Pax Romana đã có tác động thế nào đến sự lan truyền ban đầu của Cơ Đốc giáo?

Trong sự quan phòng nhiệm mầu của Đức Chúa Trời, lịch sử thế giới thường được sắp đặt như một khung sân khấu cho sự bày tỏ chương trình cứu rỗi của Ngài. Một trong những yếu tố lịch sử quan trọng nhất tạo nền tảng cho sự bành trướng nhanh chóng của Hội Thánh đầu tiên chính là thời kỳ Pax Romana – “Thái Bình La Mã”. Giai đoạn này, kéo dài từ khoảng năm 27 trước Công Nguyên (TCN) dưới thời Hoàng đế Augustus cho đến năm 180 sau Công Nguyên (SCN), trùng hợp một cách đáng kinh ngạc với thời kỳ chào đời, chức vụ, sự chết, sự sống lại của Chúa Giê-xu Christ và những thập kỷ đầu tiên của Hội Thánh. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát tác động đa chiều của Pax Romana đối với sự lan truyền ban đầu của Cơ Đốc giáo dưới ánh sáng của Lời Chúa, cho thấy bàn tay chủ quyền của Đức Chúa Trời trong lịch sử nhân loại.

Pax Romana không đơn thuần là sự vắng bóng chiến tranh, mà là một trật tự do La Mã thiết lập, đem lại sự ổn định chính trị, an ninh và thịnh vượng kinh tế chưa từng có trên một vùng lãnh thổ rộng lớn từ quần đảo Anh đến tận sông Euphrates. Sự ổn định này là một điều kiện tiên quyết thuận lợi cho việc truyền bá một thông điệp mới. Kinh Thánh ghi nhận sự kiện Chúa Cứu Thế giáng sinh ngay trong thời kỳ này: “Vả, trong lúc đó, Sê-sa Au-gút-tơ ra chiếu chỉ rằng cả thiên hạ phải tu sổ dân.” (Lu-ca 2:1). Sự kiện lịch sử này không phải ngẫu nhiên. Đấng Christ đã đến trong “kỳ hạn trọn vẹn” (Ga-la-ti 4:4), khi mà một đế chế thống nhất, một ngôn ngữ chung (tiếng Hy Lạp Koine), và một hệ thống giao thông an toàn đã sẵn sàng cho việc rao truyền Phúc Âm.

Nhà truyền giáo Phao-lô, dưới sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh, đã trực tiếp hưởng ứng và sử dụng các quyền lợi của công dân La Mã để bảo vệ chức vụ của mình (Công vụ 16:37-38; 22:25-29). Điều này cho thấy Đức Chúa Trời đã sử dụng ngay cả những thể chế ngoại đạo để phục vụ cho mục đích tối cao của Ngài.

Hệ thống đường bộ rộng khắp và an toàn của La Mã là yếu tố then chốt. Các sứ đồ và nhà truyền giáo có thể di chuyển tương đối dễ dàng và nhanh chóng từ tỉnh này sang tỉnh khác. Sách Công vụ các Sứ Đồ ghi lại rõ ràng các cuộc hành trình này: Phao-lô và các bạn đồng lao đã đi qua các con đường La Mã đến các thành phố lớn như An-ti-ốt, Ê-phê-sô, Phi-líp, Cô-rinh-tô, và cuối cùng là Rô-ma. Những “chặng đường” được ghi lại (Công vụ 13-14, 16-20) trên thực tế là những lộ trình có thể thực hiện được nhờ vào hạ tầng giao thông của Pax Romana.

Việc truyền giáo tập trung vào các đô thị – những trung tâm văn hóa, thương mại và chính trị được kết nối bởi các con đường – cũng là một chiến lược khôn ngoan. Từ các thành phố lớn, Phúc Âm có thể tỏa ra các vùng nông thôn xung quanh. Sự tiện lợi trong đi lại cũng giúp việc trao đổi thư tín giữa các Hội Thánh được thuận tiện, dẫn đến sự hình thành của các sách Tân Ước như các thư tín của Phao-lô, Phi-e-rơ, Gia-cơ và Giăng.

Tiếng Hy Lạp Koinē (κοινή – có nghĩa là “thông thường”) là ngôn ngữ giao tiếp phổ biến trên khắp đế chế, đặc biệt tại các tỉnh phía Đông. Đây chính là ngôn ngữ mà toàn bộ Tân Ước đã được viết ra. Sự thống nhất ngôn ngữ này là một ơn thuận lợi vô cùng lớn. Một nhà truyền giáo như Phao-lô, chỉ với một ngôn ngữ (Hy Lạp), có thể rao giảng và viết thư cho các Hội Thánh từ Tiểu Á cho đến mãi tận Rô-ma mà không cần phải thông qua nhiều tầng phiên dịch phức tạp.

Hơn nữa, Pax Romana đã tạo ra một môi trường văn hóa hỗn hợp (Hellenistic-Roman culture), nơi mà các tư tưởng, tôn giáo từ Đông Phương dễ dàng du nhập và đối thoại. Sự mệt mỏi với các tôn giáo đa thần hời hợt của La Mã và sự khao khát tâm linh đã tạo nên một “đất được cày xới” cho thông điệp về một Đấng Cứu Thế duy nhất, về sự cứu rỗi và sự sống đời đời. Phao-lô đã khôn ngoan tương tác với nền văn hóa này, chẳng hạn khi trích dẫn các nhà thơ Hy Lạp tại A-rê-ô-ba (Công vụ 17:28) để dẫn dắt người nghe đến với lẽ thật về Đức Chúa Trời chân thần.

Mặc dù Cơ Đốc giáo cuối cùng bị bức hại, nhưng trong thời kỳ đầu, sự khoan dung tôn giáo tương đối (*pax deorum*) của La Mã đã cho phép các tôn giáo mới tồn tại, miễn là họ không gây rối trật tự công cộng hoặc từ chối tế lễ cho hoàng đế. Ban đầu, người La Mã xem Cơ Đốc giáo như một nhánh của Do Thái giáo (*religio licita* – tôn giáo được phép), điều này cho Hội Thánh non trẻ một không gian để phát triển.

Luật pháp và hệ thống tư pháp La Mã cũng cung cấp một mức độ bảo vệ nào đó. Phao-lô đã nhiều lần kêu gọi đến quyền công dân La Mã và hệ thống pháp luật để bảo vệ mình khỏi sự bức hại bất hợp pháp (Công vụ 16:37; 22:25; 25:10-12). Chuyến đi đến Rô-ma của ông với tư cách một tù nhân kháng cáo lên Hoàng đế (Công vụ 25:11) là một minh họa rõ ràng cho việc Phúc Âm đã đi đến trung tâm đế chế bằng chính những cơ chế của Pax Romana.

Tuy nhiên, cần phải nhấn mạnh rằng Pax Romana chỉ là **phương tiện**, không phải là **nguyên nhân** của sự bành trướng Cơ Đốc giáo. Sức mạnh thực sự đến từ Đức Thánh Linh và lời chứng bằng sự sống của các tín hữu. Chính khi “thái bình” bề ngoài này bắt đầu nứt vỡ và sự bức hại dưới các hoàng đế như Nê-rô, Đô-mi-chi-an gia tăng, Hội Thánh vẫn tiếp tục lớn mạnh. Sự bức hại, trái ngược với tính toán của con người, lại trở thành phương tiện để phân tán các tín hữu và rao truyền Phúc Âm khắp nơi (Công vụ 8:1,4).

Kinh Thánh khẳng định động lực thật: “Vả, đạo Tin Lành chúng tôi đã rao truyền cho anh em, chẳng những bằng lời nói thôi, lại cũng bằng quyền phép, Đức Thánh Linh và với sự đầy dẫy của đức tin nữa.” (1 Tê-sa-lô-ni-ca 1:5). Pax Romana tạo ra con đường, nhưng chính Đức Thánh Linh mới là Đấng thúc đẩy và ban năng lực cho Hội Thánh bước đi trên con đường đó.

Lịch sử về Pax Romana dạy cho chúng ta nhiều bài học thuộc linh quý báu:

1. Nhận Biết Sự Quan Phòng Của Đức Chúa Trời Trong Lịch Sử: Cơ Đốc nhân chúng ta cần có cái nhìn đức tin để nhận ra bàn tay của Đức Chúa Trời đang hành động ngay cả qua những thể chế, xu hướng xã hội hay tiến bộ công nghệ mà bề ngoài có vẻ thuộc về thế gian. Ngài là Chủ Tể của lịch sử. Chúng ta được kêu gọi để cầu nguyện cho những người cầm quyền, “hầu cho chúng ta được lấy điều nhân đức và thành thật mà ở đời cho bình tịnh yên ổn” (1 Ti-mô-thê 2:2), bởi sự ổn định đó tạo điều kiện cho việc rao truyền Phúc Âm.

2. Sử Dụng Các Công Cụ Hiện Có Cách Khôn Ngoan: Giống như các sứ đồ đã sử dụng đường sá La Mã và ngôn ngữ Hy Lạp, các Cơ Đốc nhân ngày nay được kêu gọi sử dụng một cách khôn ngoan và thánh khiết các công cụ hiện đại như internet, mạng xã hội, phương tiện truyền thông để truyền bá Phúc Âm. Câu hỏi đặt ra là: Chúng ta đang sử dụng những “con đường” thời đại này cho mục đích gì?

3. Sự Bành Trướng Thật Đến Từ Quyền Năng Thánh Linh, Không Phải Hoàn Cảnh Thuận Lợi: Dù sống trong thời kỳ hòa bình hay bức hại, nguồn năng lực cho chức vụ và sự tăng trưởng của Hội Thánh vẫn không thay đổi: đó là quyền năng của Đức Thánh Linh và sự trung tín rao giảng Lời Chúa. Chúng ta không nên ỷ lại vào môi trường thuận lợi, cũng không nên nản lòng trong nghịch cảnh, vì “Đức Chúa Trời là sự nương náu và sức lực của chúng tôi, Ngài sẵn giúp đỡ trong cơn gian truân” (Thi thiên 46:1).

4. Sẵn Sàng Làm Chứng Trong Mọi Hoàn Cảnh: Phao-lô đã rao giảng cả trong nhà hội, ngoài chợ, tại tòa án và ngay cả trong tù. Chúng ta cũng được kêu gọi hãy “cứ làm việc lành, hãy giữ gìn mình khỏi mọi sự ô uế của xác thịt và thần linh” (2 Cô-rinh-tô 7:1) và luôn sẵn sàng “trả lời mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em” (1 Phi-e-rơ 3:15), dù đang sống trong “thái bình” hay thử thách.

Pax Romana, dưới sự cai trị tối cao của Đức Chúa Trời, đã trở thành một công cụ quan phòng hiệu quả, tạo ra một môi trường đặc biệt thuận lợi cho sự lan truyền nhanh chóng của thông điệp Cơ Đốc trong thế kỷ đầu tiên. Từ những con đường an toàn, ngôn ngữ chung, cho đến sự ổn định chính trị, tất cả đều góp phần vào việc đưa Phúc Âm từ Giê-ru-sa-lem, xứ Giu-đê, cho đến cùng trái đất (Công vụ 1:8). Tuy nhiên, bài học vĩ đại nhất không nằm ở sự khôn ngoan của người La Mã, mà nằm ở sự thành tín của Đức Chúa Trời, Đấng đã dùng quyền năng Thánh Linh Ngài để biến những điều kiện thuận lợi về mặt con người thành cơ hội vàng cho công cuộc cứu rỗi. Ngày nay, Hội Thánh tiếp tục bước đi dưới sự dẫn dắt của cùng một Đức Thánh Linh đó, được kêu gọi sử dụng các công cụ của thời đại mình một cách khôn ngoan và can đảm, với niềm xác tín rằng chính Chúa mới là Đấng mở đường và ban tăng trưởng cho Hội Thánh Ngài.