Chủ nghĩa Marcion là gì?

Trong lịch sử Hội Thánh buổi ban đầu, nhiều giáo thuyết sai lầm đã nổi lên, thách thức nền tảng chân lý của đức tin Cơ Đốc. Một trong những giáo thuyết có ảnh hưởng sâu rộng và nguy hiểm nhất thế kỷ thứ hai chính là Chủ nghĩa Marcion (Marcionism). Việc nghiên cứu về giáo thuyết này không chỉ là một bài học lịch sử, mà còn là một lời cảnh tỉnh quý giá cho Hội Thánh hôm nay về tầm quan trọng của việc gìn giữ sự trọn vẹn của Lời Đức Chúa Trời và hiểu biết đúng đắn về bản tính của Ngài.

Marcion (khoảng 85 – 160 SCN) là một thương gia giàu có người Sinope (thuộc Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay), con trai của một giám mục. Khoảng năm 144 SCN, ông đến La Mã và bắt đầu phổ biến những tư tưởng thần học cách mạng của mình, dẫn đến việc ông bị Hội Thánh tại La Mã khai trừ. Marcion đã hệ thống hóa một học thuyết nhị nguyên (dualism) triệt để, tạo ra một cuộc khủng hoảng thần học lớn, buộc Hội Thánh phải định hình rõ ràng hơn về quy điển Kinh Thánh (canon) và xác lập một đức tin chính thống.

Hạt nhân của Chủ nghĩa Marcion xoay quanh ba điểm chính yếu, hoàn toàn trái ngược với đức tin Cơ Đốc chân chính:

1. Sự Phân Biệt Hai Đức Chúa Trời: Marcion dạy rằng có hai Đức Chúa Trời hoàn toàn tách biệt và đối nghịch nhau. Một là Đức Chúa Trời của Cựu Ước, được mô tả là một vị thần tạo hóa (Demiurge) ác độc, hay giận dữ, công bình cứng nhắc và chỉ quan tâm đến luật pháp. Vị thần này đồng nhất với Đức Chúa Trời (Yahweh) của người Do Thái. Hai là Đức Chúa Trời của Tân Ước, là Cha yêu thương, nhân từ, tốt lành và hoàn toàn xa lạ, được mặc khải lần đầu tiên bởi Chúa Giê-xu Christ.

2. Quan Niệm Về Chúa Giê-xu Christ: Marcion phủ nhận nhân tính thật của Chúa Giê-xu. Ông tin rằng Chúa Giê-xu không phải là Đấng Mê-si được hứa trong Cựu Ước, cũng không được sinh ra bởi người nữ. Thay vào đó, Ngài đột ngột xuất hiện ở thành Ca-bê-na-um vào năm thứ 15 đời vua Ti-bê-ri, với thân thể chỉ là "ảo thể" (docetism), không thật sự chịu đau đớn hay chết trên thập tự giá. Sự giáng sinh của Ngài hoàn toàn không liên quan đến Đức Chúa Trời của Cựu Ước hay lời tiên tri nào.

3. Sự Bác Bỏ Toàn Bộ Cựu Ước: Hệ quả tất yếu là Marcion hoàn toàn loại bỏ toàn bộ Cựu Ước ra khỏi Kinh Thánh của Cơ Đốc giáo. Ông cho rằng Cựu Ước thuộc về vị thần sáng tạo ác độc kia và không có giá trị gì cho Cơ Đốc nhân.

Để xây dựng "Tân Ước" cho mình, Marcion chỉ chấp nhận một phiên bản cắt xén của Phúc Âm Lu-ca (loại bỏ các chi tiết về sự giáng sinh và gia phổ liên kết với Cựu Ước) và 10 bức thư của Phao-lô (loại bỏ các thư mục vụ và những phần trích dẫn Cựu Ước). Đây được xem là nỗ lực đầu tiên nhằm thiết lập một "quy điển Tân Ước", nhưng là một quy điển dị giáo.

Học thuyết của Marcion là một sự tấn công trực diện vào sự hiệp nhất, thánh khiết và chân lý của Đức Chúa Trời. Chúng ta sẽ dùng chính Lời của Đức Chúa Trời để làm sáng tỏ sự sai lầm của nó.

1. Sự Hiệp Nhất Của Đức Chúa Trời: Một Đức Chúa Trời Duy Nhất, Vừa Thánh Khiết Vừa Yêu Thương

Marcion vi phạm điều răn đầu tiên và nền tảng nhất: "Trước mặt Ta, ngươi chớ có các thần khác" (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:3). Kinh Thánh xác quyết chỉ có một Đức Chúa Trời duy nhất (אֶחָד - 'eḥāḏ). Phục truyền Luật lệ Ký 6:4 tuyên bố: "Hỡi Y-sơ-ra-ên! hãy nghe: Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta là Giê-hô-va có một không hai."

Quan niệm về một Đức Chúa Trời Cựu Ước "ác độc" và một Đức Chúa Trời Tân Ước "nhân từ" là sự xuyên tạc trắng trợn. Đức Chúa Trời của Cựu Ước chính là Cha đầy lòng thương xót. Xuất Ê-díp-tô Ký 34:6-7 mô tả Ngài: "Đức Giê-hô-va! Đức Giê-hô-va! là Đức Chúa Trời nhân từ, thương xót, chậm giận, đầy dẫy ân huệ và thành thực... tha thứ sự gian ác, sự trái phép, và tội lỗi". Ngược lại, Tân Ước không hề trình bày một Đức Chúa Trời "dễ dãi". Sự thánh khiết và công bình của Ngài vẫn nguyên vẹn. Sứ đồ Giăng cảnh báo: "Đức Chúa Trời là sự sáng, trong Ngài chẳng có sự tối tăm đâu" (1 Giăng 1:5). Sứ đồ Phao-lô nói về "cơn thạnh nộ của Đức Chúa Trời từ trên trời tỏ ra nghịch cùng mọi sự không tin kính và mọi sự không công bình của những người áp chế lẽ thật bằng sự không công bình" (Rô-ma 1:18).

Bản tính Đức Chúa Trời là thánh khiết trọn vẹn (קָדוֹשׁ - qāḏôš) và yêu thương trọn vẹn (ἀγάπη - agapē). Hai thuộc tính này không mâu thuẫn, nhưng được hòa giải cách trọn vẹn trong sự chết chuộc tội của Chúa Giê-xu Christ trên thập tự giá: "Vì Đức Chúa Trời yêu thương thế gian, đến nỗi đã ban Con một của Ngài, hầu cho hễ ai tin Con ấy không bị hư mất mà được sự sống đời đời" (Giăng 3:16). Cơn thạnh nộ thánh khiết của Đức Chúa Trời đổ trên chính Con Ngài để ân điển yêu thương có thể tuôn đổ trên tội nhân ăn năn.

2. Chúa Giê-xu Christ: Đấng Mê-si Được Hứa, Con Người Thật Và Là Đức Chúa Trời Thật

Marcion tước bỏ khỏi Chúa Giê-xu mọi sự kết nối với Cựu Ước và nhân tính thật của Ngài. Đây là tà giáo Ngộ đạo (Gnosticism) và Ảo thân (Docetism). Kinh Thánh bác bỏ điều này cách dứt khoát.

Chúa Giê-xu chính là Đấng Mê-si (מָשִׁיחַ - Māšîaḥ) được hứa trong Cựu Ước. Ngài đã nhiều lần khẳng định Ngài đến để "ứng nghiệm lời" (Ma-thi-ơ 5:17). Trên đường đến làng Em-ma-út, Ngài "bắt đầu từ Môi-se và rồi các đấng tiên tri mà cắt nghĩa cho hai người đó những lời chỉ về Ngài trong cả Kinh Thánh" (Lu-ca 24:27). Phúc Âm Ma-thi-ơ mở đầu bằng gia phổ chứng minh Chúa Giê-xu là "con cháu vua Đa-vít, con cháu tổ Áp-ra-ham" (Ma-thi-ơ 1:1).

Nhân tính thật của Chúa Giê-xu là nền tảng của sự cứu chuộc. Sứ đồ Giăng nhấn mạnh: "Nầy, bởi điều nầy anh em biết Thánh Linh của Đức Chúa Trời: phàm thần nào xưng Đức Chúa Jêsus Christ lấy xác thịt mà ra đời, thần đó là bởi Đức Chúa Trời" (1 Giăng 4:2). Chữ "lấy xác thịt mà ra đời" trong tiếng Hy Lạp là ἐν σαρκὶ ἐληλυθότα (en sarki elēlythota), khẳng định sự nhập thể thật sự vào trong thế giới vật chất. Nếu thân thể Ngài chỉ là "ảo thể", thì sự đau đớn, cái chết đền tội và sự sống lại của Ngài đều trở nên vô nghĩa. Chính sứ đồ Phao-lô mà Marcion tôn sùng đã viết: "Vì chưng có một Đức Chúa Trời, và một Đấng Trung bảo ở giữa Đức Chúa Trời và loài người, tức là Đức Chúa Jêsus Christ, là người" (1 Ti-mô-thê 2:5).

3. Sự Liên Tục Và Trọn Vẹn Của Kinh Thánh: Cựu Ước Là Nền Tảng Cho Tân Ước

Việc Marcion loại bỏ Cựu Ước là hành động cắt đứt gốc rễ của đức tin Cơ Đốc. Chúa Giê-xu phán: "Đừng tưởng Ta đến để phá luật pháp hay lời tiên tri; Ta đến, không phải để phá, mà để làm cho trọn" (Ma-thi-ơ 5:17). Tân Ước chứa đầy những trích dẫn, ám chỉ và sự ứng nghiệm từ Cựu Ước. Sứ đồ Phao-lô viết cho Ti-mô-thê: "Vả, từ khi con còn thơ ấu đã biết Kinh Thánh vốn có thể khiến con khôn ngoan để được cứu bởi đức tin trong Đức Chúa Jêsus Christ. Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn" (2 Ti-mô-thê 3:15-16a). Ở đây, "Kinh Thánh" mà Ti-mô-thê biết từ nhỏ chính là Cựu Ước.

Cựu Ước là "người dẫn đưa chúng ta đến Đấng Christ" (Ga-la-ti 3:24). Các của lễ, lễ nghi, và các nhân vật như Áp-ra-ham, Môi-se, Đa-vít đều là hình bóng (τύπος - typos) về Đấng Christ và sự cứu chuộc của Ngài (Cô-lô-se 2:17; Hê-bơ-rơ 10:1). Không có Cựu Ước, chúng ta không thể hiểu trọn vẹn chiều sâu của tội lỗi, sự thánh khiết của Đức Chúa Trời, và sự vĩ đại của ân điển trong Tân Ước.

Nghiên cứu về Chủ nghĩa Marcion không chỉ là kiến thức lịch sử, nhưng cung cấp cho chúng ta những bài học thiết thực để bảo vệ đức tin và lớn lên trong mối quan hệ với Đức Chúa Trời.

1. Trân Quý Và Nghiên Cứu Toàn Bộ Kinh Thánh: Hãy từ bỏ thái độ "Marcion thu nhỏ" trong tư tưởng – tức là chỉ thích những phần Kinh Thánh nói về tình yêu thương, ân điển mà né tránh những phần nói về sự thánh khiết, công bình, phán xét của Đức Chúa Trời. Người tin Chúa cần "thèm khát sữa thiêng liêng của Đạo" (1 Phi-e-rơ 2:2) – là toàn bộ Lời Ngài. Hãy đọc Kinh Thánh có hệ thống, từ Sáng Thế Ký đến Khải Huyền, để thấy bức tranh trọn vẹn về kế hoạch cứu chuộc của Đức Chúa Trời.

2. Nhận Biết Chúa Giê-xu Trong Bối Cảnh Toàn Bộ Lời Hứa: Khi học về Chúa Giê-xu, đừng tách Ngài ra khỏi Cựu Ước. Hãy tìm hiểu cách Ngài làm ứng nghiệm các lời tiên tri, là Chiên Con của Đức Chúa Trời chịu hi sinh (Ê-sai 53), là Vua đến từ dòng dõi Đa-vít (2 Sa-mu-ên 7:12-13). Điều này sẽ làm cho đức tin của chúng ta sâu sắc và vững vàng hơn.

3. Hiểu Biết Đúng Về Bản Tính Đức Chúa Trời: Chúng ta cần rao giảng và tin nhận một Đức Chúa Trời toàn vẹn: Ngài vừa thánh khiết đến nỗi không thể nhìn tội lỗi, vừa yêu thương đến nỗi ban chính Con Ngài để gánh tội thay. Sự hiểu biết cân bằng này giúp chúng ta sống với lòng "kính sợ Đức Chúa Trời" chân chính (Châm Ngôn 1:7) đồng thời tràn đầy sự "tự tin đến gần Ngài" bởi huyết của Đấng Christ (Hê-bơ-rơ 10:19). Nó cũng giúp chúng ta tránh hai thái cực: một đời sống tôn giáo khô cứng, sợ hãi, hoặc một đời sống buông thả, lợi dụng ân điển.

4. Cảnh Giác Với Những Giáo Thuyết "Mới Lạ" Làm Giảm Nhẹ Tội Lỗi Hoặc Xuyên Tạc Hình Ảnh Đức Chúa Trời: Tinh thần của Marcion vẫn tồn tại ngày nay dưới nhiều hình thức: những bài giảng chỉ nhấn mạnh "tình yêu" và "sự thịnh vượng" mà bỏ qua sự thánh khiết của Đức Chúa Trời; những tư tưởng cho rằng Cựu Ước "lỗi thời" và không cần thiết; hay những quan niệm làm giảm nhẹ sự nghiêm trọng của tội lỗi và nhu cầu cần phải ăn năn. Cơ Đốc nhân cần "thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng" (1 Giăng 4:1), dựa trên tiêu chuẩn của toàn bộ Kinh Thánh.

Chủ nghĩa Marcion là một dị giáo mang tính hệ thống đã bị Hội Thánh đầu tiên bác bỏ cách dứt khoát. Sự sai lầm của nó nằm ở cốt lõi: phá vỡ sự hiệp nhất của Đức Chúa Trời, phủ nhận nhân tính thật và thần tính trọn vẹn của Chúa Giê-xu Christ, và cắt đứt mối liên hệ huyết mạch giữa Lời Hứa (Cựu Ước) và Sự Ứng Nghiệm (Tân Ước).

Lịch sử cho thấy, chính sự tấn công của Marcion đã thúc đẩy Hội Thánh phải định hình rõ ràng hơn về quy điển Kinh Thánh và tuyên xưng đức tin chính thống. Ngày nay, bài học từ Marcion vẫn vang vọng, nhắc nhở chúng ta về ân điển lớn lao khi có được một bộ Kinh Thánh trọn vẹn, được bảo tồn qua nhiều thế kỷ. Hãy sốt sắng đọc, nghiên cứu, yêu mến và vâng theo toàn bộ Lời Đức Chúa Trời, vì đó là "lời hằng sống và lâu hơn còn mãi" (1 Phi-e-rơ 1:23), có khả năng dẫn đưa chúng ta đến với sự hiểu biết về một Đức Chúa Trời chân thật duy nhất – Đấng đã tự bày tỏ mình cách trọn vẹn trong công trình sáng tạo, trong Lời phán qua các tiên tri, và cuối cùng, trong Con yêu dấu của Ngài là Chúa Giê-xu Christ.