Ê-li Là Ai Trong Kinh Thánh?
Trong số các nhân vật của Cựu Ước, tiên tri Ê-li (tiếng Hê-bơ-rơ: אֵלִיָּהוּ Eliyahu, có nghĩa "Giê-hô-va là Đức Chúa Trời của tôi") nổi bật như một cột trụ của đức tin, một người của hành động quyết liệt và một biểu tượng mạnh mẽ về quyền năng và sự hiện diện của Đức Chúa Trời trong thời kỳ suy đồi thuộc linh trầm trọng. Sự xuất hiện đột ngột và biến mất kỳ diệu của ông trong các sách Các Vua đã để lại một dấu ấn không thể phai mờ trong dòng lịch sử cứu chuộc, đến nỗi ông trở thành hình ảnh tiên tri được nhắc đến nhiều lần trong Tân Ước, đặc biệt trong mối liên hệ với sự đến của Đấng Mê-si và sự trở lại của Chúa Giê-xu Christ.
I. Bối Cảnh Lịch Sử: Ê-li Trong Cơn Đại Hạn Hán Thuộc Linh
Ê-li xuất hiện lần đầu tiên một cách đột ngột trong I Các Vua 17:1 mà không có bất kỳ lời giới thiệu nào về gia thế hay nguồn gốc: "Ê-li, người Thi-sê-be, là một người trong bọn dân cư ở Ga-la-át, nói với A-háp rằng: Ta đứng trước mặt Giê-hô-va Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên hằng sống, trước mặt Ngài ta đứng, trong mấy năm tới đây, sẽ không có sương móc hay mưa, nếu chẳng theo lời phán của ta."
Ông bước vào sân khấu lịch sử vào thời trị vì của Vua A-háp (khoảng 874-853 TCN) và Hoàng hậu Giê-sa-bên người Si-đôn. Đây là thời kỳ đen tối nhất của Vương quốc Y-sơ-ra-ên (phía Bắc). A-háp không chỉ tiếp tục con đường tội lỗi của các vua trước mà còn "lấy làm nhẹ mình lắm mà phạm tội, đi theo hình tượng của dân A-mô-rít" (I Các Vua 16:31-33). Việc ông cưới Giê-sa-bên, con gái vua Ê-thê-ba-anh dân Si-đôn, đã mở đường cho sự thờ phượng thần Ba-anh cách có hệ thống và bạo lực ("Ba-anh" nghĩa là "chúa" hoặc "chủ", là vị thần mưa và sự sinh sản của người Ca-na-an). Giê-sa-bên đã tích cực truy diệt các tiên tri của Đức Giê-hô-va (I Các Vua 18:4), biến Y-sơ-ra-ên thành một chiến trường thuộc linh. Trong bối cảnh ấy, lời tuyên bố của Ê-li về một cơn hạn hán là một lời tuyên chiến trực tiếp chống lại thần Ba-anh - vị thần được cho là có quyền năng ban mưa và sự phì nhiêu.
II. Hành Trình Đức Tin: Những Phép Lạ Và Sự Chu Cấp
Sau lời công bố, Ê-li được Đức Chúa Trời dẫn dắt qua một loạt những nơi ẩn náu và những phép lạ chu cấp, từng bước củng cố đức tin của ông và của những người được chọn:
1. Ở Khe Kê-rít (I Các Vua 17:2-7): Đức Giê-hô-va truyền lệnh cho Ê-li ẩn mình bên khe Kê-rít, phía đông sông Giô-đanh. Ở đây, "quạ đem bánh và thịt cho người" mỗi buổi sáng và buổi chiều. Từ "quạ" (orevim) trong bối cảnh này cho thấy sự chu cấp kỳ diệu của Đức Chúa Trời, Ngài dùng cả những vật ô uế theo luật pháp (Lê-vi Ký 11:15) để nuôi dưỡng người của Ngài.
2. Ở Xa-rê-phát (I Các Vua 17:8-24): Khi khe cạn, Đức Chúa Trời sai Ê-li đến thành Xa-rê-phát thuộc xứ Si-đôn, chính trên quê hương của thần Ba-anh. Tại đây, một góa phụ nghèo đang trong cơn đói khát cùng cực trở thành công cụ của sự chu cấp. Phép lạ bột và dầu không hết (câu 14-16) là hình ảnh đẹp về sự chu cấp liên tục của Đức Chúa Trời cho những ai vâng lời và tin cậy Ngài. Hơn thế, quyền năng Đức Chúa Trời được bày tỏ qua việc Ê-li cầu nguyện khiến con trai bà góa sống lại (câu 17-24). Đây là phép lạ đầu tiên được ghi lại về sự sống lại trong Kinh Thánh, và nó đã đem đến một sự xưng nhận đức tin từ người ngoại bang: "Bây giờ tôi biết ông là một người của Đức Chúa Trời, và lời của Đức Giê-hô-va ở trong miệng ông là thật" (câu 24).
III. Cuộc Đối Đầu Trên Núi Cạt-mên: Giê-hô-va Là Đức Chúa Trời!
Đỉnh điểm trong chức vụ của Ê-li là cuộc đối đầu trên núi Cạt-mên được ghi trong I Các Vua 18. Sau ba năm rưỡi hạn hán (xem Gia-cơ 5:17), Ê-li ra mắt A-háp và đề nghị một cuộc thử thách công khai để định đoạt ai thật sự là Đức Chúa Trời.
Bối cảnh thuộc linh: Ê-li đứng một mình chống lại "bốn trăm năm mươi tiên tri của Ba-anh và bốn trăm tiên tri của A-sê-ra" (câu 19). Ông khiển trách dân chúng vì sự do dự của họ: "Các ngươi đi khấp vá hai phe cho đến chừng nào? Nếu Giê-hô-va là Đức Chúa Trời, hãy theo Ngài; nếu Ba-anh là Đức Chúa Trời, hãy theo hắn!" (câu 21).
Diễn biến cuộc thử thách: Các tiên tri Ba-anh kêu cầu thần mình từ sáng đến trưa, nhảy múa, rạch mình... nhưng "chẳng có tiếng đáp lại, chẳng ai nghe" (câu 26, 29). Đến phiên Ê-li, ông sửa lại bàn thờ Đức Giê-hô-va đã đổ nát, đào mương chung quanh, và đặt của lễ lên trên. Ông truyền đổ nước đầy trên của lễ và vào mương đến ba lần, khiến mọi thứ ướt sũng, loại bỏ mọi nghi ngờ về sự gian lận.
Lời cầu nguyện đơn giản và quyền năng: Lời cầu nguyện của Ê-li tập trung vào danh và vinh quang của Đức Chúa Trời: "Ôi Giê-hô-va, Đức Chúa Trời của Áp-ra-ham, của Y-sác, và của Y-sơ-ra-ên! Ngày nay cho người ta biết rằng Ngài là Đức Chúa Trời ở trong Y-sơ-ra-ên... Xin nhậm lời tôi, ôi Đức Giê-hô-va, xin nhậm lời tôi, hầu cho dân sự này nhìn biết rằng Giê-hô-va là Đức Chúa Trời" (câu 36-37).
Kết quả: Lửa của Đức Giê-hô-va giáng xuống, thiêu đốt của lễ, củi, đá, bụi và liếm sạch nước trong mương. Phản ứng của dân chúng là tức thì: "Thấy vậy, cả dân sự đều sấp mặt xuống đất, và la rằng: Giê-hô-va là Đức Chúa Trời! Giê-hô-va là Đức Chúa Trời!" (câu 39). Tiếp theo, Ê-li ra lệnh bắt giết các tiên tri giả của Ba-anh, và sau đó cầu nguyện xin mưa. Một đám mây nhỏ bằng bàn tay hiện ra từ biển, báo hiệu cơn mưa lớn sắp đổ xuống, kết thúc cơn hạn hán.
IV. Sự Yếu Đuối Của Con Người Và Sự Tái Hiện Của Đức Chúa Trời
Chương 19 của I Các Vua cho thấy một khía cạnh đầy nhân tính của Ê-li. Sau chiến thắng vĩ đại, ông lại chạy trốn vì sự đe dọa của Giê-sa-bên. Trong cơn kiệt sức, chán nản và sợ hãi, ông xin được chết (câu 4). Ông cảm thấy mình thất bại và cô độc: "Tôi sốt sắng cho Giê-hô-va, Đức Chúa Trời vạn quân, vì dân Y-sơ-ra-ên đã bội giao ước Ngài... chỉ còn một mình tôi, và họ kiếm tôi để cất lấy mạng sống tôi" (câu 10, 14).
Tuy nhiên, Đức Chúa Trời đã không từ bỏ ông. Ngài chu cấp thức ăn và sức lực qua thiên sứ (câu 5-8), rồi phán với ông không phải trong gió bão, động đất hay lửa, mà trong "tiếng êm dịu nhỏ nhẹ" (qol demamah daqqah) (câu 12). Qua tiếng nói nhỏ nhẹ ấy, Đức Chúa Trời:
1. Sửa lại nhận thức của Ê-li: Ngài cho ông biết còn "bảy ngàn người... chưa hề quì gối xuống trước mặt Ba-anh" (câu 18). Ê-li không cô độc.
2. Trao cho ông một sứ mệnh mới: Xức dầu cho Ha-xa-ên làm vua Sy-ri, Giê-hu làm vua Y-sơ-ra-ên, và quan trọng nhất là Ê-li-sê làm tiên tri thế cho mình (câu 15-16). Đức Chúa Trời vẫn đang làm chủ kế hoạch.
V. Sự Thăng Thiên Và Di Sản Đời Đời
Sự ra đi của Ê-li được mô tả một cách ngoạn mục trong II Các Vua 2:1-12. Khi ông và Ê-li-sê, môn đồ của mình, đang đi và nói chuyện, "một cỗ xe bằng lửa và ngựa bằng lửa phân rẽ hai người; và Ê-li lên trời trong cơn gió lốc" (câu 11). Ông được cất lên trời mà không thấy sự chết, để lại chiếc áo choàng cho Ê-li-sê - biểu tượng của việc truyền lại chức vụ và thần quyền.
Di sản của Ê-li không dừng lại ở Cựu Ước. Trong Tân Ước, ông xuất hiện:
- Trong sự dạy dỗ của Chúa Giê-xu: Chúa Giê-xu dùng Ê-li như một hình ảnh về Gióan Báp-tít, người đến "trong thần và quyền phép Ê-li" để dọn đường (Ma-thi-ơ 11:14, 17:10-13; Lu-ca 1:17).
- Trên núi Hóa Hình: Ê-li hiện ra cùng Môi-se nói chuyện với Chúa Giê-xu về sự chết Ngài sắp hoàn thành tại Giê-ru-sa-lem (Lu-ca 9:28-31). Điều này khẳng định ông là đại diện cho các tiên tri, trong khi Môi-se đại diện cho Luật pháp.
- Trong thư Gia-cơ: Ê-li được nêu lên như một tấm gương về hiệu quả của lời cầu nguyện của người công bình: "Ê-li là người có bản tính giống như chúng ta, người cầu nguyện tha thiết rằng trời không mưa, thì trời không mưa trong ba năm sáu tháng. Người lại cầu nguyện, trời bèn mưa, và đất sanh ra bông trái" (Gia-cơ 5:17-18). Từ Hy Lạp "proseuche" (cầu nguyện) và "deesis" (nài xin) ở đây nhấn mạnh đến sự sốt sắng, kiên trì.
VI. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay
Cuộc đời và chức vụ của Ê-li để lại nhiều bài học sâu sắc cho chúng ta:
1. Đức Tin Mạnh Mẽ Trong Thời Đại Suy Đồi: Giống như Ê-li sống giữa sự thờ hình tượng, chúng ta cũng sống trong một thế giới có nhiều "thần Ba-anh" hiện đại: chủ nghĩa vật chất, chủ nghĩa cá nhân, các ý thức hệ trái ngược với Lời Chúa. Chúng ta được kêu gọi để can đảm xưng nhận "Giê-hô-va là Đức Chúa Trời" qua lời nói và lối sống, dám đứng về phía chân lý dù có phải đơn độc.
2. Quyền Năng Của Lời Cầu Nguyện Sốt Sắng: Gia-cơ nhấn mạnh Ê-li "là người có bản tính giống như chúng ta". Ông không phải siêu nhân, nhưng có một đời sống cầu nguyện hiệu lực. Chúng ta cần học tập sự kiên trì, tập trung vào việc tôn vinh danh Chúa trong lời cầu nguyện, và tin cậy Ngài sẽ đáp lời theo ý muốn tốt lành của Ngài.
3. Đối Đầu Với "Thần Tượng" Cá Nhân: Mỗi chúng ta cần xác định "Ba-anh" trong đời sống mình là gì - điều gì đang chiếm chỗ của Đức Chúa Trời? Hãy để "lửa" của Đức Thánh Linh thiêu đốt mọi sự cản trở trong "bàn thờ" đời sống chúng ta, và dọn sạch những ảnh hưởng ô uế.
4. Nuôi Dưỡng Thế Hệ Kế Tiếp - Tìm Kiếm "Ê-li-sê": Ê-li đã đầu tư vào Ê-li-sê và truyền lại chức vụ. Chúng ta có trách nhiệm dạy dỗ, khích lệ và trao quyền cho thế hệ trẻ trong đức tin, sẵn sàng nhường chỗ để họ tiếp tục công việc của Chúa.
5. Tìm Sự Phục Hồi Trong Tiếng Phán Nhỏ Nhẹ Của Chúa: Khi mệt mỏi, chán nản hoặc sợ hãi, thay vì chạy trốn, chúng ta cần đến với Chúa, tĩnh lặng để nghe tiếng Ngài phán qua Lời Ngài. Sự yên nghỉ và chu cấp của Ngài sẽ phục hồi sức lực và đem lại viễn cảnh mới.
6. Hướng Về Sự Trở Lại Của Chúa: Truyền thống Do Thái tin rằng Ê-li sẽ trở lại trước ngày của Chúa (Ma-la-chi 4:5-6). Chúa Giê-xu xác nhận điều này đã ứng nghiệm trong chức vụ của Giăng Báp-tít, nhưng nhiều nhà giải kinh cũng thấy hình bóng về sự xuất hiện của hai chứng nhân trong thời kỳ cuối cùng (Khải Huyền 11:3-12). Điều này nhắc chúng ta sống với lòng trông mong Chúa trở lại, luôn tỉnh thức và làm việc Ngài giao cho đến khi Ngài đến.
Kết Luận
Ê-li không chỉ là một nhân vật lịch sử đầy kịch tính, mà là một tấm gương sống động về một con người với tất cả sự nhiệt thành, đức tin, yếu đuối và được biến đổi bởi quyền năng của Đức Chúa Trời. Ông đứng như một chứng nhân hùng hồn rằng Giê-hô-va là Đức Chúa Trời hằng sống, Đấng cầm quyền trên thiên nhiên, trên các thần tượng, trên lịch sử và trên cả sự chết. Cuộc đời ông chỉ về Đấng lớn hơn Ê-li - Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã hoàn toàn vâng phục Cha, đối diện với cám dỗ, chiến thắng tội lỗi và sự chết, và ban cho chúng ta Đức Thánh Linh là nguồn quyền năng để sống một đời sống đắc thắng.
Ước gì tinh thần và đức tin của Ê-li thôi thúc mỗi chúng ta sống nhiệt thành cho Chúa trong thế hệ này, can đảm làm chứng về Ngài, và luôn hướng lòng về ngày vinh hiển khi Chúa chúng ta, Giê-xu Christ, sẽ trở lại trong vinh quang. A-men.