Năm Sola Của Cải Chánh Tin Lành
Trong dòng chảy lịch sử Hội Thánh, phong trào Cải chánh vào thế kỷ 16 không chỉ là một cuộc cải tổ chính trị-xã hội, mà trước hết và trên hết, là một cuộc phục hưng thần học vĩ đại, đưa Hội Thánh quay trở lại nền tảng duy nhất của mình: Lời Đức Chúa Trời. Từ cuộc xung đột thần học này, năm nguyên tắc nền tảng, được biết đến bằng tiếng Latinh là Năm Sola (Sola có nghĩa là “duy nhất” hay “chỉ”), đã được đúc kết, trở thành kim chỉ nam cho niềm tin và thực hành của Tin Lành. Chúng không phải là những khẩu hiệu mới, mà là sự tái khẳng định chân lý cứu rỗi đã được bày tỏ trong Kinh Thánh.
1. Sola Scriptura (Duy Kinh Thánh)
Đây là nguyên tắc nền tảng cho cả bốn nguyên tắc còn lại. Sola Scriptura khẳng định rằng Kinh Thánh là thẩm quyền tối cao, duy nhất và đầy đủ cho đức tin và sự thực hành của Cơ Đốc nhân. Nó phủ nhận thẩm quyền ngang hàng của truyền thống giáo hội hay lời tuyên bố của các lãnh đạo tôn giáo khi chúng đi ngược lại hoặc thêm thắt vào Lời đã được mặc khải.
Cơ Sở Kinh Thánh:
- II Ti-mô-thê 3:16-17: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành." Phao-lô dùng từ Hy Lạp theopneustos (θεόπνευστος) - "Đức Chúa Trời thở ra" - để mô tả nguồn gốc của Kinh Thánh. Nó không chỉ "được linh cảm" mà còn là hơi thở của chính Đức Chúa Trời, khiến nó có đủ thẩm quyền và sự đầy đủ ("được trọn vẹn") để hướng dẫn con dân Ngài.
- Khải Huyền 22:18-19 cảnh báo nghiêm khắc về việc thêm bớt vào lời tiên tri này, nguyên tắc này áp dụng cho toàn bộ sự mặc khải của Đức Chúa Trời.
- Ma-thi-ơ 15:3, 6: Chúa Giê-xu quở trách những người Pha-ri-si vì họ đã "vì cớ truyền thống của các ngươi mà bỏ lời Đức Chúa Trời". Ngài đặt Lời Đức Chúa Trời (Scriptura) lên trên truyền thống của con người.
Ứng Dụng Thực Tiễn: Ngày nay, nguyên tắc này kêu gọi mỗi tín hữu phải nghiên cứu, học hỏi và vâng phục Kinh Thánh cách cá nhân. Điều này không phủ nhận vai trò của các mục sư, giáo sư hay truyền thống Hội Thánh lành mạnh, nhưng đặt chúng dưới sự phán xét của Lời Chúa. Mọi giáo lý, mọi thực hành đều phải được kiểm chứng bằng "Lời phán có phải như vậy chăng?" (Công vụ 17:11).
2. Sola Fide (Duy Đức Tin)
Đây là nguyên tắc then chốt của sự xưng công bình. Sola Fide tuyên bố rằng tội nhân được xưng công bình (được tuyên bố là công bình) trước mặt Đức Chúa Trời chỉ bởi đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, chứ không nhờ bất kỳ công đức, việc lành hay sự cộng tác nào của bản thân. Đây chính là "chân lý làm cho người ta được tự do" (Giăng 8:32) mà Martin Luther tái khám phá.
Cơ Sở Kinh Thánh:
- Rô-ma 1:17: "Vì trong Tin Lành nầy có bày tỏ sự công bình của Đức Chúa Trời, bởi đức tin mà được, lại dẫn đến đức tin nữa, như có chép rằng: Người công bình sẽ sống bởi đức tin." Câu Kinh Thánh then chốt này (trích Ha-ba-cúc 2:4) nhấn mạnh nguồn gốc (ek pisteōs - ἐκ πίστεως, "bởi đức tin") và phương tiện (dia pisteōs - διὰ πίστεως, "bởi đức tin") của sự công bình.
- Rô-ma 3:28: "Vậy chúng ta kết luận rằng người ta được xưng công bình bởi đức tin, chớ không bởi việc làm theo luật pháp." Phao-lô dùng phép tương phản rõ ràng: dia pisteōs (bởi đức tin) chứ không phải ex ergōn nomou (bởi việc làm của luật pháp).
- Ê-phê-sô 2:8-9: "Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Đó không phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình." Đức tin thậm chí cũng không phải là "việc làm" để khoe khoang; nó là công cụ để nhận lãnh.
Giải Nghĩa: Đức tin (pistis - πίστις) ở đây không phải là một sức mạnh tâm linh hay công trạng. Nó là sự tin cậy, nương dựa hoàn toàn và đặt toàn bộ sức nặng của linh hồn mình vào công lao cứu chuộc đã hoàn tất của Chúa Giê-xu Christ trên thập tự giá. Nó là bàn tay trống rỗng đón nhận món quà nhưng không.
3. Sola Gratia (Duy Ân Điển)
Nguyên tắc này giải thích nguồn gốc của sự cứu rỗi. Sola Gratia khẳng định rằng sự cứu rỗi đến với tội nhân hoàn toàn bởi ân điển (ơn nhưng không) của Đức Chúa Trời, chứ không do bất kỳ điều gì tốt lành hoặc xứng đáng trong chính con người. Ân điển là nguyên nhân hiệu quả, còn đức tin là phương tiện tiếp nhận.
Cơ Sở Kinh Thánh:
- Ê-phê-sô 2:8-9 (đã dẫn): "Ấy là nhờ ân điển... điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời." Cụm Hy Lạp tē gar chariti este sesōsmenoi (τῇ γὰρ χάριτί ἐστε σεσῳσμένοι) nhấn mạnh công cụ là "bởi ân điển".
- Tít 3:4-7: "Nhưng khi lòng nhân từ của Đức Chúa Trời, là Cứu Chúa chúng ta, và tình yêu của Ngài đối với mọi người đã được bày tỏ, thì Ngài cứu chúng ta... Ngài bởi lòng thương xót mà cứu chúng ta... hầu cho chúng ta nhờ ơn Ngài được xưng công bình mà trở nên kẻ kế tự của sự sống đời đời." Toàn bộ quá trình được quy về lòng nhân từ, tình yêu và lòng thương xót của Đức Chúa Trời.
- Rô-ma 9:16: "Như vậy, điều đó chẳng phải bởi người nào ao ước hay người nào chạy theo, bèn là bởi Đức Chúa Trời thương xót."
Phân Biệt: Ân điển (charis - χάρις) của Đức Chúa Trời không phải là một "sức mạnh" được ban cho để chúng ta tự cứu mình. Nó là thái độ và hành động thuận lợi, nhưng không, của Đức Chúa Trời dành cho những kẻ không xứng đáng. Nó chủ động tìm kiếm và cứu vớt, ngay cả khi chúng ta còn là thù nghịch với Ngài (Rô-ma 5:8,10).
4. Solus Christus (Duy Christ)
Nguyên tắc này xác định căn cứ và phương tiện của sự cứu rỗi. Solus Christus tuyên bố rằng Chúa Giê-xu Christ là Đấng Trung Bảo duy nhất giữa Đức Chúa Trời và loài người, và sự cứu rỗi chỉ được tìm thấy trong Ngài mà thôi. Công lao, sự chết chuộc tội và sự sống lại của Ngài là nền tảng duy nhất cho sự xưng công bình của chúng ta.
Cơ Sở Kinh Thánh:
- Công vụ 4:12: "Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu." Lời tuyên bố tuyệt đối và độc tôn của Phi-e-rơ.
- I Ti-mô-thê 2:5: "Vì chỉ có một Đức Chúa Trời, và chỉ có một Đấng Trung Bảo ở giữa Đức Chúa Trời và loài người, tức là Đức Chúa Jêsus Christ." Từ Hy Lạp mesitēs (μεσίτης) - "người trung gian", "đấng trung bảo" - chỉ dành cho Chúa Giê-xu.
- Giăng 14:6: "Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống; chẳng bởi ta thì không ai được đến cùng Cha." Chính Chúa Giê-xu xác nhận sự độc tôn của Ngài.
Ý Nghĩa: Nguyên tắc này loại bỏ mọi phương tiện trung gian khác mà con người tưởng tượng ra để đến với Đức Chúa Trời, như công đức của các thánh, lời cầu nguyện của Ma-ri, các bí tích như phương tiện ban ơn cứu rỗi, hay công đức của chính mình. Sự cứu rỗi là "trong Christ" (en Christō - ἐν Χριστῷ), một cụm từ then chốt trong các thư tín Phao-lô.
5. Soli Deo Gloria (Duy Vinh Hiển Thuộc Về Đức Chúa Trời)
Đây là nguyên tắc mục đích tối hậu của sự cứu rỗi và của mọi sự. Soli Deo Gloria tuyên bố rằng mọi vinh hiển, sự tôn trọng và sự thờ phượng chỉ thuộc về một mình Đức Chúa Trời Ba Ngôi, vì Ngài là Đấng tạo hóa, cứu chuộc và là cùng đích của mọi sự. Sự cứu rỗi bởi ân điển, qua đức tin, trong Christ được ban ra để vinh hiển thuộc về một mình Ngài.
Cơ Sở Kinh Thánh:
- Ê-sai 42:8: "Ta là Đức Giê-hô-va, ấy là danh ta. Ta chẳng nhường sự vinh hiển ta cho một đấng nào khác."
- Rô-ma 11:36: "Vì muôn vật đều là từ Ngài, bởi Ngài, và hướng về Ngài. Vinh hiển cho Ngài đời đời, vô cùng! A-men." Đây là công thức kinh điển: ex autou kai di autou kai eis auton ta panta (ἐξ αὐτοῦ καὶ δι᾿ αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτὸν τὰ πάντα).
- I Cô-rinh-tô 10:31: "Vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm." Nguyên tắc này áp dụng cho toàn bộ đời sống.
- Ê-phê-sô 1:6, 12, 14 ba lần nói rằng mục đích của sự cứu chuộc là "để khen ngợi sự vinh hiển của ân điển Ngài" và "đến sự khen ngợi vinh hiển Ngài".
Hệ Quả: Nguyên tắc này đánh đổ sự kiêu ngạo của con người, kể cả sự kiêu ngabout trong tôn giáo. Nếu sự cứu rỗi là bởi ân điển, qua đức tin, và trong Christ, thì con người không có gì để khoe khoang (Ê-phê-sô 2:9). Mọi vinh quang đều thuộc về Đấng đáng được tôn cao.
Ứng Dụm Năm Sola Trong Đời Sống Cơ Đốc Nhân Hằng Ngày
Năm Sola không phải là giáo lý khô khan của quá khứ, mà là nền tảng sống động định hình mọi khía cạnh đời sống đức tin:
- Trong Sự Nhóm Lại & Học Kinh Thánh: Sola Scriptura thúc đẩy chúng ta trung tín giải kinh, đặt câu hỏi "Kinh Thánh dạy gì?" thay vì "truyền thống nói gì?" hay "tôi cảm thấy thế nào?".
- Trong Sự Cầu Nguyện & Tương Giao Với Chúa: Solus Christus và Sola Gratia cho chúng ta sự tự do và lòng tin quyết đến gần Chúa (Hê-bơ-rơ 4:16), không dựa trên cảm xúc hay thành tích thiêng liêng của mình, mà dựa trên công lao của Christ và ân điển của Cha.
- Trong Chiến Đấu Thuộc Linh & Sự Cám Dỗ: Khi bị kết tội bởi tội lỗi hay Sa-tan, Sola Fide nhắc chúng ta rằng sự xưng công bình của mình dựa trên đức tin nơi Christ, không dựa trên sự hoàn hảo của bản thân. Chúng ta ăn năn và quay trở lại với ân điển.
- Trong Chức Vụ & Sự Phục Vụ: Soli Deo Gloria là động lực thanh tẩy. Chúng ta phục vụ không phải để được người đời công nhận, nhưng để Đức Chúa Trời được tôn cao. Thất bại hay thành công đều hướng về vinh hiển Ngài.
- Trong Mối Quan Hệ Với Các Tín Đồ Khác: Hiểu rằng tất cả chúng ta đều được cứu bởi cùng một ân điển (Sola Gratia) qua cùng một đức tin (Sola Fide) trong cùng một Chúa (Solus Christus) sẽ nuôi dưỡng lòng khiêm nhường, kiên nhẫn và yêu thương.
Kết Luận
Năm Sola của Cải chánh Tin Lành không phải là phát minh của thế kỷ 16, mà là tiếng vang mạnh mẽ của Phúc Âm thuần túy đã được rao giảng từ các Sứ đồ. Chúng là một hệ thống thần học gắn kết chặt chẽ: Chỉ bởi Kinh Thánh chúng ta biết rằng Chỉ bởi Ân điển, Chỉ bởi Đức tin, Chỉ trong Christ chúng ta được cứu, và tất cả là Chỉ cho Vinh hiển của Đức Chúa Trời. Những nguyên tắc này bảo vệ Phúc Âm khỏi sự méo mó, bảo vệ lương tâm tín hữu khỏi sự nô lệ, và trên hết, bảo vệ vinh hiển của Đức Chúa Trời khỏi bị xâm phạm. Ngày nay, chúng vẫn là ngọn hải đăng dẫn dắt Hội Thánh qua mọi cơn sóng của chủ nghĩa tương đối, chủ nghĩa duy nghiệm và tôn giáo dựa trên công đức, luôn chỉ về Chúa Giê-xu Christ, là Đấng "hôm qua, ngày nay, và cho đến đời đời không hề thay đổi" (Hê-bơ-rơ 13:8).
"Vì chưng anh em đã được chuộc... chẳng phải bởi vật hay hư nát... nhưng bởi huyết báu của Christ" (I Phi-e-rơ 1:18-19). Đó là nền tảng duy nhất của niềm tin chúng ta và là nguồn hy vọng vững chắc cho linh hồn.