Nhạy Cảm Văn Hóa Hồi Giáo: Một Cái Nhìn Từ Góc Độ Kinh Thánh và Thực Hành Cơ Đốc
Trong một thế giới ngày càng đa dạng và kết nối, Cơ đốc nhân thường xuyên được đặt vào những bối cảnh giao thoa văn hóa và tôn giáo. Việc tiếp xúc với anh chị em theo đạo Hồi, một trong những tôn giáo lớn và có nhiều điểm khác biệt thần học cơ bản với Cơ đốc giáo, đòi hỏi chúng ta không chỉ có kiến thức mà còn cần một tấm lòng khôn ngoan, yêu thương và “nhạy cảm văn hóa” (cultural sensitivity). Nhưng nguyên tắc Kinh Thánh nào dẫn dắt chúng ta? Làm thế nào để vừa trung tín với Phúc Âm của Chúa Giê-xu Christ, vừa có thể xây dựng những cây cầu cảm thông và tôn trọng? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào nền tảng Kinh Thánh cho sự nhạy cảm văn hóa và đưa ra những áp dụng thực tiễn trong bối cảnh Hồi giáo.
Khái niệm “nhạy cảm văn hóa” không phải là một thuật ngữ thời thượng, mà thực chất bắt nguồn từ chính mẫu mực của Đấng Christ: sự nhập thể (Incarnation). Giăng 1:14 chép: “Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta, đầy ơn và lẽ thật”. Chúa Giê-xu, là Đức Chúa Trời, đã không giữ lấy địa vị cao sang của mình mà “tự bỏ mình đi” (Phi-líp 2:7), bước vào trong thế giới con người, mang lấy một nền văn hóa, ngôn ngữ, tập quán và hoàn cảnh cụ thể của người Do Thái thế kỷ thứ nhất. Ngài đã trở nên giống chúng ta để có thể cảm thông, hiểu biết và cứu chuộc chúng ta. Đây là mô hình tối cao cho mọi sự tiếp cận truyền giáo và giao tiếp liên văn hóa.
Sứ đồ Phao-lô đã nắm bắt và áp dụng triệt để nguyên tắc này trong chức vụ của mình. Trong 1 Cô-rinh-tô 9:19-23, ông tuyên bố: “Vì dầu tôi được tự do đối với mọi người, tôi đã tự phục mọi người, hầu cho tôi được nhiều người hơn… Tôi đã trở nên mọi cách cho mọi người, hầu cứu chuộc được một vài người không cứ cách nầy thì cách khác.” Từ “trở nên” (Hy Lạp: γίνομαι - ginomai) mang nghĩa “trở thành, xảy ra, được thực hiện”. Phao-lô chủ động điều chỉnh cách ứng xử, phương pháp của mình—không phải nội dung Phúc Âm (1 Cô-rinh-tô 15:3-4)—để gỡ bỏ những rào cản không cần thiết và tạo điều kiện cho người nghe có cơ hội tiếp nhận lẽ thật. Điều này đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về đối tượng, tức là sự nhạy cảm văn hóa.
Chúng ta thấy rõ điều này trong diễn trần của ông tại A-thên (Công vụ 17:22-31). Ông không lên án thần tượng của họ ngay lập tức, mà bắt đầu từ sự quan sát: “Hỡi người A-thên, ta xét thấy các ngươi trong mọi sự là người sùng tín quá chừng.” Ông trích dẫn nhà thơ của họ và sử dụng khái niệm “thần chưa biết” mà họ đang thờ phượng như một điểm tiếp cận để giới thiệu về Đức Chúa Trời chân thật, là Đấng Tạo Hóa. Phao-lô phân biệt rõ giữa việc tìm kiếm điểm chung để đối thoại và việc trình bày rõ ràng sứ điệp về sự phán xét và sự sống lại của Chúa Giê-xu—một điều hoàn toàn xa lạ với triết lý Hy Lạp.
Để nhạy cảm cách đúng đắn, chúng ta cần có cái nhìn phân biệt (discerning) của Kinh Thánh về ba lớp:
1. Con người là hình ảnh của Đức Chúa Trời: Mỗi người, bất kể tôn giáo, đều được tạo dựng theo hình ảnh Đức Chúa Trời (Sáng thế 1:27). Điều này đặt nền tảng cho phẩm giá bất khả xâm phạm, sự tôn trọng và tình yêu thương mà chúng ta phải dành cho họ. Họ không phải là “kẻ thù” hay “đối tượng để chiến thắng”, mà là những linh hồn quý giá mà Christ đã chết thay.
2. Hệ thống tín ngưỡng (tôn giáo): Kinh Thánh xác định rõ rằng “chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác [ngoài Đức Chúa Jêsus Christ]” (Công vụ 4:12). Mọi hệ thống tôn giáo dựa trên việc làm của con người, bao gồm Hồi giáo, đều không thể đưa con người đến với Đức Chúa Trời (Ê-phê-sô 2:8-9). Chúng ta phải giữ vững chân lý này.
3. Văn hóa: Đây là hệ thống các tập quán, ngôn ngữ, ẩm thực, nghệ thuật, cách ứng xử xã hội… Văn hóa mang cả yếu tố trung lập lẫn những yếu tố bị ảnh hưởng bởi tội lỗi. Chúng ta cần học cách phân biệt.
Nhạy cảm văn hóa trong bối cảnh Hồi giáo có nghĩa là hiểu biết và tôn trọng những yếu tố văn hóa trung lập (ví dụ: cách ăn mặc khiêm tốn, kiêng thịt heo, lễ hội Eid), đồng thời khôn ngoan phân biệt và từ chối tham gia vào những hành vi tín ngưỡng trái với đức tin Cơ đốc (ví dụ: cầu nguyện theo nghi thức Salah hướng về Mecca, xưng nhận Shahadah). Sự phân biệt này đòi hỏi sự khôn ngoan từ Đức Thánh Linh (Gia-cơ 1:5).
1. Học Hỏi với Thái Độ Khiêm Nhường: Hãy chủ động tìm hiểu về đức tin Hồi giáo, không phải để tranh luận, mà để hiểu họ nghĩ gì và tại sao. Tìm hiểu về “Năm Cột Trụ của Đạo Hồi”, quan điểm của họ về Đức Chúa Giê-xu (Isa trong kinh Qur’an, được tôn kính là một tiên tri nhưng không phải là Con Đức Chúa Trời hay đã chịu đóng đinh), về Kinh Thánh. Điều này giúp tránh những hiểu lầm và cho thấy sự tôn trọng chân thành. Hãy hỏi họ: “Bạn có thể giải thích cho tôi về… được không?”.
2. Xây Dựng Tình Bạn Chân Thành, Không Vụ Lợi: Nguyên tắc “yêu người lân cận như mình” (Mác 12:31) là nền tảng. Tình bạn đích thực không xem người khác như một “dự án”, mà là một mối quan hệ được xây dựng trên sự quan tâm, chia sẻ và tin cậy lẫn nhau. Hãy mời họ dùng bữa (chú ý đến thức ăn halal), quan tâm đến gia đình, chia sẻ về cuộc sống. Chứng nhân hiệu quả nhất thường đến từ đời sống yêu thương và thánh khiết của chúng ta (1 Phi-e-rơ 2:12).
3. Sử dụng Ngôn Ngữ Chung và Tránh Thuật Ngữ Gây Hiểu Lầm: Người Hồi giáo rất tôn kính danh xưng “Allah” (trong tiếng Ả Rập nghĩa là “Đức Chúa Trời”). Chúng ta có thể giải thích rằng chúng ta cũng thờ phượng Đức Chúa Trời Đấng Tạo Hóa, và qua Kinh Thánh, Ngài đã mặc khải chính mình là Cha yêu thương. Tránh dùng cụm “Con của Đức Chúa Trời” một cách ngẫu nhiên vì họ hiểu theo nghĩa đen thể xác; thay vào đó, có thể giải thích về khái niệm “Logos” (Ngôi Lời) trong Giăng 1, hay nhấn mạnh đến thần tính, quyền năng và sự vâng phục trọn vẹn của Chúa Giê-xu với Đức Chúa Trời (Cô-lô-se 1:15-20).
4. Lắng Nghe và Đặt Câu Hỏi: Châm ngôn 18:13 dạy: “Ai đáp lời trước khi nghe, ấy là sự điên dại và hổ thẹn cho mình.” Hãy lắng nghe câu chuyện đức tin, niềm hy vọng và cả những thắc mắc của họ. Đặt những câu hỏi mở như: “Điều gì khiến bạn an tâm về tương lai?”, “Theo hiểu biết của bạn, tình yêu của Đức Chúa Trời thể hiện như thế nào?”. Cách tiếp cận này tôn trọng và mở ra đối thoại thay vì độc thoại.
5. Cầu Nguyện Cụ Thể và Được Thánh Linh Dẫn Dắt: Trận chiến thật là thuộc linh (Ê-phê-sô 6:12). Hãy cầu nguyện cho bạn hữu Hồi giáo của mình bằng tên, cầu xin Chúa mở mắt tâm linh họ (2 Cô-rinh-tô 4:4) và tạo ra những cơ hội đối thoại. Cầu xin Đức Thánh Linh hướng dẫn bạn trong từng cuộc trò chuyện (Lu-ca 12:12). Đôi khi, một hành động yêu thương nhỏ lại có sức mạnh phá vỡ những thành kiến lớn.
6. Làm Chứng từ Cựu Ước và Những Lời Tiên Tri về Đấng Christ: Nhiều người Hồi giáo tôn kính các nhân vật trong Cựu Ước như Áp-ra-ham (Ibrahim), Môi-se (Musa). Chúng ta có thể bắt đầu từ những câu chuyện họ quen thuộc và chỉ ra cách Chúa Giê-xu là sự ứng nghiệm tối hậu của giao ước và lời hứa của Đức Chúa Trời (ví dụ: Sáng thế 22 – sự hi sinh của Isaac như hình bóng về Christ). Sử dụng các lời tiên tri như Ê-sai 53 (về Người Đầy Tớ Chịu Khổ) có thể mở ra những cuộc thảo luận sâu sắc.
Sự nhạy cảm văn hóa đối với anh chị em Hồi giáo không phải là con đường tắt dẫn đến sự thỏa hiệp chân lý, mà là con đường dài đầy yêu thương và khôn ngoan dẫn đến chân lý. Nó đòi hỏi chúng ta bước ra khỏi vùng an toàn văn hóa của mình, với tấm lòng của Chúa Giê-xu, Đấng đã vì yêu thương mà đến với chúng ta. Hãy nhớ lời Phao-lô: “Lời nói của anh em phải có ân hậu theo luôn, và nêm thêm muối, hầu cho anh em biết nên đối đáp mỗi người là thể nào” (Cô-lô-se 4:6). “Ân hậu” (χάρις – charis, ân điển) và được “nêm thêm muối” (khôn ngoan, sắc sảo) chính là công thức Kinh Thánh cho mọi sự giao tiếp, đặc biệt là trong bối cảnh liên văn hóa và liên tôn.
Hãy là những đại sứ của Đấng Christ (2 Cô-rinh-tô 5:20), mang sứ điệp hòa giải bất biến trong những phương cách uyển chuyển, luôn dựa trên nền tảng của sự cầu nguyện, yêu thương chân thành và sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh. Mục tiêu cuối cùng không phải là chúng ta “thắng” trong một cuộc tranh luận, mà là Danh Chúa được tôn cao và nhiều người được cứu chuộc nhìn thấy vinh quang của Đức Chúa Trời trong mặt Đức Chúa Jêsus Christ.