Giáo hội Chính thống Serbia là gì?

Trong hành trình tìm hiểu về lịch sử Cơ Đốc giáo toàn cầu, chúng ta không thể bỏ qua các giáo hội lâu đời ở vùng Balkan, trong đó có Giáo hội Chính thống Serbia (Serbian Orthodox Church - SOC). Là một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, chúng ta tiếp cận chủ đề này với tinh thần tôn trọng lịch sử, hiểu biết về truyền thống, nhưng luôn đặt Lời Chúa là thẩm quyền tối cao để xem xét mọi giáo lý và thực hành (Ê-sai 8:20; Công vụ 17:11). Bài viết này không nhằm công kích hay tán dương, mà là một sự phân tích dưới ánh sáng của Kinh Thánh, giúp chúng ta, những Cơ Đốc nhân Tin Lành, hiểu rõ hơn về một nhánh lớn trong đại gia đình Cơ Đốc giáo và củng cố nền tảng đức tin cá nhân nơi Chúa Cứu Thế Giê-xu.

Giáo hội Chính thống Serbia tự nhận mình là giáo hội tự trị (autocephalous) lâu đời thứ sáu trong hiệp thông Chính thống giáo Đông phương. Nguồn gốc của nó gắn liền với sứ đồ Phao-lô, người đã rao giảng Phúc Âm ở vùng Illyricum (Rô-ma 15:19), mà theo truyền thống, bao gồm một phần lãnh thổ Serbia ngày nay. Tuy nhiên, việc Cơ Đốc giáo hóa người Serbia có hệ thống diễn ra vào thế kỷ thứ 9, chủ yếu qua các nhà truyền giáo từ Đế chế Byzantine, đặc biệt là hai anh em Thánh Cyril và Thánh Methodius.

Mốc quan trọng nhất là vào năm 1219, Thánh Sava (Rastko Nemanjić) thành lập Giáo hội Chính thống Serbia tự trị, được Tòa Thượng phụ Constantinople công nhận. Sự kiện này không chỉ có ý nghĩa tôn giáo mà còn là nền tảng cho bản sắc dân tộc, văn hóa và quốc gia Serbia. Trong suốt lịch sử, dưới ách cai trị của Đế chế Ottoman, giáo hội này trở thành người bảo vệ chính cho ngôn ngữ, văn hóa và linh hồn của dân tộc Serbia. Ngày nay, giáo hội này có tòa Thượng phụ đặt tại Belgrade và bao gồm nhiều giáo phận (eparchies) ở Serbia, Bosnia và Herzegovina, Montenegro, Croatia, cũng như các cộng đồng hải ngoại.

Với tư cách là một giáo hội Chính thống giáo Đông phương, thần học của Giáo hội Chính thống Serbia dựa trên bảy Công đồng Đại kết đầu tiên (từ năm 325 đến 787) và các giáo phụ. Chúng ta sẽ xem xét một số điểm then chốt dưới ánh sáng Kinh Thánh.

1. Kinh Thánh và Truyền Thống: Giáo hội Chính thống xem Truyền thống Thánh (Holy Tradition) là nguồn mặc khải đầy đủ và sống động, trong đó Kinh Thánh là phần quan trọng nhất. Tuy nhiên, Kinh Thánh được giải nghĩa trong khuôn khổ của Truyền thống, bao gồm các nghị quyết công đồng, văn bản giáo phụ, và phụng vụ. Trái lại, nguyên tắc Sola Scriptura (Duy Kinh Thánh) của Cải chánh Tin Lành khẳng định Kinh Thánh là thẩm quyền tối cao, đầy đủ và rõ ràng cho đức tin và sự thực hành (2 Ti-mô-thê 3:16-17; Khải huyền 22:18-19). Chúa Giê-xu khi quở trách những truyền thống của người Pha-ri-si đã làm vô hiệu Lời Đức Chúa Trời (Mác 7:8-9, 13), cảnh báo chúng ta phải cẩn trọng khi đặt truyền thống con người ngang hàng với Lời Chúa.

2. Sự Cứu Rỗi (Theosis - Sự Thần Hóa): Mục tiêu tối hậu trong thần học Chính thống là theosis – con người được kết hợp với Đức Chúa Trời, trở nên giống Ngài qua ân điển. Quá trình này nhấn mạnh sự hợp tác giữa ý chí tự do của con người và ân điển Chúa. Trong khi Kinh Thánh nói về sự biến hóa để trở nên giống Đấng Christ (Rô-ma 8:29; 2 Cô-rinh-tô 3:18), thì nền tảng Tin Lành nhấn mạnh Sola Gratia (Duy Ân Điển) và Sola Fide (Duy Đức Tin). Sự cứu rỗi là món quà nhưng không bởi ân điển, nhận lãnh bởi đức tin, chứ không phải bởi việc làm (Ê-phê-sô 2:8-9). Sự công chính hóa (justification) – tức Đức Chúa Trời tuyên bố kẻ có tội là công bình nhờ đức tin nơi Đấng Christ (Rô-ma 3:21-24) – là trung tâm của sứ điệp Phúc Âm, đôi khi không được nhấn mạnh tương đương trong thần học Chính thống.

3. Biểu Tượng (Icons) Và Sự Thờ Phượng: Việc sử dụng các biểu tượng (icons) – những hình ảnh thánh của Chúa Giê-xu, Đức Mẹ và các thánh – là đặc trưng của phụng vụ Chính thống. Họ phân biệt giữa latria (sự thờ phượng chỉ dành cho Ba Ngôi Đức Chúa Trời) và dulia (sự tôn kính dành cho các thánh và biểu tượng). Tuy nhiên, Kinh Thánh dạy rõ ràng về việc chỉ thờ phượng một mình Đức Chúa Trời (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:3-5; Lu-ca 4:8). Điều răn thứ hai cấm làm và thờ lạy bất cứ hình tượng nào, dù với mục đích đại diện cho Đức Chúa Trời. Sự trung gian duy nhất giữa Đức Chúa Trời và loài người là Đức Chúa Giê-xu Christ (1 Ti-mô-thê 2:5). Chúng ta được phép cầu nguyện trực tiếp với Chúa Cha trong danh Chúa Giê-xu (Giăng 16:23-24; Hê-bơ-rơ 4:16), mà không cần qua trung gian của các thánh đã qua đời.

Từ việc tìm hiểu trên, chúng ta có thể rút ra những bài học thiết thực và củng cố đức tin cá nhân:

1. Trân Trọng Lịch Sử, Nhưng Gắn Chặt Vào Kinh Thánh: Lịch sử lâu dài và sự bền bỉ của Giáo hội Chính thống Serbia nhắc nhở chúng ta về giá trị của sự trung tín qua các thế hệ. Tuy nhiên, bài học từ Chúa Giê-xu và các sứ đồ là phải luôn kiểm tra mọi truyền thống bằng Lời Chúa. Đời sống chúng ta phải được xây dựng trên nền tảng vững chắc là Lời Đức Chúa Trời, không dao động (Ma-thi-ơ 7:24-25).

2. Giữ Vững Trọng Tâm Của Phúc Âm: Sự Công Chính Hóa Bởi Đức Tin: Sự nhấn mạnh của Tin Lành vào ân điển và đức tin là điều sống còn. Mỗi ngày, chúng ta cần nhắc nhở chính mình rằng địa vị trước mặt Đức Chúa Trời không dựa trên sự tiến bộ tu đức cá nhân hay nghi lễ, mà dựa trên sự chết thay và sự phục sinh của Chúa Giê-xu Christ, được nhận lãnh bởi đức tin. Điều này mang lại sự bình an thật sự và tự do thuộc linh (Rô-ma 5:1).

3. Thờ Phượng Trong Tâm Thần Và Lẽ Thật: Sự phong phú của phụng vụ Chính thống nhắc chúng ta về vẻ đẹp và sự trang nghiêm trong sự thờ phượng Đức Chúa Trời. Tuy nhiên, Chúa Giê-xu dạy: "Đức Chúa Trời là thần, nên ai thờ lạy Ngài thì phải lấy tâm thần và lẽ thật mà thờ lạy" (Giăng 4:24). Sự thờ phượng của chúng ta phải hướng thẳng đến Chúa, được dẫn dắt bởi Chân Lý của Ngài (Lời Ngài), xuất phát từ tấm lòng được tái sinh, không phụ thuộc vào hình thức bên ngoài hay biểu tượng vật chất.

4. Tinh Thần Truyền Giáo Và Gìn Giữ Đức Tin: Giáo hội Chính thống Serbia đã đóng vai trò là người gìn giữ đức tin và bản sắc dân tộc. Điều này thách thức chúng ta với tư cách là Hội Thánh của Đấng Christ: làm thế nào để trung thành bảo vệ và truyền lại chân lý Phúc Âm nguyên thủy cho thế hệ sau trong một thế giới đang thay đổi (Giu-đe 1:3). Đồng thời, chúng ta được kêu gọi không chỉ gìn giữ, mà còn tích cực rao truyền Phúc Âm cứu rỗi cho mọi dân tộc (Ma-thi-ơ 28:19-20).

Việc nghiên cứu về Giáo hội Chính thống Serbia cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về sự đa dạng và phức tạp của lịch sử Cơ Đốc giáo. Chúng ta tôn trọng niềm tin và lòng mộ đạo của nhiều tín hữu trong giáo hội ấy. Tuy nhiên, với tư cách là những Cơ Đốc nhân tin theo Lời Chúa, chúng ta phải luôn quay về với nền tảng không lay chuyển: Chúa Giê-xu Christ chính là đá góc nhà (Ê-phê-sô 2:20; 1 Cô-rinh-tô 3:11). Hội Thánh thật của Ngài được xây dựng trên lời tuyên xưng rằng Ngài là Đấng Christ, Con Đức Chúa Trời hằng sống (Ma-thi-ơ 16:16-18), và bao gồm tất cả những ai thật lòng tin nhận Ngài làm Chúa và Cứu Chúa của mình.

Sự hiệp một thật sự không nằm ở nghi lễ, truyền thống hay tổ chức giáo hội, mà ở trong Đấng Christ. Lời cầu nguyện của Chúa Giê-xu trong Giăng 17:20-21 vẫn vang vọng: "... để cho ai nấy đều hiệp làm một... hầu cho thế gian tin." Ước mong rằng sự hiểu biết này không dẫn đến thái độ kiêu ngạo, nhưng dẫn đến lòng khiêm nhường, tình yêu thương, và một khát khao sâu sắc hơn trong việc gắn bó với Chúa Cứu Thế Giê-xu, Đấng duy nhất có quyền năng phá đổ mọi bức tường ngăn cách (Ê-phê-sô 2:14).

"Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình." (Ê-phê-sô 2:8-9)