Hagar trong Kinh Thánh
Trong dòng chảy lịch sử cứu rỗi, Đức Chúa Trời thường sử dụng những nhân vật bất ngờ và ở vị thế yếu đuối để bày tỏ quyền năng, ân điển và lời hứa của Ngài. Hagar, một nữ tỳ người Ai Cập, là một trong những nhân vật như vậy. Câu chuyện của bà, được chép chủ yếu trong Sáng Thế Ký chương 16 và 21, không chỉ là một bi kịch cá nhân về sự bất công, bị ruồng bỏ và tuyệt vọng, mà còn là một bức tranh sống động về sự can thiệp đầy lòng thương xót của Đức Chúa Trời. Qua Hagar, chúng ta thấy được Đấng “thấy” nỗi khổ của người bị áp bức (Sáng Thế Ký 16:13) và là Đấng lắng nghe tiếng kêu cứu của kẻ cùng khốn.
I. Bối Cảnh và Thân Thế của Hagar
Hagar xuất hiện lần đầu trong Sáng Thế Ký 16:1: “Vả, Sa-rai, vợ của Áp-ram, chẳng sanh con; nàng có một con đòi Ê-díp-tô, tên là A-ga.” Tên “Hagar” (trong tiếng Hê-bơ-rơ: הָגָר - Hāgār) có thể bắt nguồn từ gốc tiếng Ả Rập có nghĩa là “di cư” hoặc “chạy trốn”, một cái tên tiên tri về cuộc đời của bà. Bà là một nữ tỳ người Ai Cập, có lẽ được Sa-rai có được trong thời gian Áp-ram và gia đình cư ngụ tại Ai Cập do nạn đói (Sáng Thế Ký 12:10-20). Vị thế của bà là một nô lệ, hoàn toàn không có quyền tự quyết về thân thể hay tương lai của mình.
Bối cảnh then chốt là lời hứa của Đức Chúa Trời với Áp-ram về một dòng dõi đông như sao trời (Sáng Thế Ký 15:5). Tuy nhiên, nhiều năm trôi qua, Sa-rai vẫn son sẻ. Sự chờ đợi và áp lực của văn hóa thời đó (nơi việc có con trai nối dõi là cực kỳ quan trọng) đã dẫn đến một quyết định sai lầm của loài người, nhằm cố gắng “giúp” cho lời hứa của Đức Chúa Trời thành hiện thực.
II. Hagar trong Nhà Áp-ra-ham: Sự Ra Đời của Con Người Theo Xác Thịt
Sa-rai đã đề xuất với Áp-ram một kế hoạch theo tập tục pháp lý đương thời (được thấy trong các bộ luật Nuzi và Hammurabi): “Xin ông hãy lại cùng con đòi tôi; có lẽ tôi sẽ nhờ nó mà có con chăng.” (Sáng Thế Ký 16:2). Áp-ram đồng ý, và Hagar bị đưa vào làm vợ lẽ cho Áp-ram. Ở đây, chúng ta thấy rõ sự xung đột giữa kế hoạch của con người và chương trình của Đức Chúa Trời. Họ tìm cách tạo ra một “dòng dõi thay thế” bằng nỗ lực xác thịt.
Khi Hagar thụ thai, mối quan hệ trong gia đình trở nên căng thẳng. Kinh Thánh chép: “Khi A-ga thấy mình có thai, bèn khinh bỉ bà chủ mình.” (Sáng Thế Ký 16:4). Động từ Hê-bơ-rơ “khinh bỉ” (וַתֵּקַל - vattēqal) mang nghĩa coi thường, xem nhẹ. Sự kiêu ngạo này có lẽ xuất phát từ việc bà đã hoàn thành được điều mà chủ mình không thể. Sa-rai, đầy cay đắng, đổ lỗi cho Áp-ram và đối xử hà khắc với Hagar (“Sa-rai hà hiếp nàng” - câu 6). Động từ “hành hiếp” (ענה - ‘ānâ) cũng được dùng sau này để miêu tả sự áp bức của người Ai Cập lên dân Y-sơ-ra-ên (Xuất Ê-díp-tô Ký 1:11-12). Hagar, không chịu nổi sự đối xử ấy, đã chạy trốn vào đồng vắng.
III. Hagar trong Đồng Vắng Lần Thứ Nhất: Đấng Thấy và Đấng Hằng Sống
Đây là một khúc quanh quan trọng trong lịch sử cứu rỗi: lần đầu tiên trong Kinh Thánh, một thiên sứ của Đức Giê-hô-va hiện ra với một cá nhân, và người đó không phải là tổ phụ Áp-ra-ham hay Sa-ra, mà là một nữ tỳ nước ngoài, đang chạy trốn, thất vọng và mang thai. Thiên sứ tìm thấy bà gần một suối nước trong đồng vắng (Sáng Thế Ký 16:7).
Cuộc đối thoại diễn ra như sau:
- Câu hỏi của thiên sứ: “Hỡi A-ga, đòi của Sa-rai! người ở đâu đến, và người đi đâu?” (câu 8). Đây không phải vì thiên sứ không biết, mà là để Hagar tự nhận thức về hoàn cảnh và hướng đi của mình.
- Mệnh lệnh của thiên sứ: “Hãy trở về cùng bà chủ ngươi, và chịu lụy dưới tay người.” (câu 9). Đây không phải là sự chấp thuận cho chế độ nô lệ hay bất công, mà là sự kêu gọi Hagar bước đi trong sự vâng phục và tin cậy vào sự bảo vệ của Đức Chúa Trời ngay trong hoàn cảnh khó khăn.
- Lời hứa của thiên sứ: Thiên sứ hứa rằng dòng dõi bà sẽ rất đông, đặc biệt báo trước về việc sinh một con trai đặt tên là Ích-ma-ên (nghĩa là “Đức Chúa Trời nghe”), vì “Đức Giê-hô-va có nghe thấy sự sầu khổ của ngươi.” (câu 11). Con trai bà sẽ là “như con lừa rừng”, nghĩa là một người sống đời sống tự do, mạnh mẽ, nhưng cũng gây xung đột (“tay người sẽ nghịch cùng mọi người, và tay mọi người nghịch cùng người” - câu 12).
Phản ứng của Hagar thật đáng chú ý. Bà gọi danh Đức Giê-hô-va, Đấng phán với bà, là “Ên-Roi” (אֵל רֳאִי - ’Êl Rō’î), nghĩa là “Đức Chúa Trời Thấy”. Bà thốt lên: “Tôi đây há có thật thấy Đấng thấy tôi chăng?” (câu 13). Hagar, người bị xã hội coi thường, lại được Đức Chúa Trời cá nhân hóa để nhìn thấy, lắng nghe và ban lời hứa. Giếng nước nơi việc đó xảy ra được đặt tên là Bê-e-La-chai-Rôi (בְּאֵר לַחַי רֹאִי - Bə’êr laḥay rō’î), nghĩa là “giếng của Đấng Hằng Sống thấy tôi”. Đây là một sự mặc khải đầy an ủi về bản tính của Đức Chúa Trời.
IV. Hagar trong Đồng Vắng Lần Thứ Hai: Lời Hứa và Sự Cứu Giúp
Khoảng 14 năm sau, lời hứa của Đức Chúa Trời thành hiện thực khi Y-sác, “con của lời hứa”, được sinh ra bởi Sa-ra (Sáng Thế Ký 21:1-7). Trong lễ cai sữa của Y-sác, Sa-ra thấy Ích-ma-ên “cười cợt” (câu 9 – từ Hê-bơ-rơ צָחַק tsāḥaq, cùng gốc với tên Y-sác, có thể mang nghĩa chế nhạo). Bà yêu cầu Áp-ra-ham đuổi Hagar và Ích-ma-ên đi, vì “con trai của con đòi nầy chẳng được kế nghiệp cùng con trai tôi là Y-sác.” (câu 10).
Áp-ra-ham rất buồn rầu, nhưng Đức Chúa Trời xác nhận với ông: “Đừng lấy làm buồn về con trẻ và con đòi ngươi… vì bởi trong Y-sác mà ngươi sẽ có một dòng dõi lấy tên ngươi mà gọi.” (câu 12-13). Lần này, Hagar và con trai bị đuổi đi, chỉ với một bầu nước và ít bánh. Khi nước cạn trong đồng vắng Paran, Hagar để con trai dưới bụi cây, rồi “ngồi xa xa… nàng nói: Tôi chẳng nỡ thấy con tôi chết!” (câu 16). Đây là đỉnh điểm của sự tuyệt vọng.
Nhưng một lần nữa, Đức Chúa Trời can thiệp. Thiên sứ của Đức Chúa Trời gọi từ trên trời xuống: “Hỡi A-ga, ngươi có điều chi? Đừng sợ chi, vì Đức Chúa Trời có nghe tiếng con trẻ khóc tại đâu rồi.” (câu 17). Danh xưng “Ích-ma-ên” (“Đức Chúa Trời nghe”) lại được ứng nghiệm. Đức Chúa Trời không chỉ “thấy” (Ên-Roi), mà còn “nghe”. Ngài mở mắt Hagar để bà thấy một giếng nước, cứu sống cả hai mẹ con. Kinh Thánh kết luận: “Đức Chúa Trời ở cùng đứa trẻ; nó lớn lên… trở nên một xạ thủ.” (câu 20). Đức Chúa Trời đã thành tín với lời hứa Ngài dành cho Hagar.
V. Ý Nghĩa Thần Học và Bài Học Ứng Dụng
Cuộc đời Hagar để lại nhiều bài học sâu sắc cho Cơ Đốc nhân ngày nay:
1. Đức Chúa Trời là Đấng Thấy (Ên-Roi) và Đấng Nghe: Trong những lúc chúng ta cảm thấy vô hình, bị bỏ rơi, hoặc tiếng kêu của chúng ta dường như không thấu đến ai, câu chuyện Hagar nhắc nhở rằng có một Đức Chúa Trời thấy rõ nỗi đau và nghe thấu tiếng khóc. Ngài biết tường tận hoàn cảnh của chúng ta (Thi Thiên 139:1-4).
2. Ân Điển của Đức Chúa Trời Vượt Qua Mọi Ranh Giới: Hagar là người ngoại bang, nữ tỳ, nhưng lại nhận được sự hiện ra và lời hứa trực tiếp từ Đức Chúa Trời. Điều này báo trước về phạm vi phổ quát của ân điển Đức Chúa Trời, sau này được bày tỏ trọn vẹn trong Chúa Giê-xu Christ, Đấng cứu rỗi cho mọi dân tộc (Ga-la-ti 3:28).
3. Hậu Quả của Việc Sống Theo Xác Thịt: Hệ quả của việc Áp-ra-ham và Sa-ra cố đạt được lời hứa bằng nỗ lực xác thịt là sự xung đột, đau khổ kéo dài qua nhiều thế hệ (xem Ga-la-ti 4:22-31). Bài học cho chúng ta là hãy kiên nhẫn chờ đợi và tin cậy vào thời điểm và cách thức của Đức Chúa Trời, thay vì dùng những phương cách thế gian để đạt được mục đích tốt.
4. Hy Vọng Trong Tuyệt Vọng: Ở thời điểm tăm tối nhất, khi Hagar “ngồi xa xa” và chờ đợi cái chết, thì sự cứu giúp của Đức Chúa Trời lại đến. Ngài thường hành động khi chúng ta hoàn toàn bất lực, để vinh quang thuộc về một mình Ngài. “Khi tôi yếu đuối, ấy là lúc tôi mạnh mẽ” (II Cô-rinh-tô 12:10).
5. Ứng Dụng Thực Tế:
- Trong sự cô đơn: Hãy nhớ đến danh “Ên-Roi”. Bạn không bao giờ thực sự một mình. Hãy trút mọi gánh nặng cho Ngài (I Phi-e-rơ 5:7).
- Trong sự bất công: Dù hoàn cảnh có thể không thay đổi ngay, nhưng Đức Chúa Trời thấy và Ngài là quan án công bình. Hãy học theo Hagar, vâng phục trong hoàn cảnh khó khăn khi Chúa dẫn dắt (trở về với Sa-ra), và tin cậy Ngài bênh vực.
- Trong sự chờ đợi: Đừng “sản sinh ra một Ích-ma-ên” – đừng dùng mưu mẹo xác thịt để giải quyết vấn đề thuộc linh. Hãy tin cậy lời hứa của Chúa.
- Trong việc đối xử với người khác: Hãy nhìn người xung quanh – đặc biệt là những người yếu thế, bị tổn thương – qua lăng kính của “Ên-Roi”. Chúng ta có phải là công cụ để Chúa “thấy” và “nghe” nhu cầu của họ qua sự giúp đỡ thực tế không?
Kết Luận
Hagar không phải là một nhân vật phụ mờ nhạt, mà là một nhân chứng đầy cảm động về sự chủ động tìm kiếm của Đức Chúa Trời đối với những tấm lòng tan vỡ. Cuộc đời bà được đánh dấu bởi hai cái tên quan trọng: Ên-Roi (Đức Chúa Trời Thấy) và Ích-ma-ên (Đức Chúa Trời Nghe). Dù bị xã hội chà đạp, bị gia đình ruồng bỏ, bị tuyệt vọng bao vây, bà vẫn được Đấng Tự Hữu Hằng Hữu biết đến tường tận và hứa ban tương lai. Cuối cùng, trong sự phân tích của sứ đồ Phao-lô (Ga-la-ti 4:21-31), Hagar đại diện cho giao ước cũ tại núi Si-na-i, sanh ra nô lệ. Nhưng ngay trong hình ảnh đó, chúng ta thấy Đức Chúa Trời vẫn thành tín với lời hứa Ngài đã lập. Phần lớn hơn, câu chuyện của bà dẫn chúng ta đến với Chúa Giê-xu Christ, “Con của lời hứa” thật, Đấng đến để giải phóng mọi kẻ làm nô lệ cho tội lỗi và sự chết, và ban cho chúng ta địa vị làm con cái tự do trong nhà Đức Chúa Trời (Ga-la-ti 4:4-7).
Ước gì mỗi chúng ta, trong hành trình đức tin đầy chông gai, luôn ghi nhớ rằng có một Giếng Nước Hằng Sống – Bê-e-La-chai-Rôi – nơi Đấng Thấy và Nghe chúng ta luôn sẵn sàng ban sự sống và hy vọng mới.