Người Amish: Lịch Sử, Niềm Tin Thần Học Và Bài Học Ứng Dụng Cho Cơ Đốc Nhân Đương Đại
Trong thế giới công nghệ phát triển chóng mặt và chủ nghĩa tiêu thụ lên ngôi, vẫn tồn tại những cộng đồng sống một cách có chủ ý, tách biệt và đề cao sự giản dị đến lạ thường. Người Amish, với những chiếc xe ngựa, trang phục đơn sơ và cuộc sống nông trại không điện khí, luôn là một hiện tượng thu hút sự tò mò. Tuy nhiên, đằng sau hình ảnh đó là một hệ thống thần học và đức tin phức tạp, bắt nguồn từ các cuộc cải cách tôn giáo ở châu Âu. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào nguồn gốc, niềm tin căn bản của người Amish, đối chiếu với Kinh Thánh, và rút ra những bài học thực tiễn quí báu cho hành trình đức tin của mỗi Cơ Đốc nhân ngày nay.
I. Nguồn Gốc Lịch Sử: Từ Cuộc Cải Chính Đến Sự Tách Biệt
Cội nguồn của người Amish bắt đầu từ thế kỷ 16 trong **Phong Trào Tái Báp-tít (Anabaptist)** tại châu Âu. Khác với Martin Luther hay John Calvin, nhóm Tái Báp-tít nhấn mạnh vào **"Báp-têm cho người tin"** (Believer's Baptism), phản đối việc báp-têm cho trẻ sơ sinh vì cho rằng báp-têm phải là sự bày tỏ đức tin cá nhân có ý thức. Họ cũng chủ trương **sự tách biệt giữa Hội Thánh và nhà nước**, và cam kết sống theo **giáo lý bất kháng chiến**, dựa trên Bài Giảng Trên Núi (Ma-thi-ơ 5-7).
Từ trong nhóm Tái Báp-tít này, vào khoảng năm 1693, một mục sư người Thụy Sĩ tên là **Jacob Amman** (cũng có tên là Jakob Ammann) đã dẫn đầu một cuộc ly khai, hình thành nên nhóm "Amish". Sự chia rẽ chủ yếu xoay quanh việc thực hành **"Meidung" (Shunning)** - sự tách biệt nghiêm ngặt khỏi những thành viên bị kỷ luật trong Hội Thánh. Amman tin rằng việc này cần được thi hành triệt để hơn để bảo vệ sự thánh khiết của cộng đồng, dựa trên các câu Kinh Thánh như 2 Tê-sa-lô-ni-ca 3:6, 14-15: "Hỡi anh em, nhơn danh Đức Chúa Jêsus Christ chúng ta, chúng tôi khuyên anh em phải lánh khỏi anh em nào không tuân theo lời dạy dỗ đã nhận được nơi chúng tôi... nếu có ai không nghe lời chúng tôi trong thơ nầy, thì hãy ghi lấy, chớ giao thông với họ, hầu cho họ hổ thẹn. Dầu vậy, chớ coi người ấy như kẻ thù, nhưng hãy răn bảo người như anh em vậy."
Do bị bắt bớ tại châu Âu, người Amish di cư hàng loạt sang Bắc Mỹ, chủ yếu vào thế kỷ 18 và 19, định cư tại Pennsylvania, Ohio, Indiana và các vùng khác, nơi họ có thể tự do thực hành đức tin và lối sống của mình.
II. Các Trụ Cột Niềm Tin & Thực Hành Của Người Amish
Niềm tin của người Amish xoay quanh một số nguyên tắc chính, được thể hiện qua từ "**Gelassenheit**" (tiếng Đức), có nghĩa là "sự đầu phục" hoặc "sự khiêm nhường". Tinh thần này nhấn mạnh sự phục tùng ý muốn Chúa, sự vâng lời cộng đồng, và sự từ bỏ cái tôi cá nhân.
1. Sự Tách Biệt Khỏi Thế Gian (Separation from the World)
Đây là nguyên tắc nền tảng, dựa trên nhiều phân đoạn Kinh Thánh. Họ diễn giải Rô-ma 12:2 ("Đừng làm theo đời nầy") và 2 Cô-rinh-tô 6:17 ("Hãy ra khỏi giữa chúng nó, hãy phân rẽ ra khỏi chúng nó, đừng đá động đến đồ ô uế") một cách rất cụ thể. Sự tách biệt thể hiện qua:
- **Trang phục giản dị (Plain Dress):** Quần áo đơn sắc (thường là đen, xanh, tím), không trang trí, phụ nữ đội mũ trùm (bonnet), đàn ông để râu nhưng không để ria (vì ria gắn liền với hình ảnh quân đội). Điều này nhắc nhở về sự khiêm nhường và tránh sự kiêu ngạo, phù hợp với 1 Phi-e-rơ 3:3-4 về vẻ đẹp bên trong.
- **Từ chối Công nghệ Hiện đại (Rejection of Modern Technology):** Họ không kết nối lưới điện công cộng, không sở hữu ô tô, TV, điện thoại thông minh. Quyết định này không xuất phát từ việc cho rằng công nghệ là "tội lỗi", mà vì lo sợ nó sẽ **phá vỡ sự gắn kết gia đình và cộng đồng**, khuyến khích tính cá nhân, tham lam, và tiếp cận những ảnh hưởng vô đạo đức từ thế gian. Mỗi cộng đồng (church district) có "**Ordnung**" – một bộ quy tắc bất thành văn quy định những gì được phép và không được phép.
2. Cộng Đồng & Hỗ Tương (Community & Mutual Aid)
Đời sống cộng đồng là trung tâm. Họ sống gần nhau, hỗ trợ nhau trong mọi việc từ xây nhà (barn raising) đến thu hoạch mùa màng. Hệ thống an sinh xã hội của họ hoàn toàn dựa vào Hội Thánh, không dựa vào chính phủ. Điều này phản ánh mạnh mẽ lời dạy của Sứ đồ Phao-lô trong Ga-la-ti 6:2: "Hãy mang lấy gánh nặng cho nhau, như vậy anh em sẽ làm trọn luật pháp của Đấng Christ." và tinh thần của Hội Thánh đầu tiên trong Công vụ 2:44-45.
3. Bất Kháng Chiến & Hòa Bình (Nonresistance & Peace)
Người Amish là những người theo chủ nghĩa hòa bình triệt để. Họ từ chối tham gia quân đội, từ chối kiện tụng tại tòa án, và tìm cách giải quyết mọi mâu thuẫn trong nội bộ. Nền tảng Kinh Thánh rõ ràng từ **Bài Giảng Trên Núi**: Ma-thi-ơ 5:39 ("Ta bảo các ngươi, đừng chống cự kẻ dữ...") và Ma-thi-ơ 26:52 ("...vì hễ ai cầm gươm thì sẽ bị chết về gươm.").
4. Cứu Rỗi Bởi Đức Tin & Đời Sống Môn Đồ (Salvation by Faith & Discipleship)
Giống như Tin Lành, người Amish tin rằng **sự cứu rỗi là bởi ân điển, nhờ đức tin nơi sự chết chuộc tội của Chúa Giê-xu Christ** (Ê-phê-sô 2:8-9). Tuy nhiên, họ nhấn mạnh mạnh mẽ rằng đức tin chân thật phải được chứng minh bằng **một đời sống môn đồ hóa, vâng lời và thánh khiết**. Đức tin và việc làm không thể tách rời (Gia-cơ 2:26). Sự vâng giữ "Ordnung" và lối sống tách biệt là biểu hiện bên ngoài của sự cam kết bên trong này.
III. Phân Tích Thần Học: Đối Chiếu Với Giáo Lý Tin Lành Chính Thống
Là nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, chúng ta cần nhìn nhận những điểm tương đồng và khác biệt một cách khách quan dựa trên Lời Chúa.
1. Điểm Tương Đồng Cốt Lõi:
- **Thẩm quyền Tối cao của Kinh Thánh.**
- **Đức Chúa Trời Ba Ngôi:** Cha, Con (Chúa Giê-xu Christ), và Đức Thánh Linh.
- **Sự cứu rỗi bởi ân điển, qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ.**
- **Báp-têm cho người tin** (mặc dù họ thực hành đổ nước thay vì dìm).
- **Tầm quan trọng của Hội Thánh địa phương.**
2. Những Khác Biệt & Thách Thức Thần Học:
- **Mức Độ Tách Biệt:** Trong khi Kinh Thánh kêu gọi Cơ Đốc nhân "không thuộc về thế gian" (Giăng 17:14-16) và sống thánh khiết, Tân Ước cũng ghi lại lời cầu nguyện của Chúa Giê-xu rằng chúng ta không bị cất khỏi thế gian, nhưng được sai vào thế gian (Giăng 17:15, 18). Sự cân bằng giữa **"trong thế gian nhưng không thuộc về thế gian"** là một thách thức. Tin Lành chính thống thường nhấn mạnh việc tham gia vào xã hội để làm muối và ánh sáng (Ma-thi-ơ 5:13-16), trong khi người Amish chọn cách làm ánh sáng chủ yếu thông qua *gương mẫu* trong sự tách biệt.
- **Ân Điển & Việc Làm:** Sự nhấn mạnh của người Amish vào việc tuân thủ "Ordnung" có thể vô tình tạo cảm giác về **một sự cứu rỗi dựa trên hiệu suất hoặc sự tuân thủ văn hóa**. Mặc dù họ chính thức tin vào cứu rỗi bởi đức tin, nhưng áp lực cộng đồng và nỗi sợ bị "shunning" có thể làm lu mờ sự tự do trong ân điển mà Phao-lô rao giảng (Ga-la-ti 5:1). Tin Lành nhấn mạnh rằng việc lành là *kết quả* của sự cứu rỗi và sự đầy dẫy Đức Thánh Linh, chứ không phải là *điều kiện* để duy trì nó.
- **Vai Trò của Luật Pháp (Cựu Ước):** Một số thực hành của người Amish (như quy định về trang phục) có vẻ như áp dụng nguyên tắc của Cựu Ước về sự phân biệt (Lê-vi Ký 19:19 về không mặc vải hòa sợi) vào thời Tân Ước. Thần học Tin Lành dạy rằng Chúa Giê-xu đã làm trọn luật pháp (Ma-thi-ơ 5:17), và chúng ta hiện đang sống dưới **luật pháp của Đấng Christ** (Ga-la-ti 6:2) và **luật pháp của tình yêu thương** (Rô-ma 13:10), tập trung vào tấm lòng hơn là các quy tắc bên ngoài.
IV. Bài Học Ứng Dụng Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Đương Đại
Dù không kêu gọi chúng ta từ bỏ điện hay mặc trang phục đơn sắc, đời sống của người Amish đặt ra những câu hỏi sâu sắc và cung cấp những bài học quí giá:
1. Sống Có Chủ Ý, Không Bị Cuốn Theo Dòng Chảy Thế Gian:
Người Amish có chủ ý lựa chọn từ chối điều gì và đón nhận điều gì. Chúng ta cần tự hỏi: **Chúng ta có đang để công nghệ, truyền thông, và văn hóa đại chúng định hình tư tưởng và gia đình mình một cách thụ động không?** Hãy chủ động "**xét đoán**" (tiếng Hy Lạp: *dokimazō* – thử nghiệm, kiểm tra chất lượng) mọi sự (1 Tê-sa-lô-ni-ca 5:21). Thiết lập "Ordnung" cho gia đình mình: thời gian không điện thoại, không mạng xã hội để cầu nguyện, đọc Kinh Thánh và trò chuyện.
2. Tái Khẳng Định Giá Trị Của Sự Giản Đơn & Thoả Lòng:
Lối sống giản dị của họ là một minh họa sống động cho 1 Ti-mô-thê 6:6-8: "Sự tin kính cùng sự thoả lòng, ấy là một lợi lớn. Vả, chúng ta ra đời chẳng đem gì theo, chúng ta qua đời cũng chẳng đem gì đi được. Như vậy, miễn là đủ ăn đủ mặc thì phải thỏa lòng." Chúng ta được kêu gọi thoả lòng trong Chúa, giải phóng mình khỏi sự nô lệ của chủ nghĩa tiêu thụ và ham muốn sở hữu.
3. Ưu Tiên Cộng Đồng Hội Thánh & Gia Đình:
Sự gắn kết chặt chẽ của họ nhắc nhở chúng ta về **bản chất thân thể của Đấng Christ**. Chúng ta có đang đầu tư thời gian, tài chính, và tình cảm để xây dựng mối quan hệ chân thật trong Hội Thánh địa phương không? (Hê-bơ-rơ 10:24-25). Gia đình là trung tâm đào tạo đức tin – bài học này vô cùng quan trọng trong thời đại mà các thành viên trong gia đình thường bị cuốn vào các thiết bị riêng biệt.
4. Sống Nhất Quán Giữa Đức Tin Và Hành Động:
Người Amish dạy chúng ta rằng đức tin phải được nhìn thấy. Lời tuyên xưng phải đi đôi với lối sống. Gia-cơ 1:22 cảnh báo: "Hãy làm theo lời, chớ lấy nghe làm đủ mà lừa dối mình." Chúng ta cần kiểm tra: Đời sống của tôi có phản chiếu đức tin nơi Chúa Giê-xu một cách rõ ràng và có chủ ý không, từ cách tiêu tiền, cách cư xử tại nơi làm việc, đến cách sử dụng thời gian rảnh?
Kết Luận
Người Amish không phải là một hiện tượng lạc hậu để chúng ta ngắm nhìn với sự tò mò đơn thuần. Họ là những anh chị em trong Đấng Christ, với một lịch sử đầy cam kết và sự dâng hiến đáng suy ngẫm. Nghiên cứu về họ mời gọi chúng ta, những Cơ Đốc nhân sống giữa thế kỷ 21, **dừng lại và tự vấn** về những lựa chọn của chính mình. Mục tiêu tối hậu không phải là bắt chước lối sống của họ, mà là học hỏi **tinh thần** đằng sau đó: tinh thần sống có chủ ý cho vinh quang Chúa, tinh thần đề cao cộng đồng và gia đình, và sự khao khát thể hiện đức tin qua một đời sống nhất quán.
Cuối cùng, chúng ta phải luôn quay về **trung tâm của Phúc Âm**: **Chúa Giê-xu Christ và thập tự giá của Ngài**. Sự cứu rỗi và sự thánh khiết của chúng ta đều bắt nguồn từ đó. Dù chọn lối sống nào, điều cốt yếu là chúng ta "**ở trong Ngài**" (Giăng 15:4), được nuôi dưỡng bởi Lời Ngài và được Thánh Linh Ngài dẫn dắt, để sống một đời sống làm đẹp Danh Chúa, dù ở giữa thành phố ồn ào hay trên cánh đồng yên tĩnh.
"Ấy vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm."
- 1 Cô-rinh-tô 10:31