Kinh Thánh nói gì về sự thao túng?

Trong một thế giới mà các mối quan hệ trở nên phức tạp, khái niệm “thao túng” (manipulation) ngày càng được nhắc đến. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta cần có cái nhìn rõ ràng và thấu đáo dựa trên Lời Chúa về hiện tượng tâm lý và tâm linh này. Sự thao túng không chỉ là một khái niệm tâm lý học hiện đại; nó thực chất là một biểu hiện cổ xưa của tội lỗi, của sự kiểm soát và lừa dối xuất phát từ ma quỷ và bản chất sa ngã của con người. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát Kinh Thánh để tìm hiểu bản chất, các hình thức, hậu quả của sự thao túng, và quan trọng hơn, là con đường tự do và chữa lành trong Đấng Christ.

Trong tiếng Hê-bơ-rơ và Hy Lạp, Kinh Thánh sử dụng nhiều từ ngữ mô tả hành vi cốt lõi của sự thao túng: lừa dối, phỉnh gạt, ép buộc và kiểm soát. Gốc rễ của mọi sự thao túng được tìm thấy ngay từ Sáng Thế Ký, trong hành động của con rắn.

• Sáng Thế Ký 3:1-5: “Vả, con rắn là giống quỉ quyệt hơn mọi loài vật ngoài đồng… Rắn nói với người nữ rằng:… chẳng chết đâu… Đức Chúa Trời biết rằng hễ ngày nào hai ngươi ăn trái cây đó, mắt hai ngươi sẽ mở ra, sẽ như Đức Chúa Trời, biết điều thiện và điều ác.” Con rắn đã thao túng bằng cách: (1) Nghi ngờ Lời Chúa (“có phải…”), (2) Phủ nhận hậu quả (“chẳng chết đâu”), (3) Xuyên tạc động cơ của Đức Chúa Trời (“Đức Chúa Trời biết rằng…”). Đây là khuôn mẫu đầu tiên của sự thao túng tâm linh và tâm lý.

Từ ngữ Hy Lạp dolos (δόλος) thường được dịch là “gian trá,” “lừa dối” (Mác 7:22, 2 Cô-rinh-tô 12:16), mô tả sự lừa gạt có chủ ý. Một từ khác là planaō (πλανάω) nghĩa là “dẫn đi lạc,” “làm cho mê muội” (Khải Huyền 12:9). Sự thao túng, vì thế, là một hình thức của sự lừa dối (dolos) nhằm mục đích dẫn dắt người khác đi lạc khỏi lẽ thật (planaō) để phục vụ mục đích cá nhân của kẻ thao túng.

Kinh Thánh ghi nhận nhiều hình thái thao túng trong các mối quan hệ, từ gia đình, xã hội đến tôn giáo.

1. Thao Túng Bằng Quyền Lực và Sự Ép Buộc:

• Đa-ni-ên 1: Vua Nê-bu-cát-nết-sa ra lệnh ép các thanh niên Hê-bơ-rơ phải ăn đồ cúng cho thần tượng và đổi tên họ, nhằm xóa bỏ căn tính và đức tin của họ. Đây là sự thao túng văn hóa và tôn giáo bằng quyền lực chính trị.
• Ê-xơ-tê 3: Ha-man thao túng vua A-suê-ru bằng lời nói dối và cáo gian để ra chiếu chỉ tiêu diệt người Giu-đa.

2. Thao Túng Trong Gia Đình và Mối Quan Hệ Thân Thiết:

• Sáng Thế Ký 27: Rê-be-ca và Gia-cốp cùng nhau lừa dối Y-sác để chiếm lấy phước lành. Họ đã sử dụng sự dối trá (dolos) và lợi dụng sự yếu đuối về thể chất (mắt lòa) của người cha.
• 1 Sa-mu-ên 18: Sau-lơ dùng chính con gái mình là Mi-canh làm “mồi nhử” để hại Đa-vít (câu 21). Ông cũng dùng sự ghen tức và áp lực để thao túng con trai mình là Giô-na-than chống lại Đa-vít.

3. Thao Túng Tôn Giáo và Thuộc Linh: Đây là hình thức nguy hiểm nhất, mạo danh quyền uy thuộc linh.

• Ê-xê-chi-ên 13: Đức Chúa Trời cảnh cáo các tiên tri giả “nói tiên tri từ lòng riêng mình,” “theo thần riêng mình,” và “trét hồ cho tường không vững” (câu 3-10). Họ nói những lời xu nịnh, yên ủi giả dối để thao túng dân chúng, củng cố địa vị của mình.
• 2 Cô-rinh-tô 11:3: Phao-lô lo sợ rằng lòng trí của tín hữu Cô-rinh-tô “cũng hư mất như Ê-va bị con rắn gian giảo (panourgia - πανουργία, sự quỷ quyệt, xảo trá) quyến dụ.” Ông cảnh báo về những “sứ đồ giả, là kẻ làm việc gian trá” (câu 13) có thể lừa dối hội thánh.
• Ga-la-ti 2:4: Phao-lô nói về những “anh em giả” lẻn vào để “do thám sự tự do của chúng ta… hầu để bắt chúng ta làm tôi mọi.” Thao túng tôn giáo thường nhắm vào sự tự do trong Đấng Christ để áp đặt gánh nặng luật pháp.

4. Thao Túng Bằng Lời Nói và Cảm Xúc:

• Châm Ngôn 26:24-26: “Kẻ nào ghen ghét giả dối ở nơi môi miệng; nhưng trong lòng nó nuôi sự gian lận… Dầu nó nói giọng ngọt ngào, chớ tin.” Đây là mô tả chính xác về người thao túng: bên ngoài ngọt ngào, bên trong đầy dối trá.
• Châm Ngôn 29:5: “Người nào nịnh bạn mình, giăng lưới trước bước người.” Lời nịnh hót là công cụ thao túng kinh điển.

Kinh Thánh không xem nhẹ hậu quả nghiêm trọng của thao túng:

• Phá Hủy Cá Nhân và Cộng Đồng: Câu chuyện của A-háp và Giê-sa-bên thao túng để chiếm vườn nho của Na-bốt (1 Các Vua 21) đã dẫn đến sự chết chóc và sự đoán phạt từ Đức Chúa Trời.
• Cắt Đứt Mối Thông Công Với Chúa: Sự dối trá là điều Đức Chúa Trời ghét (Châm Ngôn 6:16-19). Thao túng xây dựng trên nền tảng dối trá chắc chắn cản trở mối quan hệ của chúng ta với Đấng chân thật.
• Gây Ra Tổn Thương Sâu Sắc: Những người bị thao túng thường cảm thấy bối rối, tự nghi ngờ bản thân, mất đi sự tự do và bình an—điều trái ngược với sự tự do mà Đấng Christ ban cho (Ga-la-ti 5:1).

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta không bất lực trước sự thao túng. Chúa ban cho chúng ta những nguyên tắc và năng lực để đối diện.

1. Nhận Biết Lẽ Thật và Sự Dối Trá: Chúa Giê-xu phán: “Các ngươi sẽ biết lẽ thật, và lẽ thật sẽ buông tha các ngươi” (Giăng 8:32). Việc nghiên cứu và am hiểu Lời Chúa cách cá nhân là vũ khí mạnh nhất để nhận ra những lời nói dối và thao túng. Hãy đối chiếu mọi lời nói, giáo lý với Kinh Thánh.

2. Sống Trong Sự Tự Do Của Đấng Christ: “Ấy là để chúng ta được tự do mà Đấng Christ đã buông tha chúng ta. Vậy hãy đứng vững, chớ lại để mình dưới ách tôi mọi nữa” (Ga-la-ti 5:1). Người thao túng muốn đặt chúng ta vào “ách nô lệ” mới—của sự sợ hãi, tội lỗi, hay sự vâng phục mù quáng. Hãy khẳng định sự tự do của mình trong Chúa: Tôi chỉ là tôi tớ/tì nữ của Đấng Christ (1 Cô-rinh-tô 7:22), không phải nô lệ cho ý muốn hay sự kiểm soát của người khác.

3. Thiết Lập Ranh Giới Lành Mạnh: Kinh Thánh ủng hộ việc có những ranh giới khôn ngoan. Chúa Giê-xu đôi khi “lánh đi” khỏi đám đông hoặc những kẻ chống đối Ngài (Ma-thi-ơ 12:15, Giăng 10:39). Ngài không để cho người khác kiểm soát thời gian hay sứ mệnh của mình. Trong Châm Ngôn, sự khôn ngoan bao gồm việc nhận biết và tránh xa kẻ ác (Châm Ngôn 14:7, 22:24-25).

4. Tìm Kiếm Sự Khôn Ngoan Và Hỗ Trợ: “Trong vòng nhiều kẻ bàn luận, bèn có sự khôn ngoan” (Châm Ngôn 15:22). Đừng cô lập. Hãy tìm đến những người trưởng thành, đáng tin cậy trong Chúa, những mục sư, hay các nhà tư vấn Cơ Đốc để được khuyên bảo và cầu nguyện chung.

5. Cầu Nguyện Và Tập Trung Vào Chúa: Hãy làm theo gương Chúa Giê-xu khi bị ma quỷ cám dỗ (thao túng) trong đồng vắng (Ma-thi-ơ 4:1-11). Ngài đã dùng Lời Chúa (“Có lời chép…”) để chống cự. Sự cầu nguyện giúp chúng ta kết nối với nguồn sức mạnh thật sự và tìm lại căn tính của mình trong Đấng Christ.

Trong khi học cách đối phó với sự thao túng, chúng ta cũng phải tự xét lòng mình. Có phải đôi khi, vì sự sợ hãi, ích kỷ, hay mong muốn kiểm soát, chúng ta cũng đã dùng lời nói, cảm xúc, hay “quyền” thuộc linh để thao túng người khác—vợ/chồng, con cái, anh em trong Chúa? Hãy xin Chúa thanh tẩy chúng ta khỏi mọi sự gian trá (dolos) (1 Phi-e-rơ 2:1). Mục đích của chúng ta là “lấy lòng yêu thương nói ra lẽ chân thật” (Ê-phê-sô 4:15), chứ không phải kiểm soát.

Kết Luận: Sự thao túng là công cụ của kẻ thù, xuất phát từ lòng dối trá và ước muốn chiếm đoạt vị trí của Đức Chúa Trời. Nhưng trong Đấng Christ, chúng ta tìm thấy sự giải thoát. Ngài là Lẽ Thật (Giăng 14:6), và Thánh Linh Ngài là Thần Lẽ Thật (Giăng 16:13). Khi chúng ta sống trong Lẽ Thật của Ngài, sự tự do của Ngài, và cộng đồng yêu thương của thân thể Ngài, những xiềng xích của sự thao túng sẽ bị bẻ gãy. Hãy can đảm đứng vững trong ân điển và sự tự do mà Đấng Christ đã trả giá bằng huyết Ngài để giành lại cho chúng ta.