Kinh Thánh nói gì về sự kiêu ngạo?

Trong hành trình đức tin, có những chướng ngại thâm sâu và nguy hiểm hơn cả những cám dỗ bề ngoài. Sự kiêu ngạo (pride) chính là một trong những tội lỗi căn bản, thâm căn cố đế, được Kinh Thánh đề cập như là nguồn gốc của sự sa ngã và là thứ đáng ghét nhất trước mặt Đức Chúa Trời. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khảo sát Kinh Thánh để hiểu rõ bản chất, biểu hiện, hậu quả của sự kiêu ngạo, và con đường khiêm nhường mà Chúa Giê-xu đã vạch ra cho chúng ta.

Để thấu hiểu thấu đáo, chúng ta cần trở về với ngôn ngữ gốc của Kinh Thánh. Trong tiếng Hê-bơ-rơ (Cựu Ước), từ phổ biến nhất chỉ sự kiêu ngạo là “ga’avah” (גַּאֲוָה), mang nghĩa sự cao ngạo, tính kiêu căng, sự tự cao. Nó xuất phát từ gốc “ga’ah” – trổi lên, cao lên. Một từ khác là “zadon” (זָדוֹן) – sự ngạo mạn, xấc xược. Trong tiếng Hy Lạp (Tân Ước), từ chính là “huperēphania” (ὑπερηφανία), kết hợp của “huper” (trên, vượt quá) và “phainomai” (tỏ ra, xuất hiện), nghĩa là “tự cho mình là trên hết”, “tự cao tự đại”. Từ này mô tả một thái độ tâm linh coi mình cao hơn người khác và thậm chí cao hơn Đức Chúa Trời.

Kinh Thánh chỉ ra rằng sự kiêu ngạo không phải là một tội lỗi tầm thường, mà là cái rễ của mọi tội lỗi. Sự sa ngã của Lucifer, thiên sứ trưởng được tạo dựng toàn hảo, bắt nguồn từ lòng kiêu ngạo: “Lòng ngươi đã kiêu ngạo vì sự đẹp đẽ của ngươi; ngươi đã làm hư sự khôn ngoan mình vì cớ sự sang trọng của ngươi” (Ê-xê-chi-ên 28:17). Tiên tri Ê-sai cũng mô tả ý tưởng trong lòng nó: “Ta sẽ lên trời, sẽ nhắc ngai ta lên trên các ngôi sao Đức Chúa Trời... ta sẽ bằng với Đấng Rất Cao” (Ê-sai 14:13-14). Đây chính là bản chất tối hậu của kiêu ngạo: sự so sánh, tranh đoạt vinh quang và địa vị thuộc về Đức Chúa Trời.

Trong vườn Ê-đen, ma quỷ đã dùng cùng một chiến thuật với Ê-va: “Vì Đức Chúa Trời biết rằng hễ ngày nào hai ngươi ăn trái cây đó, mắt mình sẽ mở ra, sẽ như Đức Chúa Trời biết điều thiện và điều ác” (Sáng Thế Ký 3:5). Cám dỗ này đánh vào lòng ham muốn được “như Đức Chúa Trời”, tự định đoạt điều thiện ác theo tiêu chuẩn riêng, không lệ thuộc vào Ngài.

Sách Châm Ngôn, cuốn sách của sự khôn ngoan thực tiễn, liên tục cảnh báo về sự kiêu ngạo:
“Sự kiêu ngạo đi trước, sự bại hoại theo sau, Và tánh tự cao đi trước sự sa ngã.” (Châm Ngôn 16:18).
“Đức Giê-hô-va ghê tởm lòng kiêu ngạo; Chắc thật nó sẽ không khỏi bị phạt.” (Châm Ngôn 16:5).

Như vậy, kiêu ngạo không chỉ là cảm giác “tự hào” đơn thuần. Đó là một thái độ tâm linh tự tôn mình lên, đặt ý muốn, sự hiểu biết, và vinh quang của bản thân lên trên Đức Chúa Trời và người khác.

Lịch sử Kinh Thánh là một phòng trưng bày sống động về những hậu quả thảm khốc của sự kiêu ngạo:

• Vua Nê-bu-cát-nết-sa (Đa-ni-ên 4): Ông tự hào về thành phố vĩ đại Ba-by-lôn mình đã xây, cho rằng đó là quyền năng và sự vinh hiển của riêng mình. Ông bị Đức Chúa Trời hạ xuống, mất trí khôn, sống như thú vật cho đến khi nhận biết: “Đấng Rất Cao cai trị trong nước loài người, Ngài muốn cho ai nấy tùy ý” (Đa-ni-ên 4:32).
• Vua Hê-rốt (Công Vụ 12:21-23): Trong lúc dân chúng tung hô ông là tiếng của một thần chứ không phải người phàm, Hê-rốt “chẳng tôn vinh Đức Chúa Trời”. Ngay lập tức, một thiên sứ của Chúa đánh ông và ông chết, bị sâu bọ ăn thịt. Đây là hình ảnh rõ ràng về sự đoán phạt đối với kẻ cướp lấy vinh quang thuộc về Đức Chúa Trời.
• Người Pha-ri-si (Lu-ca 18:9-14): Trong dụ ngôn về người Pha-ri-si và người thâu thuế, Chúa Giê-xu vẽ nên chân dung tinh vi của sự kiêu ngạo tôn giáo: “Tôi tạ ơn Chúa, vì tôi không phải như người khác... hay là như người thâu thuế nầy... tôi kiêng ăn một tuần hai lần...”. Người này tự tôn mình lên bằng cách so sánh và khinh dễ người khác. Chúa Giê-xu phán rằng người thâu thuế, biết mình tội lỗi và cầu xin sự thương xót, mới được xưng công bình.

Nếu Cựu Ước lên án sự kiêu ngạo, thì Tân Ước, nơi Chúa Giê-xu Christ, đã bày tỏ một con đường hoàn toàn đối nghịch: con đường khiêm nhường tuyệt đối. Sứ đồ Phao-lô trong thư Phi-líp đã đưa ra sự tương phản kinh điển:
“5 Hãy có đồng một tâm tình như Đấng Christ đã có, 6 Ngài vốn có hình Đức Chúa Trời, song chẳng coi sự bình đẳng với Đức Chúa Trời là sự nên nắm giữ; 7 chính Ngài đã tự bỏ mình đi, lấy hình tôi tớ và trở nên giống như loài người...” (Phi-líp 2:5-7).

Chúa Giê-xu, là Đức Chúa Trời, đã không “giữ chặt” (harpagmos – vật đáng để giật lấy) địa vị bình đẳng với Đức Chúa Trời. Ngài đã tự hạ (ekenōsen – làm cho trống không) chính mình. Đây là mẫu mực tối cao để đánh bại sự kiêu ngạo. Chúa Giê-xu dạy: “Vì bất cứ ai tự tôn mình lên sẽ bị hạ xuống, còn ai tự hạ mình xuống sẽ được tôn lên” (Lu-ca 14:11).

Sứ đồ Gia-cơ và Phi-e-rơ cũng trích dẫn Cựu Ước để khẳng định chân lý này: “Đức Chúa Trời chống cự kẻ kiêu ngạo, nhưng ban ơn cho kẻ khiêm nhường” (Gia-cơ 4:6, I Phi-e-rơ 5:5, trích Châm Ngôn 3:34). Cụm từ “chống cự” (antitassomai) mang nghĩa quân sự: sắp hàng ngũ chống lại. Đức Chúa Trời không thờ ơ với kẻ kiêu ngạo; Ngài tích cực đối đầu với họ.

Kiêu ngạo thường rất tinh vi, đeo mặt nạ của sự đạo đức, thành công, hay thậm chí là “lòng biết ơn” giả tạo. Dưới đây là một số ứng dụng thực tiễn:

1. Nhận Diện Những Biểu Hiện Của Kiêu Ngạo:

• Tính cạnh tranh thiếu lành mạnh: Luôn so sánh mình với người khác để cảm thấy hơn hoặc thua, buồn khổ vì thành công của người khác.
• Tính nhạy cảm quá mức: Dễ bị tổn thương, phật ý vì cho rằng mình xứng đáng được đối xử tốt hơn.
• Tính hay tranh cãi, bảo vệ quan điểm: Không thể chấp nhận mình sai, luôn cần có lời cuối cùng.
• Tinh thần độc lập kiêu hãnh: Không muốn nhờ vả, không muốn bị lệ thuộc, kể cả với Đức Chúa Trời. “Tôi tự làm được.”
• Sự phán xét, khinh thường người khác: Thấy lỗi của người khác rõ hơn của mình (Ma-thi-ơ 7:3-5).
• Tự mãn thuộc linh: Cho rằng mình “hiểu biết”, “trưởng thành” hơn người khác, xem thường những Cơ Đốc nhân “non trẻ” hơn.

2. Con Đường Chiến Thắng: Mẫu Mực Của Sự Khiêm Nhường
Chiến đấu với kiêu ngạo không phải bằng cách tập trung vào “đừng kiêu ngạo”, mà bằng cách chủ động bước đi trong sự khiêm nhường theo gương Chúa Giê-xu:

• Thường Xuyên Xưng Tội Cụ Thể: Đừng chỉ xưng tội chung chung. Hãy cầu xin Chúa Thánh Linh soi sáng để thấy những góc khuất kiêu ngạo trong lòng và xưng nhận cụ thể trước mặt Chúa (I Giăng 1:9).
• Tập Trung Vào Thập Tự Giá: Mỗi ngày nhìn lên thập tự giá là liều thuốc giải mạnh mẽ. Thập tự giá tuyên bố: Tôi tội lỗi đến nỗi cần Chúa chết thay, nhưng cũng được yêu thương vô giá đến nỗi Ngài sẵn lòng chết (Rô-ma 5:8). Điều này phá tan cả sự tự tôn lẫn mặc cảm tự ti (cũng là một dạng kiêu ngạo vì tập trung vào “cái tôi”).
• Chủ Động Phục Vụ Cách Kín Nhiệm: Hãy tìm cách phục vụ người khác mà không ai biết, không cần được khen ngợi. Hành động này đánh thẳng vào sự thèm khát được công nhận của bản ngã.
• Luyện Tập Lòng Biết Ơn Chân Thật: Hãy nhìn mọi điều tốt lành trong đời sống – tài năng, thành quả, địa vị – như là ân điển Chúa ban cho, chứ không phải thành tích riêng (I Cô-rinh-tô 4:7: “Vì có ai phân biệt ngươi với người khác? Ngươi có gì mà chẳng đã nhận lãnh? Nếu ngươi đã nhận lãnh, thì sao còn khoe mình như chẳng từng nhận lãnh?”).
• Sẵn Sàng Lắng Nghe Và Đón Nhận Sự Sửa Dạy: Tạo cơ hội cho những người tin cậy trong Chúa được tự do góp ý, sửa dạy mình (Châm Ngôn 12:1).

Sự kiêu ngạo là tội căn bản nhất, là gốc rễ của mọi sự bất phục và ly khai khỏi Đức Chúa Trời. Nó là kẻ thù tâm linh nguy hiểm, luôn rình rập và đội lốt dưới nhiều hình thức. Tuy nhiên, tin mừng trọng đại là Đấng Christ đã không chỉ lên án kiêu ngạo, mà còn cung ứng giải pháp triệt để: sự khiêm nhường của chính Ngài. Qua sự chết và sống lại của Chúa Giê-xu, chúng ta không chỉ được tha tội, mà còn được ban cho Thánh Linh để từ bỏ con người cũ kiêu ngạo và mặc lấy tâm tình khiêm nhường của Đấng Christ (Ê-phê-sô 4:22-24).

Hành trình đánh bại kiêu ngạo là hành trình suốt đời, nhưng nó là hành trình của sự tự do thật sự. Khi chúng ta hạ mình xuống dưới tay quyền năng của Đức Chúa Trời, Ngài sẽ nhắc chúng ta lên trong thời điểm Ngài định (I Phi-e-rơ 5:6). Ước mong mỗi chúng ta luôn sống trong nhận thức rằng mọi điều chúng ta có đều nhận được bởi ân điển, và mọi vinh quang đều thuộc về Cha thiên thượng, Đấng duy nhất đáng được tôn cao.