Vượt Qua Tánh Hay Chỉ Trích: Hành Trình Biến Đổi Từ Tấm Lòng
Khuynh hướng hay chỉ trích, phán xét người khác là một trong những trở ngại tinh vi và phổ biến nhất trong đời sống Cơ Đốc nhân. Nó len lỏi vào các mối quan hệ, làm suy yếu tình yêu thương trong Hội Thánh, và quan trọng hơn, nó cản trở mối tương giao của chúng ta với Chúa. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào gốc rễ của tánh hay chỉ trích qua lăng kính Kinh Thánh, phân tích những lời cảnh báo nghiêm túc từ Đức Chúa Trời, và đưa ra những bước thực tiễn dựa trên Lời Chúa để chúng ta có thể được tự do và biến đổi bởi quyền năng của Đức Thánh Linh.
I. Bản Chất Của Sự Chỉ Trích Theo Kinh Thánh: Phân Biệt Giữa Sự Phân Xét Thánh Và Thói Quen Phán Xét
Trước khi tìm hiểu cách vượt qua, chúng ta cần định nghĩa rõ "tánh hay chỉ trích" theo Kinh Thánh là gì. Trong nguyên ngữ Hy Lạp, từ thường được dùng là "krinō" (κρίνω), có nghĩa là "phân xét, phân biệt, quyết định". Tuy nhiên, ngữ cảnh và động cơ mới xác định đây là hành động đúng đắn hay tội lỗi.
Sự phán xét đúng (Sự phân xét thánh): Là khả năng phân biệt điều lành và dữ dựa trên tiêu chuẩn Kinh Thánh, với mục đích bảo vệ sự thánh khiết của Hội Thánh và phục hồi người sa ngã. Phao-lô kêu gọi: "Hỡi kẻ rất yêu dấu, chớ tin cậy mọi thần, nhưng hãy thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng" (I Giăng 4:1). Đây là sự "thử" (dokimazō - kiểm tra, thẩm định) cần thiết.
Tánh hay chỉ trích (Sự phán xét tội lỗi): Là thói quen đưa ra nhận định tiêu cực, khắc nghiệt về động cơ, hành động hoặc giá trị của người khác dựa trên tiêu chuẩn cá nhân, thành kiến, hoặc sự tự tôn. Nó xuất phát từ một tấm lòng kiêu ngạo, thiếu yêu thương, và thường bỏ qua ân điển. Chúa Giê-xu cảnh báo rõ ràng: "Hãy đoán xét chi, thì khỏi bị đoán xét; đừng đoán xét ai, để khỏi bị đoán xét" (Ma-thi-ơ 7:1). Động từ "đoán xét" ở đây (krinō) mang sắc thái lên án, kết tội.
II. Gốc Rễ và Hậu Quả Của Tánh Hay Chỉ Trích
1. Gốc Rễ Xuất Phát Từ Tấm Lòng: Chúa Giê-xu dạy rằng mọi hành vi xấu đều bắt nguồn từ lòng người (Mác 7:21-23). Tánh hay chỉ trích thường bắt nguồn từ:
- Sự kiêu ngạo và tự tôn: Chúng ta nâng mình lên bằng cách hạ người khác xuống. Người Pha-ri-si là hình mẫu kinh điển, tin rằng sự công bình của mình đủ để khinh dể người khác (Lu-ca 18:9-14).
- Lòng ganh ghét và không hài lòng: Khi thấy người khác được ban phước, được công nhận, lòng ganh tị có thể biến thành những lời chỉ trích để làm giảm giá trị của họ.
- Sự không an toàn và tổn thương: Đôi khi, chỉ trích người khác là cơ chế phòng vệ để che giấu sự bất an hoặc những điểm yếu của chính mình.
- Sự thiếu hiểu biết và vội vàng: Chúng ta phán xét dựa trên bề ngoài hoặc thông tin không đầy đủ. Chúa Giê-xu phán: "Các ngươi cứ theo bề ngoài mà xét đoán người ta" (Giăng 7:24).
2. Những Hậu Quả Nghiêm Trọng:
- Đối với mối quan hệ với Chúa: Chúng ta bị đoán xét lại bằng chính tiêu chuẩn mình dùng (Ma-thi-ơ 7:2). Sự cầu nguyện bị cản trở vì không tha thứ (Mác 11:25).
- Đối với Hội Thánh: Nó gây chia rẽ, phá vỡ sự hiệp một, và làm nghẹt ngòi tình yêu thương – dấu hiệu nhận biết môn đồ thật (Giăng 13:35).
- Đối với chính mình: Nó giam hãm chúng ta trong sự cay đắng, cô lập và ngăn cản sự tăng trưởng thuộc linh. Gia-cơ gọi sự hay chỉ trích, phê phán anh em là "phạm pháp" (Gia-cơ 4:11).
III. Con Đường Vượt Qua: Những Nguyên Tắc Kinh Thánh Căn Bản
1. Trước Hết, Hãy Xét Lấy Mình (Tự Phản Tỉnh Thánh):
Lời giải pháp mạnh mẽ nhất được chính Chúa Giê-xu đưa ra: "Sao ngươi dòm thấy cái rác trong mắt anh em ngươi, mà chẳng thấy cây đà trong mắt mình?... Hỡi kẻ giả hình! Trước hết, hãy lấy cây đà ra khỏi mắt mình đi, rồi mới thấy được mà lấy cái rác ra khỏi mắt anh em" (Ma-thi-ơ 7:3,5). Hành động "lấy cây đà ra" là quá trình tự xét mình dưới ánh sáng Lời Chúa. Thay vì tập trung vào lỗi người khác, hãy cầu hỏi Chúa: "Lạy Chúa, trong tình huống này, Ngài muốn dạy con điều gì? Có sự kiêu ngạo, ganh ghét hay tổn thương nào trong lòng con không?"
2. Tra Xét Cho Kỹ Lưỡng (Lắng Nghe và Tìm Hiểu):
Trước khi đưa ra bất kỳ nhận định nào, hãy thực hành nguyên tắc của Gia-cơ: "Hết thảy anh em phải có nghe chậm, nói chậm, giận chậm" (Gia-cơ 1:19). Từ "nghe" (akouō) ở đây hàm ý lắng nghe để hiểu, không phải chỉ để chờ đợi phản bác. Hãy đặt câu hỏi, tìm hiểu hoàn cảnh, động cơ (nếu có thể). Châm ngôn dạy: "Ai đáp lại lời trước khi nghe hiểu, ấy là sự điên dại và hổ thẹn cho mình" (Châm Ngôn 18:13).
3. Lấy Lòng Thương Xót Mà Đối Đãi (Phục Hồi Thay Vì Lên Án):
Khi đối diện với tội lỗi thật sự của một tín hữu, thái độ của chúng ta không phải là chỉ trích, mà là tìm cách phục hồi trong tinh thần nhu mì. "Hỡi anh em, ví bằng có người nào tình cờ phạm lỗi gì, anh em là kẻ có Đức Thánh Linh, hãy lấy lòng mềm mại mà sửa họ lại... Hãy mang gánh nặng cho nhau, như vậy anh em sẽ làm trọn luật pháp của Đấng Christ" (Ga-la-ti 6:1-2). Động từ "sửa lại" (katartizō) có nghĩa là chữa lành, phục hồi, sắp xếp lại cho đúng, như người thợ nối lại chiếc xương gãy.
4. Che Đậy Tội Lỗi Bằng Tình Yêu Thương:
Điều này không có nghĩa là bỏ qua tội lỗi, nhưng là không phơi bày, loan truyền những lỗi lầm của người khác vì mục đích làm họ xấu hổ. Châm Ngôn 10:12 chép: "Sự ghen ghét xui điều cãi lộng; Song lòng thương yêu che đậy hết các tội phạm". Sứ đồ Phi-e-rơ cũng nhấn mạnh: "Trên hết mọi sự đó, phải có lòng yêu thương sốt sắng; vì sự yêu thương che đậy vô số tội lỗi" (I Phi-e-rơ 4:8).
5. Tập Trung Vào Điều Chân Thật, Đáng Tôn, Có Tiếng Tốt:
Phao-lô khuyên chúng ta đặt tâm trí vào những điều tích cực và đáng khen ngợi: "Rốt lại, hỡi anh em, phàm điều chi chân thật, điều chi đáng tôn, điều chi công bình, điều chi thanh sạch, điều chi đáng yêu chuộng, điều chi có tiếng tốt, điều chi có nhân đức đáng khen, thì anh em phải nghĩ đến" (Phi-líp 4:8). Thói quen suy nghĩ này sẽ dần thay thế thói quen tìm kiếm lỗi lầm nơi người khác.
IV. Ứng Dụng Thực Tế Trong Đời Sống Hằng Ngày
1. Kỷ Luật Trong Sự Cầu Nguyện:
- Biến lời chỉ trích thành lời cầu thay: Mỗi khi bạn nhận thấy mình đang bắt đầu phê phán ai đó trong tâm trí, hãy dừng lại và cầu nguyện cho họ. Xin Chúa ban phước, chữa lành, và giúp đỡ họ.
- Cầu xin ơn thương xót: Hãy cầu nguyện như người thâu thuế: "Lạy Đức Chúa Trời, xin thương xót lấy tôi, là kẻ có tội!" (Lu-ca 18:13).
2. Kỷ Luật Trong Lời Nói:
- Áp dụng "Quy Tắc 24 Giờ": Trước khi nói điều gì có thể là chỉ trích về một người vắng mặt, hãy đợi 24 giờ và cầu hỏi Chúa: "Lời nói này có cần thiết, chân thật, và được nói trong tình yêu thương không?" (Ê-phê-sô 4:15).
- Chúc phước thay vì rủa sả: Kinh Thánh dạy: "Hãy chúc phước cho kẻ bắt bớ anh em; hãy chúc phước, chớ nguyền rủa" (Rô-ma 12:14). Thực hành chúc phước cho những người bạn dễ chỉ trích nhất.
3. Kỷ Luật Trong Cộng Đồng:
- Tìm một người bạn đáng tin cậy: Hãy nhờ một tín hữu trưởng thành nhắc nhở bạn khi họ thấy bạn có thái độ hay chỉ trích.
- Tham gia phục vụ: Khi chúng ta bận rộn với công việc phục vụ Chúa và giúp đỡ người khác, chúng ta sẽ ít có thời gian và tâm trí để soi mói người khác.
4. Sống Trong Sự Nhận Biết Ân Điển:
Hãy luôn nhớ rằng chính chúng ta cũng là những người đang sống nhờ ân điển mỗi ngày. Sự nhận biết sâu sắc về ân điển Chúa dành cho mình sẽ khiến lòng chúng ta tràn đầy lòng thương xót đối với người khác. "Vì ngươi đã được chuộc bằng giá rất cao" (I Cô-rinh-tô 6:20). Chúng ta được đối xử tốt hơn những gì chúng ta đáng được, và điều đó phải định hình cách chúng ta đối xử với người khác.
Kết Luận: Tấm Lòng Được Chữa Lành Và Tự Do
Vượt qua tánh hay chỉ trích không đơn thuần là một nỗ lực về ý chí hay kỹ thuật ứng xử. Đó là một hành trình biến đổi từ tấm lòng, được dẫn dắt bởi Đức Thánh Linh. Nó bắt đầu khi chúng ta khiêm nhường quay sang thập tự giá, nơi chúng ta thấy rõ tội lỗi mình và tình yêu vô điều kiện của Chúa. Khi chúng ta càng ở trong mối liên hệ mật thiết với Chúa Cứu Thế Giê-xu – Đấng không đến để luận tội thế gian nhưng để cứu thế gian (Giăng 3:17) – thì bản tính của Ngài sẽ dần được hình thành trong chúng ta.
Hãy để Lời Chúa trong Rô-ma 14:10,13 là lời nhắc nhở cuối cùng và là sự khích lệ: "Vậy sao ngươi xét đoán anh em mình? Còn ngươi, sao ngươi khinh dể anh em mình?... Vậy chúng ta chớ xét đoán nhau nữa". Thay vào đó, hãy theo đuổi những điều mang lại hòa thuận và gây dựng cho nhau (Rô-ma 14:19). Trong ân điển và quyền năng của Chúa, bạn có thể kinh nghiệm sự tự do khỏi gánh nặng của sự phán xét, và thay vào đó, trở thành một kênh đưa dẫn tình yêu, ân điển và sự phục hồi của Ngài đến với những người xung quanh.