Đêm Tối Của Tâm Hồn
Trong hành trình đức tin, người tín hữu không chỉ biết đến những ngày tháng đầy ánh sáng, sự vui mừng và cảm nhận rõ ràng về sự hiện diện của Đức Chúa Trời. Có những quãng đường dài, tưởng chừng như bị bỏ rơi, nơi sự cầu nguyện dường như vọng vào khoảng không, niềm vui thuộc linh khô cạn, và tâm hồn chìm trong một đêm tối mịt mù của sự cô đơn, nghi ngờ và đau khổ nội tâm. Hiện tượng thuộc linh sâu sắc này thường được các nhà thần học và các tín hữu trải nghiệm gọi là “Đêm Tối của Tâm Hồn” (The Dark Night of the Soul). Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát khái niệm này dưới ánh sáng của Kinh Thánh, khám phá những mẫu hình trong Thánh Kinh, mục đích của nó trong sự tể trị của Đức Chúa Trời, và đưa ra những chỉ dẫn thực tiễn để vượt qua.
Thuật ngữ “Đêm Tối của Tâm Hồn” được phổ biến bởi thánh Gioan Thánh Giá, một nhà thần học thế kỷ 16, nhưng hiện tượng này đã được mô tả xuyên suốt Kinh Thánh. Đây không phải là sự trừng phạt hay dấu hiệu của việc bị Đức Chúa Trời lìa bỏ, mà là một giai đoạn tinh luyện đức tin sâu sắc, nơi Ngài hành động cách kín nhiệm để giải phóng linh hồn khỏi sự lệ thuộc vào cảm xúc, kinh nghiệm thuộc linh, và dẫn đưa vào một mối quan hệ sâu đậm hơn, thuần khiết hơn với chính Ngài.
Kinh Thánh sử dụng hình ảnh “đêm tối” như một ẩn dụ cho thời kỳ khó khăn, thử thách và mặc khải. Trong Sáng Thế Ký 15:12, chép: “Vừa khi mặt trời lặn, thì Áp-ram ngủ mê; này, một sự kinh khủng, sự tối tăm mù mịt giáng trên người.” Sự tối tăm mù mịt (חֲשֵׁכָה גְדֹלָה – chăshekha g’dolah) này đi trước giao ước lớn lao của Đức Giê-hô-va với Áp-ram, cho thấy đêm tối thường đi trước một sự mặc khải hay lời hứa trọng đại.
Trọng tâm của khái niệm này nằm ở cảm giác xa cách dù thực tế Đức Chúa Trời vẫn luôn hiện diện. Điều này được thể hiện rõ nét qua lời than của Vua Đa-vít: “Hỡi Đức Chúa Trời tôi, ban ngày tôi kêu cầu, mà Chúa chẳng đáp lại; ban đêm cũng vậy, tôi chẳng được an nghỉ” (Thi Thiên 22:2). Từ “đáp lại” trong tiếng Hê-bơ-rơ là עָנָה (‘anah), có nghĩa là trả lời, đối đáp. Đa-vít cảm thấy sự im lặng của Đức Chúa Trời như một bức tường, dù ông vẫn tiếp tục kêu cầu. Đây chính là hương vị của “đêm tối”.
1. Gióp – Đêm Tối Của Sự Mất Mát Và Thử Thách Cùng Cực: Câu chuyện của Gióp là minh chứng kinh điển. Ông trải qua “đêm tối” không chỉ về vật chất (mất của cải, con cái) mà còn là đêm tối thuộc linh khi ông cảm thấy Đức Chúa Trời trở nên xa lạ, như một kẻ thù: “Dầu tôi kêu la, Ngài bắt tội tôi; dầu tôi cầu khẩn, Ngài chẳng nghe tôi đâu” (Gióp 30:20). Tuy nhiên, xuyên suốt sự im lặng và đau khổ, đức tin của Gióp vẫn bám víu vào lẽ công bình và quyền tể trị của Đức Chúa Trời, cuối cùng dẫn đến sự gặp gỡ đầy mặc khải: “Tôi lấy làm gớm ghê tôi, và ăn năn trong tro bụi” (Gióp 42:6).
2. Tiên Tri Ê-li – Đêm Tối Của Sự Kiệt Sức Và Sợ Hãi: Sau chiến thắng vĩ đại trên núi Cạt-mên, Ê-li rơi vào cơn trầm cảm sâu sắc và chạy trốn. Ông xin chết: “Hỡi Đức Giê-hô-va, đã đủ rồi! Hãy cất lấy mạng sống của tôi” (1 Các Vua 19:4). Đây là “đêm tối” của sự kiệt sức trong chức vụ. Đức Chúa Trời không quở trách, nhưng cho ông nghỉ ngơi, bổ sức bằng bánh và nước, và cuối cùng phán với ông không phải trong gió bão, lửa cháy, động đất, mà trong “tiếng êm dịu nhỏ nhẹ” (câu 12). Ngài phục hồi ông trong sự hiện diện êm đềm chứ không phải trong sự kịch tính.
3. Chúa Giê-xu Christ – Đêm Tối Của Sự Chịu Đựng Thay Thế: Đêm tối tâm hồn đạt đến đỉnh điểm nơi Con Đức Chúa Trời. Tại vườn Ghết-sê-ma-nê, Ngài thốt lên: “Linh hồn ta buồn bực cho đến chết” (Ma-thi-ơ 26:38). Từ “buồn bực” trong tiếng Hy Lạp là περίλυπος (perilypos), nghĩa là “vô cùng đau buồn, bị bao vây bởi nỗi buồn”. Trên thập tự giá, Ngài kêu lên: “Ê-li, Ê-li, lam-ma-sa-bách-ta-ni?” nghĩa là: “Đức Chúa Trời tôi ơi, Đức Chúa Trời tôi ơi, sao Ngài lìa bỏ tôi?” (Ma-thi-ơ 27:46). Đây là “đêm tối” tuyệt đối, khi Ngài gánh tội lỗi thế gian và trải nghiệm sự xa cách khỏi Cha, để những ai tin Ngài không bao giờ phải trải nghiệm sự xa cách đời đời ấy. Sự đồng cảm của Ngài với chúng ta trong những “đêm tối” là trọn vẹn.
Theo quan điểm Kinh Thánh, Đức Chúa Trời có những mục đích tể trị và yêu thương trong việc cho phép con cái Ngài trải qua những giai đoạn này:
1. Tinh Luyện Đức Tin (Purification of Faith): Đức tin thật không dựa trên cảm xúc hay hoàn cảnh thuận lợi, mà trên chính Lời và bản tính thành tín của Đức Chúa Trời. Sứ đồ Phi-e-rơ viết: “Anh em bị thử thách trong nhiều thứ buồn bực, hầu cho sự thử thách đức tin anh em quí hơn vàng hay hư nát, dầu đã bị thử lửa, được tìm ra để ngợi khen, tôn vinh, và tôn trọng trong kỳ Đức Chúa Jêsus Christ hiện ra” (1 Phi-e-rơ 1:7). Từ “thử thách” (δοκίμιον – dokimion) có nghĩa là phép thử để chứng minh tính xác thực. Đêm tối là lò lửa tinh luyện, loại bỏ những tạp chất trong đức tin chúng ta.
2. Phá Vỡ Sự Tự Cứu Và Tự Lực (Breaking of Self-Reliance): Trong “đêm tối”, mọi phương pháp, kỹ thuật thuộc linh hay nỗ lực cá nhân đều thất bại. Điều này buộc chúng ta phải hoàn toàn phó thác vào ân điển và quyền năng của Đức Chúa Trời, như Phao-lô đã học: “Ngài phán rằng: Ân điển ta đủ cho ngươi rồi, vì sức mạnh của ta nên trọn vẹn trong sự yếu đuối. Vậy, tôi sẽ rất vui lòng khoe mình về sự yếu đuối tôi, hầu cho sức mạnh của Đấng Christ ở trong tôi” (2 Cô-rinh-tô 12:9).
3. Đồng Hình Đồng Dạng Với Đấng Christ (Conformity to Christ): Đức Chúa Trời muốn mọi con cái Ngài nên giống hình ảnh Con Ngài (Rô-ma 8:29). Chúa Giê-xu đã học vâng phục bởi những sự đau đớn (Hê-bơ-rơ 5:8). Những đêm tối tâm hồn là một phần của tiến trình này, cho phép chúng ta đồng chia sẻ sự thương khó của Ngài để cũng được dự phần trong sự sống phục sinh của Ngài (Phi-líp 3:10-11).
4. Mở Rộng Khả Năng Thông Công Và Thương Xót (Expanded Capacity for Compassion): Khi trải qua sự đau đớn thuộc linh, chúng ta trở nên nhạy cảm và đầy lòng thương xót hơn với những người đang đau khổ, đúng như lời dạy: “Ngài yên ủi chúng tôi trong mọi sự khốn nạn, hầu cho nhơn sự yên ủi mà Ngài đã yên ủi chúng tôi, thì chúng tôi cũng có thể yên ủi kẻ khác trong sự khốn nạn nào họ gặp” (2 Cô-rinh-tô 1:4).
Làm thế nào để người tín hữu bước đi trong đức tin giữa “đêm tối”?
1. Tiếp Tục Cầm Giữ Lời Hứa Của Đức Chúa Trời (Clutch the Promises): Khi không cảm nhận được sự hiện diện của Chúa, hãy nhớ lại những lời hứa của Ngài về sự thành tín không thay đổi. “Đức Chúa Trời chẳng phải là loài người mà nói dối, cũng chẳng phải là con loài người mà ăn năn. Điều Ngài đã nói, Ngài há chẳng làm ư? Điều Ngài đã phán, Ngài há chẳng làm ứng nghiệm ư?” (Dân Số Ký 23:19). Hãy viết ra, đọc lớn và cầu nguyện dựa trên những lời hứa như Thi Thiên 23, 46, hay Rô-ma 8:28-39.
2. Duy Trì Sự Cầu Nguyện Chân Thật (Persist in Honest Prayer): Đừng ngừng cầu nguyện vì cảm thấy vô ích. Hãy noi gương các Thi Thiên: nói ra nỗi lòng với Chúa dù là đau đớn, giận dữ hay bối rối. Ngài có thể chịu đựng sự chân thật của chúng ta. Cầu nguyện bằng sự “vâng lời” dù thiếu cảm xúc, tin rằng Ngài đang nghe.
3. Gắn Bó Với Hội Thánh (Cling to the Community): “Đêm tối” có thể khiến chúng ta muốn cô lập. Đây là cạm bẫy. Hãy tìm kiếm sự khích lệ từ những tín hữu trưởng thành, tin cậy. “Hãy mang lấy gánh nặng cho nhau, như vậy anh em sẽ làm trọn luật pháp của Đấng Christ” (Ga-la-ti 6:2). Đôi khi, đức tin của Hội Thánh sẽ nâng đỡ chúng ta khi đức tin cá nhân yếu đuối.
4. Tập Trung Vào Chúa Hơn Là Cảm Xúc (Focus on God, Not Feelings): Đức tin dựa trên thực tại về Đức Chúa Trời và công việc của Chúa Giê-xu Christ, không dựa trên trạng thái cảm xúc. Hãy xưng nhận những lẽ thật: “Dù con không cảm thấy Chúa, nhưng Lời Chúa nói Ngài không hề lìa bỏ con (Hê-bơ-rơ 13:5). Dù con thấy tối tăm, nhưng Chúa vẫn là ánh sáng (Thi Thiên 27:1).”
5. Kiên Nhẫn Chờ Đợi (Patient Waiting): Đêm tối không kéo dài mãi mãi. Tiên tri Mi-chê nói: “Phàm ngươi là kẻ thù nghịch ta, chớ vui mừng về ta. Dầu ta ngã xuống, ta sẽ lại dậy; dầu ta ngồi trong nơi tối tăm, Đức Giê-hô-va sẽ làm sự sáng cho ta” (Mi-chê 7:8). Hãy học thái độ chờ đợi trông cậy của Đa-vít: “Hãy trông cậy Đức Giê-hô-va; hãy vững lòng bền chí! Phải, hãy trông cậy Đức Giê-hô-va” (Thi Thiên 27:14).
“Đêm tối của tâm hồn” không phải là dấu hiệu của thất bại thuộc linh, mà thường là dấu hiệu của sự quan tâm sâu sắc của Đức Chúa Trời, Đấng như người thợ bạc luyện bạc (Ma-la-chi 3:3), đang làm công việc sâu kín mà đôi khi chúng ta không hiểu thấu. Nó dẫn chúng ta đến chỗ nhận biết rằng đức tin chân chính là tin cậy nơi chính Đức Chúa Trời, chứ không phải nơi những ơn phúc hay cảm xúc Ngài ban.
Hãy nhớ lời hứa dành cho dân sự Ngài: “Khi ngươi vượt qua các dòng nước, ta sẽ ở cùng ngươi; khi ngươi lội qua sông, sẽ chẳng che lấp ngươi. Khi ngươi bước qua lửa, sẽ chẳng bị cháy, ngọn lửa chẳng đốt ngươi” (Ê-sai 43:2). Ngay trong đêm tối, Ngài vẫn đồng hành. Mục đích cuối cùng là đưa chúng ta ra khỏi đêm tối, không phải như cũ, mà được biến đổi, với một đức tin thuần khiết hơn, một tình yêu sâu đậm hơn, và một niềm hy vọng vững chắc hơn nơi Đấng Christ, là Ánh Sáng thật của thế gian, Đấng đã chiến thắng mọi bóng tối.