Sect và cult khác nhau như thế nào?

Trong bối cảnh tôn giáo đa dạng và phức tạp ngày nay, các thuật ngữ như "sect" (giáo phái/bè phái) và "cult" (giáo phái lạc/giáo phái cuồng tín) thường được sử dụng, đôi khi lẫn lộn. Đối với Cơ Đốc nhân, việc phân biệt rõ ràng dựa trên nền tảng Kinh Thánh không chỉ là kiến thức mà còn là kỹ năng sống còn thuộc linh để "giữ vững đạo lành" (Tít 1:9) và không bị "mọi đạo lý dỗ dành" (Ê-phê-sô 4:14). Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào định nghĩa, đặc điểm, bối cảnh Kinh Thánh và sự ứng dụng thực tiễn.

Trước hết, chúng ta cần hiểu ý nghĩa từ nguyên. Từ **"cult"** trong tiếng Anh bắt nguồn từ tiếng Latinh *cultus*, nghĩa là "sự thờ phượng". Trong bối cảnh Cơ Đốc giáo ngày nay, nó thường chỉ một nhóm tôn giáo có hệ thống niềm tin và thực hành lệch lạc, thường xoay quanh một lãnh đạo có uy quyền tuyệt đối, tách biệt với cộng đồng, và thường thêm hoặc bớt vào lẽ thật trọng tâm của Phúc Âm. Từ Hy Lạp trong Tân Ước gần với khái niệm này là **"αἵρεσις" (hairesis)**, thường được dịch là "bè đảng" hoặc "sự chia rẽ" (Công vụ 24:5, 14; 1 Cô-rinh-tô 11:19).

Từ **"sect"** cũng dịch từ **"αἵρεσις" (hairesis)**. Về mặt học thuật, một "sect" thường được hiểu là một nhóm tách ra từ một truyền thống tôn giáo lớn hơn, ban đầu có thể vẫn chia sẻ nhiều niềm tin cốt lõi nhưng nhấn mạnh hoặc diễn giải khác đi một số giáo lý hoặc thực hành. Ví dụ trong Tân Ước, người Pha-ri-si và người Sa-đu-sê được gọi là các "phái" (sects) của Do Thái giáo (Công vụ 5:17; 15:5).

Tuy nhiên, trong cách sử dụng phổ biến và đặc biệt từ góc độ thần học Tin Lành, ranh giới giữa một "sect" nguy hiểm và một "cult" đôi khi rất mong manh. Một "sect" có thể trở thành "cult" khi nó hoàn toàn từ bỏ hoặc bóp méo các giáo lý nền tảng của Cơ Đốc giáo chính thống. Trọng tâm của chúng ta sẽ là xem xét các **đặc điểm giáo lý và thực hành** dưới ánh sáng Kinh Thánh.

Kinh Thánh không dùng trực tiếp hai từ "cult" và "sect" theo nghĩa hiện đại, nhưng đầy rẫy những lời cảnh báo về giáo sư giả, đạo lý sai lầm và những kẻ gây chia rẽ. Chúng ta có thể lập một bảng so sánh dựa trên các tiêu chí Kinh Thánh:

1. Thẩm Quyền Tối Cao:
Cult: Đặt thẩm quyền cuối cùng vào một lãnh đạo (được xem như tiên tri, đấng cứu thế mới), vào một văn bản mặc khải mới ngoài Kinh Thánh, hoặc diễn giải độc quyền Kinh Thánh của một cá nhân/nhóm nhỏ. Điều này vi phạm nguyên tắc **"Sola Scriptura"** (Chỉ duy Kinh Thánh) và tước đi chức vụ của Đấng Christ là Đầu Hội Thánh (Cô-lô-se 1:18).
Sect (theo nghĩa tiêu cực): Có thể vẫn tuyên xưng Kinh Thánh, nhưng đề cao quá mức truyền thống, giáo huấn của giáo phái mình đến mức đặt ngang hàng hoặc cao hơn lời Kinh Thánh rõ ràng, tương tự như lời quở trách Chúa Giê-xu với người Pha-ri-si: "Các ngươi bỏ điều răn của Đức Chúa Trời, mà giữ lời truyền khẩu của loài người!" (Mác 7:8).

2. Giáo Lý Trọng Tâm về Chúa Giê-xu Christ và Sự Cứu Rỗi:
Cult: Thường phủ nhận hoặc làm giảm một trong những giáo lý thiết yếu về Chúa Giê-xu: **Thần tính trọn vẹn** của Ngài (Giăng 1:1, 14; Cô-lô-se 2:9), **sự nhập thể bằng thai nhi đồng trinh** (Ma-thi-ơ 1:23), **sự chết chuộc tội thay thế** trên thập tự giá (1 Phi-e-rơ 2:24), **sự sống lại bằng thân thể** (1 Cô-rinh-tô 15:3-4), và **sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin mà thôi** (Ê-phê-sô 2:8-9). Họ thường thêm các điều kiện như công đức, nghi lễ, hoặc sự vâng phục tuyệt đối với tổ chức để được cứu.
Sect: Có thể vẫn tuyên xưng các giáo lý cốt lõi này, nhưng lại thêm những giáo lý phụ hoặc các quy tắc ứng xử trở thành tiêu chuẩn bắt buộc cho sự cứu rỗi hoặc sự thuộc về, tạo nên gánh nặng luật pháp mà Chúa Giê-xu đã giải thoát chúng ta (Công vụ 15:10, Ga-la-ti 5:1). Họ có thể nhấn mạnh cực đoan một khía cạnh chân lý (như một ân tứ, một sự dạy dỗ về ngày cuối cùng) đến mức gây chia rẽ và xao lãng Phúc Âm.

3. Cơ Cấu và Mối Quan hệ:
Cult: Có cơ cấu độc đoán, kiểm soát cao độ, cô lập tín đồ khỏi gia đình và xã hội bên ngoài (đặc biệt là khỏi các Cơ Đốc nhân khác). Lãnh đạo thường đòi hỏi sự vâng phục tuyệt đối, vô điều kiện. Điều này trái ngược với tinh thần **tự nguyện, yêu thương và khích lệ** trong Hội Thánh chân chính (1 Phi-e-rơ 5:2-3; 2 Cô-rinh-tô 1:24).
Sect: Có thể có tinh thần bè phái, tạo ra tâm lý "chúng ta vs họ", coi mình là nhóm duy nhất thật sự được cứu hoặc thuộc linh hơn. Sứ đồ Phao-lô quở trách tinh thần này tại Hội Thánh Cô-rinh-tô: "Tôi thuộc về Phao-lô... tôi thuộc về A-bô-lô..." (1 Cô-rinh-tô 1:12; 3:4).

4. Mục Tiêu và Tâm điểm:
Cult: Tâm điểm thường là tổ chức, lãnh đạo, hoặc một sứ mệnh đặc biệt nào đó. Sự vinh hiển quy về con người hoặc tổ chức, không phải về Đấng Christ.
Sect: Tâm điểm có thể là một giáo lý đặc biệt, một hình thức thờ phượng nhất định, hoặc bản sắc nhóm. Dù vẫn có thể nhân danh Chúa, nhưng trên thực tế, danh Chúa có thể bị che khuất bởi danh của giáo phái.
Lời Chúa dạy: "Hãy làm mọi sự vì sự vinh hiển của Đức Chúa Trời" (1 Cô-rinh-tô 10:31) và Hội Thánh được thiết lập để "ca ngợi sự vinh hiển của ân điển Ngài" (Ê-phê-sô 1:6,12).

Kinh Thánh cho chúng ta những hình mẫu rõ ràng về các nhóm lệch lạc:
- Các tiên tri giả trong Cựu Ước: Họ nói tiên tri nhân danh Đức Giê-hô-va nhưng theo sự xúi giục của lòng mình (Ê-xê-chi-ên 13:2-3) hoặc nhân danh các thần khác (Phục truyền 13:1-3). Đây là đặc điểm của "cult" – mạo nhận thẩm quyền thần thượng.
- Người Ga-la-ti bị ảnh hưởng bởi những người Giu-đa hóa: Họ tin nhận Chúa Giê-xu nhưng lại bị dụ dỗ quay về với việc giữ luật pháp để được xưng công bình (Ga-la-ti 3:1-3). Đây có thể xem là đặc điểm của một "sect" đang len lỏi vào Hội Thánh – thêm điều kiện vào Phúc Âm thuần túy.
- Các giáo sư giả trong thời các sứ đồ: Họ "lén lút đem vào những sự dạy dỗ hư không" và "chối Chúa mua chuộc mình" (2 Phi-e-rơ 2:1). Giăng cảnh báo về kẻ chối Chúa Giê-xu là Đấng Christ nhập thể (1 Giăng 4:1-3). Đây là dấu hiệu rõ ràng của "cult".

Sứ đồ Phao-lô cũng cảnh báo về những người gây chia rẽ (tạo sect) trong Hội Thánh: "Tôi khuyên anh em... hãy đề phòng những kẻ gây nên sự chia rẽ và làm gương xấu, nghịch với sự dạy dỗ mà anh em đã nhận. Hãy tránh xa họ!" (Rô-ma 16:17).

Làm thế nào để chúng ta áp dụng sự hiểu biết này vào đời sống hằng ngày?

1. Tăng Trưởng trong Sự Hiểu Biết Lẽ Thật: Sự bảo vệ tốt nhất chống lại sự lừa dối là am hiểu chân lý. Hãy siêng năng học hỏi Kinh Thánh một cách có hệ thống, đặc biệt là các giáo lý nền tảng. "Hãy cố đem cho được sự ưng thuận của Đức Chúa Trời, như người làm công không chỗ trách được, lấy lòng ngay thẳng giảng dạy lời của lẽ thật" (2 Ti-mô-thê 2:15). Tham gia vào một Hội Thánh chân chính, nơi Lời Chúa được giảng dạy trung thực và tôn cao Chúa Cứu Thế là điều thiết yếu.

2. Phát Triển Tấm Lòng và Cái Nhìn Biện Phân: Cầu xin Chúa ban cho sự khôn ngoan và khả năng phân biệt (Phi-líp 1:9-10). Khi tiếp xúc với bất kỳ giáo lý mới hay nhóm nào, hãy đặt ra những câu hỏi then chốt dựa trên Kinh Thánh:
- Họ dạy gì về Chúa Giê-xu Christ? Ngài có phải là Đức Chúa Trời trọn vẹn và là người trọn vẹn, chết thay cho tội lỗi chúng ta và sống lại không?
- Họ dạy gì về sự cứu rỗi? Có phải chỉ bởi ân điển, qua đức tin nơi Chúa Giê-xu mà thôi, không bởi việc làm không?
- Thẩm quyền tối cao của họ là gì? Có văn bản hay lời tiên tri nào được đặt ngang hàng hoặc cao hơn Kinh Thánh không?
- Tâm điểm của sự thờ phượng và đời sống họ là gì? Có phải là Chúa Giê-xu Christ hay là một cá nhân, một tổ chức, một giáo lý phụ?

3. Sống trong Cộng Đồng Yêu Thương và Chân Thật: "Cult" thường nhắm vào những người cô đơn, dễ bị tổn thương. Một đời sống gắn kết trong tình yêu thương và trách nhiệm với Hội Thánh địa phương là một hàng rào bảo vệ mạnh mẽ. "Hãy săn sóc nhau để khuyên giục về lòng yêu thương và việc tốt lành; chớ bỏ sự nhóm lại" (Hê-bơ-rơ 10:24-25).

4. Đối Đãi với Người Trong Các Nhóm Này: Thái độ của chúng ta phải là sự kết hợp giữa **lẽ thật và ân điển** (Giăng 1:14). Với những người bị lôi cuốn vào các "cult" nguy hiểm, chúng ta cần cầu nguyện, tìm cách trình bày chân lý cách nhẹ nhàng, kiên nhẫn (2 Ti-mô-thê 2:24-26), nhưng tuyệt đối không thỏa hiệp với giáo lý sai lầm. Với những anh chị em có thể đang trong một "sect" với những hiểu lầm giáo lý, hãy dùng lời Kinh Thánh để đối thoại trong tình yêu thương, hướng họ về trung tâm là Chúa Cứu Thế.

Sự khác biệt giữa "sect" và "cult" có thể về mức độ, nhưng cả hai đều bắt nguồn từ việc xa rời Lẽ Thật trung tâm là Chúa Giê-xu Christ và Phúc Âm thuần túy của Ngài. Lịch sử Hội Thánh cho thấy ma quỷ không chỉ tấn công từ bên ngoài bằng sự bách hại, mà còn từ bên trong bằng sự lừa dối và chia rẽ.

Lời Chúa phán: "Chẳng có ai lấy đá khác mà đặt lên làm nền ngoài đá đã đặt sẵn, là Đức Chúa Jêsus Christ" (1 Cô-rinh-tô 3:11). Bất kỳ nhóm nào, dù tự xưng là Cơ Đốc, nếu xây dựng trên nền tảng khác—một giáo lý mới, một lãnh đạo đặc biệt, một sự mặc khải ngoài Kinh Thánh, hay những việc làm công đức—thì cuối cùng công trình ấy sẽ sụp đổ.

Lời khuyên cuối cùng dành cho mỗi chúng ta là hãy **"gắn chặt nơi đạo lành"** (1 Cô-rinh-tô 15:58), **"ở trong Đấng Christ"** (Giăng 15:4), và **"tôn Đấng Christ, là Chúa, làm thánh trong lòng mình"** (1 Phi-e-rơ 3:15). Khi chính chúng ta được xây dựng vững vàng trên Đá Tảng là Chúa Cứu Thế, chúng ta sẽ không những đứng vững mà còn có thể giúp đỡ anh chị em mình tránh khỏi "các sự dỗ dành của sự sai lạc" (Ê-phê-sô 4:14).