một lần đủ cả (Giu-đe 1:3). Hãy luôn lấy Kinh Thánh làm tiêu chuẩn tối cao, tôn cao Chúa Giê-xu Christ là Chúa và Cứu Chúa duy nhất, và sống đời sống thánh khiết theo ý muốn Ngài. Dù thế gian có thay đổi, Lời Chúa vẫn đứng vững đời đời (Ma-thi-ơ 24:35).