Ditheism là gì? Bitheism là gì?

Trong thế giới tôn giáo đa dạng, có nhiều cách phân loại niềm tin về thần linh. Trong số đó, độc thần (monotheism) và đa thần (polytheism) là hai khái niệm quen thuộc. Tuy nhiên, còn có những thuật ngữ ít phổ biến hơn như ditheism và bitheism, dùng để chỉ niềm tin vào hai vị thần. Đối với Cơ Đốc giáo, đây là những quan điểm sai lầm nghiêm trọng vì Kinh Thánh khẳng định rõ ràng chỉ có một Đức Chúa Trời chân thật. Bài viết này sẽ giải thích ditheism và bitheism là gì, nguồn gốc lịch sử của chúng, đối chiếu với giáo lý Kinh Thánh, và đưa ra những ứng dụng thực tiễn cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Hai từ ditheism và bitheism đều bắt nguồn từ các ngôn ngữ cổ. "Ditheism" có gốc Hy Lạp: "di-" nghĩa là hai, và "theos" nghĩa là thần. "Bitheism" có gốc Latin: "bi-" cũng có nghĩa là hai. Về cơ bản, cả hai thuật ngữ đều chỉ niềm tin rằng có hai vị thần, thường là hai thế lực ngang hàng, đối lập hoặc bổ sung cho nhau.

Trong nhiều ngữ cảnh, hai từ này được dùng thay thế nhau. Tuy nhiên, một số học giả phân biệt: ditheism thường ám chỉ niềm tin vào hai thần thiện và ác, hoặc hai thần có quyền năng tương đương, trong khi bitheism có thể mang nghĩa rộng hơn về hai nguyên lý căn bản của vũ trụ (ví dụ: nam và nữ, ánh sáng và bóng tối) và không nhất thiết là hai thần đối địch.

Dù sao, cả hai đều đối lập với monotheism (độc thần – tin vào một Đức Chúa Trời duy nhất) và polytheism (đa thần – tin vào nhiều thần). Ngoài ra còn có henotheism (tôn thờ một thần nhưng thừa nhận sự tồn tại của các thần khác) và dualism (nhị nguyên – tin rằng vũ trụ được chi phối bởi hai nguyên lý căn bản). Ditheism có thể được xem như một hình thức của chủ nghĩa nhị nguyên trong tôn giáo.

Trong lịch sử, nhiều tôn giáo và triết học đã thể hiện tư tưởng nhị thần. Một trong những ví dụ nổi bật là Zoroastrianism (Bái Hỏa giáo) của Ba Tư cổ đại, với hai vị thần: Ahura Mazda (thần thiện, sáng tạo) và Angra Mainyu (thần ác, hủy diệt). Hai thế lực này đối đầu nhau, và con người phải lựa chọn bên nào để ủng hộ.

Trong thế giới Hy Lạp, một số trường phái triết học như của Heraclitus cũng đề cập đến sự đối lập giữa các nguyên lý. Tuy nhiên, tư tưởng nhị thần ảnh hưởng sâu sắc đến Cơ Đốc giáo thông qua các dị giáo như Gnosticism (Ngộ giáo). Những người theo Gnosticism dạy rằng có một Đức Chúa Trời tối cao hoàn toàn tách biệt với thế giới vật chất, và thế giới này được tạo ra bởi một vị thần thấp kém (Demiurge) thường được đồng nhất với Đức Chúa Trời của Cựu Ước. Điều này dẫn đến việc phân chia thành hai thần: thần thiện (thần tối cao) và thần ác (Demiurge).

Một dị giáo khác là Marcionism (thế kỷ II) chủ trương rằng Đức Chúa Trời trong Cựu Ước (Đấng công bình, nghiêm khắc) khác với Đức Chúa Trời trong Tân Ước (Đấng yêu thương, nhân từ). Marcion xem hai vị này là hai thần riêng biệt, và ông bác bỏ Cựu Ước. Giáo lý này bị Hội thánh sơ khai lên án là dị giáo.

Tiếp theo là Manichaeism (thế kỷ III), một tôn giáo tổng hợp do Mani sáng lập, dạy rằng vũ trụ là chiến trường giữa Vương quốc Ánh sáng (thiện) và Vương quốc Bóng tối (ác). Hai vương quốc này có các thần lãnh đạo riêng. Manichaeism đã thu hút nhiều tín đồ và cũng bị Cơ Đốc giáo chính thống coi là tà giáo.

Những tư tưởng này, mặc dù bị bác bỏ, vẫn âm ỉ ảnh hưởng trong một số nhóm bí truyền và các giáo phái ly khai suốt thời Trung Cổ, chẳng hạn như phái Cathar (Albigenses) ở Pháp thế kỷ XII-XIII, tin vào hai nguyên lý thiện và ác vĩnh cửu.

Cơ Đốc giáo dựa trên nền tảng Kinh Thánh, và Kinh Thánh từ đầu đến cuối đều dạy rằng chỉ có một Đức Chúa Trời chân thật. Điều này được tuyên bố rõ ràng trong Cựu Ước và được Tân Ước tái khẳng định.

Phục truyền luật lệ ký 6:4 là câu kinh điển: "Hỡi Y-sơ-ra-ên, hãy nghe: Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta là Giê-hô-va có một không hai." (Bản Truyền Thống). Đây được gọi là Shema trong Do Thái giáo, nhấn mạnh sự độc nhất của Đức Giê-hô-va.

Ê-sai 44:6: "Đức Giê-hô-va, Vua và Đấng Cứu Chuộc của Y-sơ-ra-ên, Đức Giê-hô-va vạn quân phán như vầy: Ta là đầu tiên và cuối cùng, ngoài Ta không có Đức Chúa Trời nào khác."

Ê-sai 45:5: "Ta là Đức Giê-hô-va, không có Đấng nào khác; ngoài Ta không có Đức Chúa Trời nào..."

Trong Tân Ước, sứ đồ Phao-lô viết: "1 Cô-rinh-tô 8:6 nhưng đối với chúng ta chỉ có một Đức Chúa Trời mà thôi, là Đức Chúa Trời Cha, muôn vật bởi Ngài mà ra, và chúng ta hướng về Ngài; và chỉ có một Chúa mà thôi, là Đức Chúa Jêsus Christ, muôn vật đều nhờ Ngài mà có, và chúng ta cũng vậy." Điều đáng chú ý là câu này vừa xác nhận độc thần, vừa mở ra mặc khải về Chúa Giê-xu Christ như là "Chúa" (Kurios) – danh hiệu thường dành cho Đức Giê-hô-va trong Cựu Ước, nhưng ở đây được áp dụng cho Đấng Christ mà không làm mất đi tính duy nhất của Đức Chúa Trời.

Ê-phê-sô 4:6: "một Đức Chúa Trời và Cha của mọi người, Ngài là trên cả mọi người, giữa mọi người và ở trong mọi người."

Giăng 17:3 ghi lời cầu nguyện của Chúa Giê-xu: "Vả, sự sống đời đời là nhìn biết Cha, tức là Đức Chúa Trời có một và thật, cùng Giê-xu Christ, là Đấng Cha đã sai đến."

Những câu Kinh Thánh này cho thấy một chân lý xuyên suốt: chỉ có một Đức Chúa Trời duy nhất. Bất kỳ niềm tin nào thừa nhận hai thần đều đi ngược lại Lời Chúa.

Một thách thức lớn đối với những người ngoài Cơ Đốc giáo là hiểu được giáo lý Ba Ngôi. Làm thế nào Cơ Đốc giáo có thể vừa tin vào một Đức Chúa Trời, vừa tôn thờ Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Linh? Điều này thường bị hiểu lầm là ba thần, nhưng thực tế Ba Ngôi không phải là ba thần riêng biệt mà là một Đức Chúa Trời duy nhất tồn tại trong ba Ngôi vị (Person).

Kinh Thánh cho thấy cả Cha, Con và Thánh Linh đều là Đức Chúa Trời, nhưng cũng phân biệt họ trong mối quan hệ và công việc. Ví dụ:

• Chúa Cha là Đức Chúa Trời (Ê-phê-sô 1:3).
• Chúa Con là Đức Chúa Trời (Giăng 1:1, Rô-ma 9:5, Tít 2:13). Trong Giăng 1:1, "Ngôi Lời là Đức Chúa Trời."
• Chúa Thánh Linh là Đức Chúa Trời (Công vụ 5:3-4, nói dối Thánh Linh là nói dối Đức Chúa Trời).

Đồng thời, Kinh Thánh khẳng định tính duy nhất của Đức Chúa Trời, như đã nêu trên. Giáo lý Ba Ngôi được hình thành để bảo vệ cả hai chân lý này: Đức Chúa Trời duy nhất và thần tính của Chúa Giê-xu và Thánh Linh.

Một số câu Kinh Thánh tiêu biểu:

• Ma-thi-ơ 28:19: "Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân, hãy nhơn danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh mà làm phép báp-têm cho họ." Ba danh xưng được đặt ngang hàng trong một mệnh lệnh.
• 2 Cô-rinh-tô 13:14: "Nguyền xin ân điển của Đức Chúa Jêsus Christ, sự yêu thương của Đức Chúa Trời, và sự giao thông của Đức Thánh Linh ở với anh em hết thảy!"
• Giăng 10:30: "Ta với Cha là một." (Chúa Giê-xu phán).
• Cô-lô-se 2:9: "Vì sự đầy đủ của bổn tánh Đức Chúa Trời thảy đều ở trong Đấng ấy như có hình." (nói về Đấng Christ).

Trong tiếng Hy Lạp, thuật ngữ homoousios (đồng bản thể) được Công đồng Nicaea (năm 325) sử dụng để khẳng định Chúa Con cùng bản thể với Chúa Cha, không phải là một thần thứ hai nhưng cùng một bản thể thần linh duy nhất. Tương tự, Chúa Thánh Linh cũng đồng bản thể với Cha và Con.

Như vậy, Ba Ngôi không phải là ditheism hay bitheism, vì không có sự tách biệt về bản thể. Ba Ngôi vị cùng chia sẻ một bản thể thần linh duy nhất. Do đó, Cơ Đốc giáo vẫn là độc thần tuyệt đối.

Việc tin vào hai thần dẫn đến nhiều hệ lụy thần học và thực tiễn trái với Kinh Thánh:

1. Phủ nhận sự duy nhất của Đức Chúa Trời: Kinh Thánh nhấn mạnh rằng Đức Chúa Trời là duy nhất, không ai giống như Ngài. Tin có hai thần làm suy yếu uy quyền tối cao của Ngài và đặt Ngài ngang hàng với một thế lực khác, điều mà Kinh Thánh không bao giờ chấp nhận.
2. Nhị nguyên sai lạc: Hầu hết các hệ thống nhị thần đều xem thiện và ác là hai thế lực vĩnh cửu và cân bằng. Kinh Thánh dạy rằng chỉ có Đức Chúa Trời là Đấng Tạo Hóa duy nhất, còn mọi thứ khác đều là tạo vật. Sa-tan là một thiên sứ sa ngã, được tạo dựng, không phải là một thần ngang hàng với Đức Chúa Trời. Ác không có nguồn gốc vĩnh cửu; nó xuất hiện do sự nổi loạn của tạo vật. Cuối cùng, Đức Chúa Trời sẽ tiêu diệt mọi điều ác và khôi phục mọi sự (Khải Huyền 20:10).
3. Làm méo mó bản tính của Đấng Christ: Trong các giáo phái nhị thần, Chúa Giê-xu thường bị giảm xuống thành một thần thứ hai tách biệt, hoặc bị xem là hoàn toàn không phải Đức Chúa Trời. Điều này phủ nhận thần tính đầy đủ của Ngài, vốn cần thiết cho sự cứu rỗi (Giăng 1:12-14; Cô-lô-se 1:15-20).
4. Dẫn đến sự thờ phượng sai lạc: Khi tin có hai thần, người ta có thể thờ cả hai, hoặc thờ thần này mà bỏ thần kia. Kinh Thánh cấm thờ bất kỳ thần nào khác (Xuất Ê-díp-tô 20:3). Hơn nữa, sự thờ phượng thật chỉ dành cho Đức Chúa Trời Ba Ngôi duy nhất.

Vì những lý do trên, ditheism và bitheism là những tà giáo cần phải tránh xa.

Ngày nay, vẫn còn một số nhóm tôn giáo hoặc giáo phái có quan điểm gần với nhị thần:

• Mormonism (Giáo hội Các Thánh hữu Ngày sau): Họ dạy rằng Chúa Cha, Chúa Con và Thánh Linh là ba "Đấng" riêng biệt, mỗi vị có thân thể vật lý riêng (trừ Thánh Linh là tinh thần). Họ tin rằng có nhiều thần và con người cũng có thể trở thành thần. Quan điểm này rõ ràng là đa thần, nhưng cũng mang tính nhị thần khi xem Cha và Con là hai thần riêng biệt, thậm chí có cả một "mẹ trên trời".
• Một số nhóm theo thuyết Ngộ đạo hiện đại hoặc New Age: Họ có thể tin vào hai nguyên lý vũ trụ (như âm/dương, thiện/ác) và thờ cả hai như những thực thể thần thánh. Đây là một dạng của chủ nghĩa nhị nguyên tâm linh.
• Các nhóm phủ nhận Ba Ngôi nhưng vẫn tôn thờ Chúa Giê-xu cùng với Đức Chúa Trời Cha: Nếu họ xem Chúa Giê-xu là một vị thần riêng biệt, không đồng bản thể với Cha, thì trên thực tế họ đang thờ hai thần, mặc dù họ có thể tuyên bố chỉ thờ một. Ví dụ, Nhân Chứng Giê-hô-va tin rằng Chúa Giê-xu là tạo vật đầu tiên (A-rôn), là một thần nhỏ hơn; nhưng họ không thờ Ngài như Đức Chúa Trời, do đó không hoàn toàn là nhị thần. Tuy nhiên, nếu ai đó thờ cả Cha và Con như hai Đức Chúa Trời, thì đó là ditheism.

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta cần phân biệt rõ và giữ vững đức tin chân chính.

Hiểu biết về sai lầm của ditheism và bitheism không chỉ là vấn đề lý thuyết, mà còn ảnh hưởng đến đời sống đức tin hằng ngày. Dưới đây là một số cách áp dụng:

• Gìn giữ giáo lý lành mạnh: "Hãy giữ chính mình con và sự dạy dỗ của con; phải bền đỗ trong mọi sự ấy, vì làm như vậy thì con và kẻ nghe con sẽ được cứu." (1 Ti-mô-thê 4:16). Hãy học Lời Chúa cách hệ thống, đặc biệt là các giáo lý căn bản về Đức Chúa Trời, Ba Ngôi, và sự cứu rỗi. Điều này giúp chúng ta nhận ra và chống lại các giáo lý sai lạc.
• Kiểm tra các linh: "Hỡi kẻ rất yêu dấu, chớ tin cậy mọi thần, nhưng hãy thử cho biết các thần có phải đến từ Đức Chúa Trời chăng; vì có nhiều tiên tri giả đã hiện ra trong thiên hạ." (1 Giăng 4:1). Bất cứ giáo lý nào giảng về "hai thần" đều không đến từ Đức Chúa Trời. Hãy dùng tiêu chuẩn Kinh Thánh để thử nghiệm.
• Củng cố mối quan hệ với Đức Chúa Trời Ba Ngôi: Cầu nguyện với Cha, nhờ Con, trong Thánh Linh. Tham gia thờ phượng và học hỏi sâu hơn về Ba Ngôi. Khi chúng ta hiểu và kinh nghiệm sự hiệp một của Ba Ngôi, chúng ta sẽ không dễ bị lôi cuốn bởi những giáo lý giả mạo.
• Tránh tư tưởng nhị nguyên thế tục: Văn hóa đại chúng thường mô tả thiện và ác như hai thế lực cân bằng, như trong các bộ phim, tiểu thuyết. Cơ Đốc nhân cần nhớ rằng Đức Chúa Trời là Đấng Toàn Năng, và mọi sự đều nằm dưới quyền tể trị của Ngài. Ác sẽ bị đánh bại hoàn toàn. Sống với niềm tin đó giúp chúng ta lạc quan và không sợ hãi trước sự dữ.
• Truyền giảng và sửa sai: Nếu gặp ai tin vào hai thần hoặc có quan điểm sai lầm về Đức Chúa Trời, hãy nhẹ nhàng dùng Kinh Thánh để giải thích. "Hãy dạy dỗ, bẻ trách, nài nỉ, sửa trị, cứ lấy lòng nhịn nhục mà bảo ban." (2 Ti-mô-thê 4:2). Mục đích là đưa người ấy trở về với chân lý cứu rỗi.

Ditheism và bitheism là những hệ thống niềm tin vào hai thần, đi ngược lại với mặc khải Kinh Thánh về một Đức Chúa Trời duy nhất. Lịch sử ghi nhận nhiều tôn giáo và dị giáo theo tư tưởng này, nhưng tất cả đều bị Kinh Thánh bác bỏ. Cơ Đốc giáo chân chính tuyên xưng đức tin vào một Đức Chúa Trời hiện thân trong Ba Ngôi Vị: Cha, Con và Thánh Linh. Đây không phải là ba thần, mà là một Đức Chúa Trời duy nhất trong mối tương giao ba ngôi. Chúng ta cần nắm vững giáo lý này để bảo vệ đức tin, sống thờ phượng đúng đắn, và rao truyền chân lý cho người khác. Xin Chúa Thánh Linh dẫn dắt chúng ta vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13).