Arianism Là Gì? Một Sự Bác Bỏ Dựa Trên Kinh Thánh Và Sự Bảo Vệ Cho Thần Tính Trọn Vẹn Của Đấng Christ
Trong lịch sử Hội Thánh, không có cuộc tranh luận nào gay gắt và quan trọng hơn cuộc tranh luận về bản thể thật của Đức Chúa Giê-xu Christ. Một trong những thách thức lớn nhất xuất hiện vào thế kỷ thứ 4 mang tên Arianism (Thuyết A-ri-út). Học thuyết này, dù đã bị Hội đồng Nicaea (năm 325 SCN) lên án là dị giáo, nhưng tàn dư và những biến thể của nó vẫn tiếp tục xuất hiện xuyên suốt lịch sử, thậm chí trong một số nhóm ngày nay. Là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta cần hiểu rõ sai lầm này dựa trên nền tảng Kinh Thánh vững chắc, để bảo vệ đức tin chân chính nơi Chúa Cứu Thế Giê-xu, là Đức Chúa Trời trọn vẹn và là Người trọn vẹn.
I. Nguồn Gốc Và Luận Điểm Cốt Lõi Của Arianism
Arianism được đặt tên theo Arius (khoảng 256–336 SCN), một trưởng lão (presbyter) tại Alexandria, Ai Cập. Lõi của học thuyết này có thể tóm tắt trong một câu nổi tiếng của Arius: “Đã có một lúc khi Ngài (Chúa Con) không hiện hữu” (ἦν ποτε ὅτε οὐκ ἦν). Từ tiền đề triết học Hy Lạp về sự độc nhất tuyệt đối và bất khả truyền thông của Đức Chúa Trời, Arius đưa ra các luận điểm chính:
- Chúa Con là một tạo vật: Đức Chúa Giê-xu Christ, là Ngôi Lời (Logos), không phải là Đức Chúa Trời đời đời, đồng bản thể với Đức Chúa Cha, mà là tạo vật đầu tiên và cao nhất do Đức Chúa Trời dựng nên trước muôn vật. Vì vậy, Ngài có khởi đầu.
- Chúa Con không đồng đẳng với Chúa Cha: Ngài là một "thần" thứ cấp (a secondary god), có bản chất khác với Chúa Cha. Chúa Cha là độc nhất, không sinh ra; Chúa Con được sinh ra (tạo dựng).
- Chúa Con có thể thay đổi: Là một tạo vật, dù hoàn hảo, bản chất của Ngài vẫn có thể sa ngã (mutable). Sự vô tội và khôn ngoan của Ngài là kết quả của ý chí tự do và ân điển của Chúa Cha.
- Sự cứu rỗi được thực hiện bởi một tạo vật: Theo đó, công cuộc cứu chuộc nhân loại được thực hiện bởi một thực thể thọ tạo hoàn hảo, chứ không phải bởi chính Đức Chúa Trời hằng sống.
II. Sự Đáp Trả Của Hội Thánh Và Kinh Thánh: Bác Bỏ Arianism
Hội Thánh đầu tiên, dưới sự dẫn dắt của những người như Giám mục Athanasius, đã nhận ra rằng Arianism tấn công vào chính trọng tâm của Phúc Âm. Nếu Chúa Giê-xu không phải là Đức Chúa Trời thật, thì sự chết của Ngài không có giá trị vô hạn để chuộc tội cho cả nhân loại; sự thờ phượng của chúng ta dành cho Ngài trở thành sự thờ hình tượng. Hội đồng Nicaea được triệu tập và soạn thảo Tín điều Nicaea, khẳng định Chúa Con là “Đức Chúa Trời bởi Đức Chúa Trời, Ánh sáng bởi Ánh sáng, Đức Chúa Trời thật bởi Đức Chúa Trời thật, được sinh ra mà không phải được tạo nên, đồng bản thể (ὁμοούσιος, homoousios) với Đức Chúa Cha”.
Quan trọng hơn cả, sự bác bỏ này phải dựa trên Kinh Thánh. Dưới đây là những chân lý Kinh Thánh bẻ gãy từng luận điểm của Arianism:
1. Thần Tính Đời Đời Và Tự Hữu Của Chúa Con
- Giăng 1:1-3: “Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Muôn vật bởi Ngài làm nên, chẳng vật chi đã làm nên mà không bởi Ngài.” Ngôi Lời (Chúa Con) hiện hữu từ ban đầu, ở cùng Đức Chúa Trời và là Đức Chúa Trời. Ngài là Đấng Tạo Hóa (dative instrumental, "bởi Ngài"), chứ không phải tạo vật.
- Cô-lô-se 1:16-17: “Vì muôn vật đã được dựng nên trong Ngài... thảy đều bởi Ngài và vì Ngài mà được dựng nên. Ngài có trước muôn vật, và muôn vật đứng vững trong Ngài.” Chúa Christ không chỉ tạo dựng muôn vật mà còn có trước muôn vật và giữ cho muôn vật đứng vững – một đặc tính chỉ thuộc về Đức Chúa Trời.
- Khải Huyền 22:13: Chúa Giê-xu phán: “Ta là An-pha và Ô-mê-ga, là thứ nhứt và là sau chót, là đầu và là rốt.” Danh xưng này chỉ dành cho Đức Giê-hô-va (xem Ê-sai 44:6).
2. Chúa Con Đồng Đẳng Với Chúa Cha
- Phi-líp 2:5-6: “Hãy có đồng một tâm tình như Đấng Christ đã có, Ngài vốn có hình Đức Chúa Trời... chẳng coi sự bình đẳng mình với Đức Chúa Trời là sự nên nắm giữ.” Từ Hy Lạp ἁρπαγμὸν (harpagmon) nói về điều cần phải giữ chặt. Chúa Giê-xu vốn sở hữu bản thể (μορφὴ θεοῦ, morphē Theou) và địa vị ngang hàng với Đức Chúa Trời, nhưng Ngài đã tự nguyện tạm bỏ địa vị vinh hiển đó.
- Giăng 10:30: “Ta với Cha là một.” Chữ “một” (ἕν, hen) ở đây là số ít trung tính, chỉ về sự hợp nhất trong bản thể, chứ không phải sự nhất trí về ý chí đơn thuần (sẽ dùng εἷς, heis).
- Giăng 5:18: Người Giu-đa hiểu rõ tuyên bố của Chúa Giê-xu khi họ tìm cách giết Ngài, vì “Ngài... lại xưng Đức Chúa Trời là Cha mình, như vậy là tự xưng mình với Đức Chúa Trời bằng nhau.”
3. Chúa Con Là Đấng Tự Hữu Hằng Hữu
- Giăng 8:58: “Quả thật, quả thật, ta nói cùng các ngươi, trước khi chưa có Áp-ra-ham, đã có ta (ἐγὼ εἰμί, egō eimi).” Cụm từ “Ta Là” (egō eimi) là danh xưng thiêng liêng của Đức Giê-hô-va trong Xuất Ê-díp-tô Ký 3:14 (Bản LXX dịch là ἐγώ εἰμι ὁ ὤν, egō eimi ho ōn). Chúa Giê-xu không nói “ta đã hiện hữu” mà là “TA LÀ”, khẳng định thần tính tự hữu hằng hữu của mình.
- Hê-bơ-rơ 13:8: “Đức Chúa Jêsus Christ hôm qua, ngày nay, và cho đến đời đời không hề thay đổi.” Điều này bác bỏ luận điểm của Arianism cho rằng Chúa Con có thể thay đổi.
4. Chúa Con Đáng Được Thờ Phượng Như Đức Chúa Trời
- Phi-líp 2:10-11: “Hầu cho nghe đến danh Đức Chúa Jêsus, mọi đầu gối trên trời, dưới đất, bên dưới đất, thảy đều quì xuống... và mọi lưỡi thừa nhận Giê-xu Christ là Chúa.” Sự thờ phượng toàn vũ trụ chỉ thuộc về Đức Chúa Trời (Ê-sai 45:23).
- Giăng 20:28: Thô-ma thưa với Chúa Giê-xu phục sinh: “Lạy Chúa tôi và Đức Chúa Trời tôi!” Chúa Giê-xu không sửa lại hay quở trách lời tuyên xưng này, Ngài chấp nhận nó.
- Hê-bơ-rơ 1:6: Đức Chúa Cha truyền lệnh: “Thần của Đức Chúa Trời phải thờ lạy Ngài.” Chữ “thờ lạy” (προσκυνέω, proskyneō) luôn dành cho sự thờ phượng Đức Chúa Trời.
III. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay
Việc hiểu và bác bỏ Arianism không chỉ là một bài học lịch sử, mà có ý nghĩa sống còn cho đức tin và đời sống thuộc linh của chúng ta hôm nay.
1. Bảo Đảm Cho Sự Cứu Rỗi Của Chúng Ta: Giá trị của của lễ chuộc tội tùy thuộc vào thân phận của Đấng dâng tế. Một sinh mạng thọ tạo, dù hoàn hảo, chỉ có thể chuộc cho một người (nguyên tắc thay thế tương đương). Chỉ huyết của chính Đức Chúa Trời (Công vụ 20:28) mới có giá trị vô hạn, đủ để chuộc tội cho muôn người. “Hỡi anh em, hãy giữ lấy, kẻo trong anh em có kẻ ở lòng chẳng tin mà trái bỏ Đức Chúa Trời hằng sống chăng.” (Hê-bơ-rơ 3:12). Niềm tin vào một Đấng Christ “bán-thần” (demi-god) không thể cứu được ai.
2. Nền Tảng Cho Sự Thờ Phượng Chân Thật: Chúng ta thờ phượng Chúa Giê-xu vì Ngài xứng đáng. Nếu Ngài không phải là Đức Chúa Trời, thì mọi lời cầu nguyện, bài hát ngợi khen, và sự tôn thờ của chúng ta hướng về Ngài đều là thờ lạy thọ tạo – một tội trọng (Rô-ma 1:25). Thần tính trọn vẹn của Christ khiến sự thờ phượng của chúng ta trở nên đúng đắn và có ý nghĩa.
3. Đảm Bảo Cho Sự Cầu Thay Của Đấng Christ: Chỉ một Đấng vừa là Đức Chúa Trời trọn vẹn (thông hiểu Cha) vừa là Người trọn vẹn (cảm thông với chúng ta) mới có thể làm Trung Bảo hoàn hảo (1 Ti-mô-thê 2:5). Sự cầu thay của Ngài trên thiên đàng có quyền năng và hiệu quả vì Ngài chính là Con Đức Chúa Trời.
4. Cảnh Tỉnh Trước Các Giáo Lý Sai Lầm Hiện Đại: Tinh thần của Arianism vẫn tồn tại trong các giáo phái như Nhân Chứng Giê-hô-va (phủ nhận thần tính của Christ), Mormonism (xem Chúa Con là một trong nhiều vị thần), hay một số trào lưu thần học tự do. Mỗi tín hữu cần được trang bị Lời Chúa để “phân biệt tiên tri thật cùng tiên tri giả” (1 Giăng 4:1) và không bị “mọi đạo lý dỗ dành” (Ê-phê-sô 4:14).
Kết Luận
Arianism không phải là một quan điểm thần học “khác biệt” vô hại, mà là một sự tấn công trực diện vào trọng tâm của Phúc Âm. Nó tước đi thần tính của Đấng Cứu Thế, làm suy yếu giá trị của sự chuộc tội, và đánh cắp đối tượng xứng đáng cho sự thờ phượng của chúng ta. Lịch sử Hội Thánh và hơn hết là Lời Chúa xác chứng rõ ràng: Giê-xu Christ là Đức Chúa Trời thật, đồng bản thể với Đức Chúa Cha, là Đấng Tạo Hóa, Đấng Cứu Chuộc, và là Chúa đáng được mọi loài thờ phượng.
Hãy giữ vững đức tin cao quý đã được giao phó cho chúng ta, tiếp tục học hỏi Lời Chúa để đâm rễ sâu trong lẽ thật. Như Athanasius và nhiều thánh đồ khác đã đứng vững giữa cơn bão dị giáo, chúng ta cũng được kêu gọi để “hết lòng tranh chiến cho đạo mà đã truyền cho các thánh một lần đủ rồi” (Giu-đe 1:3), luôn hướng về Chúa Giê-xu Christ, là An-pha và Ô-mê-ga, khởi đầu và cuối cùng của đức tin chúng ta.