Vua Ba-a-sa trong Kinh Thánh là ai?

Giới Thiệu: Một Nhân Vật Đầy Mâu Thuẫn Trong Lịch Sử Vương Quốc Phía Bắc

Trong dòng chảy lịch sử của Vương quốc Y-sơ-ra-ên (phía Bắc) sau khi vương quốc thống nhất của Sa-lô-môn bị chia cắt, xuất hiện nhiều vị vua với những số phận và bài học tâm linh sâu sắc. Một trong số đó là Ba-a-sa (בַּעְשָׁא, Baʿshaʾ), vị vua thứ ba của vương quốc này, trị vì trong 24 năm (khoảng 909-886 TCN). Cuộc đời và sự nghiệp của ông được ghi chép lại trong 1 Các Vua và 2 Sử Ký không phải như một người cải cách vĩ đại hay một anh hùng đức tin, mà như một tấm gương phản chiếu về sự nguy hiểm của việc bắt đầu cuộc đời với tiềm năng thuộc linh nhưng lại kết thúc trong sự thất bại trước mặt Đức Giê-hô-va. Ba-a-sa là hiện thân của lời cảnh báo: "Vậy, kẻ nào tưởng mình đứng, hãy giữ kẻo ngã" (1 Cô-rinh-tô 10:12).

I. Bối Cảnh Lịch Sử & Sự Lên Ngôi Đẫm Máu

Ba-a-sa xuất hiện trên sân khấu lịch sử vào thời điểm Vương quốc Y-sơ-ra-ên đang trong cơn khủng hoảng thuộc linh và chính trị trầm trọng. Sau khi Giê-rô-bô-am I (người lập ra vương quốc phía Bắc) qua đời, con trai là Na-đáp lên kế vị. Kinh Thánh mô tả Na-đáp tiếp tục đi trong "tội lỗi của Giê-rô-bô-am, tức là tội gây cho Y-sơ-ra-ên phạm tội" (1 Các Vua 15:26). Tội này, xuyên suốt các sách Các Vua, chính là tội thờ lạy hình tượng—thiết lập hai bò con vàng tại Bê-tên và Đan, lập nên một hệ thống thầy tế lễ không thuộc dòng Lê-vi, và lập ra những ngày lễ trái với luật pháp (1 Các Vua 12:26-33).

Trong bối cảnh đó, Ba-a-sa, con trai của A-hi-gia, thuộc chi phái Y-sa-ca, đã thực hiện một cuộc đảo chính. Khi Na-đáp và toàn quân Y-sơ-ra-ên đang vây thành Ghi-bê-thôn của người Phi-li-tin, "Ba-a-sa giết người tại Ghi-bê-thôn, và trị vì thế cho người" (1 Các Vua 15:27). Hành động này không chỉ là một vụ ám sát chính trị thông thường. Câu Kinh Thánh tiếp theo cho thấy một khía cạnh thần học quan trọng: "Ấy là tại Ghi-bê-thôn, thành của người Phi-li-tin, mà Ba-a-sa giết Na-đáp, và trị vì thế cho người, nhằm năm thứ ba đời A-sa, vua Giu-đa" (1 Các Vua 15:28). Sự kiện này ứng nghiệm lời tiên tri của A-hi-gia tại Si-lô về sự diệt vong của nhà Giê-rô-bô-am (1 Các Vua 14:7-16). Ba-a-sa trở thành công cụ đoán phạt của Đức Chúa Trời đối với một triều đại gian ác.

II. Triều Đại Của Ba-a-sa: Sự Phá Hủy Và Cơ Hội Bị Bỏ Lỡ

Ngay khi lên ngôi, Ba-a-sa đã hành động quyết liệt để củng cố quyền lực: "Vừa khi lên ngôi, Ba-a-sa bèn giết hết thảy người nhà Giê-rô-bô-am, không để sót một ai, đến đỗi đã diệt hết họ hàng của Giê-rô-bô-am, y như lời Đức Giê-hô-va đã cậy miệng tôi tớ Ngài là A-hi-gia, người Si-lô, mà phán ra" (1 Các Vua 15:29). Hành động tàn bạo này, dù ứng nghiệm lời tiên tri, nhưng chắc chắn xuất phát từ động cơ chính trị ích kỷ của Ba-a-sa—dọn dẹp mọi mối đe dọa tiềm tàng.

Tuy nhiên, đây là điểm mấu chốt trong đánh giá thuộc linh về Ba-a-sa: Ông chỉ là công cụ đoán phát chứ không phải là người cải cách thuộc linh. Kinh Thánh tuyên bố thẳng thắn: "Các công việc khác của Ba-a-sa, những việc người làm, và quyền thế người, đều đã chép trong sử ký về các vua Y-sơ-ra-ên. A-sa, vua Giu-đa, và Ba-a-sa, vua Y-sơ-ra-ên, đều có giặc giã trọn đời mình" (1 Các Vua 15:31-32).

Điều đáng buồn nhất được ghi lại trong 1 Các Vua 15:34: "Người làm điều ác trước mặt Đức Giê-hô-va, đi trong đường của Giê-rô-bô-am, và tội lỗi của người đã gây cho Y-sơ-ra-ên phạm tội." Từ "đi trong đường" (בְּדֶרֶךְ, b'derekh) cho thấy một sự lựa chọn có chủ ý và kiên định. Ba-a-sa đã có cơ hội vàng để đưa dân sự trở lại thờ phượng chân thần tại Giê-ru-sa-lem, chấm dứt hệ thống thờ hình tượng độc hại mà Giê-rô-bô-am đã lập ra. Thay vì vậy, ông chọn con đường dễ dàng hơn về mặt chính trị: duy trì hệ thống thờ lạy tại Bê-tên và Đan để ngăn dân chúng xuống Giu-đa, từ đó củng cố sự độc lập và quyền lực của vương quốc phía Bắc. Ông loại bỏ nhà tiền nhiệm nhưng lại ôm lấy hệ tư tưởng và tội lỗi của họ.

III. Lời Tiên Tri Cảnh Báo Của Giê-hu Và Sự Cứng Lòng Của Ba-a-sa

Đỉnh điểm trong câu chuyện thuộc linh về Ba-a-sa là sự xuất hiện của tiên tri Giê-hu, con trai Ha-na-ni. Lời tiên tri này được ghi lại chi tiết trong 1 Các Vua 16:1-7 và 2 Sử Ký 16:7-10. Đây không chỉ là một lời cảnh báo mà là một bản án từ trời, phơi bày sự giả hình và cứng lòng của Ba-a-sa.

Lời tiên tri có thể được phân tích qua các điểm chính:

1. Nhắc Lại Ân Điển Ban Đầu: "Ta đã cất ngươi lên khỏi bụi đất" (1 Các Vua 16:2). Từ "cất lên" (אֲרִימְךָ, 'arimkha) mang nghĩa nâng lên một cách đột ngột. Đức Chúa Trời nhắc Ba-a-sa rằng chính Ngài đã ban cho ông cơ hội, quyền lực và vị trí mà trước đó ông không có (có thể xuất thân từ một gia đình bình thường, không thuộc hoàng tộc). Mọi thứ ông có đều bắt nguồn từ sự cho phép chủ quyền của Đức Chúa Trời.

2. Chỉ Ra Tội Lỗi Cốt Lõi: "Ngươi đã đi trong đường của Giê-rô-bô-am, và đã gây cho Y-sơ-ra-ên, dân Ta, phạm tội, chọc giận Ta bởi tội lỗi chúng nó" (1 Các Vua 16:2). Tội của Ba-a-sa là tội "gây cho... phạm tội" (לְהַחֲטִיא, l'hachati), một động từ khiến. Ông không chỉ phạm tội cá nhân mà còn trở thành nguyên nhân, tác nhân tích cực dẫn dắt cả một dân tộc đi vào con đường sai lầm. Đây là trách nhiệm nặng nề của người lãnh đạo.

3. Tuyên Án Hình Phạt: "Nầy, ta sẽ quét sạch Ba-a-sa và nhà nó; ta sẽ làm cho nhà ngươi giống như nhà của Giê-rô-bô-am, con trai của Nê-bát" (1 Các Vua 16:3). Hình phạt tương xứng: vì ông đi trong đường của Giê-rô-bô-am nên nhà ông sẽ chịu số phận như nhà Giê-rô-bô-am—bị tuyệt diệt.

4. Chi Tiết Ghê Rợn: Lời tiên tri mô tả số phận của những kẻ thuộc về nhà Ba-a-sa: "Phàm người thuộc về Ba-a-sa chết trong thành sẽ bị chó ăn, còn kẻ chết trong đồng sẽ bị chim trời rỉa ăn" (1 Các Vua 16:4). Đây là sự sỉ nhục tột cùng trong văn hóa Do Thái, biểu thị sự đoán phát nặng nề và không được chôn cất tử tế.

Phản ứng của Ba-a-sa trước lời cảnh báo nghiêm trọng này là gì? Thay vì "xé lòng" (sự ăn năn thật) như Đức Chúa Trời đòi hỏi (Giô-ên 2:13), ông chỉ "xé áo" (hành động bề ngoài). Tệ hơn nữa, ông không quay đầu với Đức Giê-hô-va mà lại trút giận lên người đem sứ điệp. 2 Sử Ký 16:10 cho biết Ba-a-sa không những không ăn năn mà còn "bắt giam" (הֶאֱסִירוֹ, he'esiro) tiên tri Giê-hu và "hành hạ" (וַיַּכֵּהוּ, vayakehu - đánh đập) một số người trong dân sự. Ông chọn đàn áp tiếng nói của lẽ thật thay vì vâng theo nó.

IV. Kết Cục Bi Thảm Và Bài Học Vĩnh Cửu

Ba-a-sa qua đời sau 24 năm trị vì và được chôn cất tại kinh đô Tiệt-sa. Con trai ông là Ê-la lên ngôi kế vị. Tuy nhiên, lời tiên tri đã ứng nghiệm một cách nhanh chóng và chính xác. Chỉ sau hai năm, Ê-la—một vị vua ham mê rượu chè—bị một viên tướng dưới quyền là Xim-ri phản nghịch và giết chết. Xim-ri sau đó "diệt hết thảy người nhà Ba-a-sa, không để sót một người nam nào, bà con hay là bạn hữu của người cũng vậy" (1 Các Vua 16:11). Nhà Ba-a-sa bị tuyệt diệt hoàn toàn, y như lời Đức Giê-hô-va đã phán.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay

Cuộc đời của Ba-a-sa không chỉ là một câu chuyện lịch sử, mà là một hồi chuông cảnh tỉnh cho mọi Cơ Đốc nhân, đặc biệt là những người có chức vụ lãnh đạo.

1. Cảnh Giác Với "Tội Của Người Khác": Ba-a-sa phạm một tội đặc biệt: "tội của Giê-rô-bô-am". Đây là tội bắt chước, kế thừa và hệ thống hóa những đường lối tà ác đã có từ trước. Trong đời sống chúng ta, có thể là những "truyền thống" thuộc linh không lành mạnh trong gia đình, hội thánh, hay văn hóa làm việc—những điều đã trở nên bình thường hóa nhưng thực chất là chống lại lẽ thật của Đức Chúa Trời. Chúng ta được kêu gọi để "thử nghiệm các thần" (1 Giăng 4:1) và chỉ bước đi trong Lời Chúa.

2. Nguy Hiểm Của Việc Là Công Cụ Mà Không Là Con Cái: Ba-a-sa được Đức Chúa Trời dùng như một công cụ đoán phạt nhà Giê-rô-bô-am, nhưng bản thân ông không có mối liên hệ cá nhân với Đức Chúa Trời. Ông làm việc cho Đức Chúa Trời (một cách vô thức) nhưng không đi với Đức Chúa Trời. Điều này nhắc nhở chúng ta: phục vụ, hoạt động, thậm chí thành công trong chức vụ không đảm bảo cho một đời sống thuộc linh đúng đắn. Chúa Giê-xu phán: "Chẳng phải hễ những kẻ nói cùng ta rằng: Lạy Chúa, lạy Chúa, thì đều được vào nước thiên đàng đâu; nhưng chỉ kẻ làm theo ý muốn của Cha ta ở trên trời mà thôi" (Ma-thi-ơ 7:21). Mối quan hệ cá nhân với Đấng Christ là cốt lõi.

3. Ăn Năn Thật Vs. Hối Tiếc Bề Ngoài: Ba-a-sa nghe lời tiên tri khủng khiếp nhưng chỉ "xé áo" chứ không "xé lòng". Sự ăn năn thật (μετάνοια, metanoia - thay đổi tâm trí, quay đầu 180 độ) dẫn đến sự thay đổi hành động. Đức Chúa Trời ban cho Ba-a-sa cơ hội để quay đầu, nhưng ông đã cứng lòng. Trong đời sống chúng ta, Đức Thánh Linh vẫn thường xuyên cáo trách qua Lời Chúa, qua sự dạy dỗ, hay lương tâm. Thái độ của chúng ta là gì? Có phải chúng ta chỉ buồn rầu vì hậu quả của tội lỗi (sự hối tiếc), hay thực sự đau đớn vì đã phạm tội với chính Đức Chúa Trời (sự ăn năn)?

4. Bài Học Cho Người Lãnh Đạo: Trách Nhiệm Dẫn Dắt Thuộc Linh: Ba-a-sa đã "gây cho Y-sơ-ra-ên phạm tội". Những người lãnh đạo trong gia đình (cha mẹ), hội thánh, hay cộng đồng mang trách nhiệm nặng nề. Đường lối, lời nói, và gương sống của chúng ta có đang dẫn người khác đến gần Chúa hơn, hay vô tình (hoặc cố ý) tạo ra những "bò con vàng" mới—những điều khiến người ta xao lãng khỏi sự thờ phượng chân thật? Hãy noi gương Giô-suê: "Còn ta và nhà ta, chúng tôi sẽ phục sự Đức Giê-hô-va" (Giô-suê 24:15).

5. Hy Vọng Duy Nhất: Đấng Christ, Vị Vua Trọn Vẹn: Cuối cùng, câu chuyện bi thảm của Ba-a-sa và tất cả các vua thất bại của Y-sơ-ra-ên chỉ làm nổi bật lên sự cần thiết của một Vị Vua trọn vẹn. Chúa Giê-xu Christ, thuộc dòng Vua Đa-vít, là Vua không chỉ trị vì trong công bình mà còn ban sự tha thứ và biến đổi. Ngài không đến để bị phục vụ, nhưng để phục vụ và phó sự sống mình làm giá chuộc cho nhiều người (Mác 10:45). Trong Ngài, chúng ta tìm thấy ân điển để không lặp lại vết xe đổ của Ba-a-sa.

Kết Luận

Vua Ba-a-sa trong Kinh Thánh là một nhân vật đầy cảnh báo. Ông bắt đầu với tiềm năng trở thành công cụ của sự đoán xét và có lẽ cả sự cải cách, nhưng đã đánh mất cơ hội thuộc linh quý giá vì lựa chọn con đường của con người thay vì đường lối của Đức Chúa Trời. Ông loại bỏ kẻ thù nhưng lại ôm ấp tội lỗi của họ. Ông nghe lời cảnh báo nhưng lại bức hại người cảnh báo. Cuối cùng, ông và cả gia tộc phải gánh chịu hậu quả thảm khốc.

Câu chuyện của ông mời gọi mỗi chúng ta tự kiểm điểm: Chúng ta có đang đi trong "đường lối" của những điều thuộc về thế gian và xác thịt không? Chúng ta có đáp ứng với sự sửa dạy của Chúa bằng sự ăn năn thật, hay chỉ bằng sự bực tức và cứng lòng? Ước mong chúng ta luôn chọn lấy "con đường hẹp" dẫn đến sự sống (Ma-thi-ơ 7:14), dưới sự dẫn dắt của Vị Vua muôn đời là Giê-xu Christ, Đấng duy nhất có thể đưa chúng ta từ bóng tối của sự thất bại như Ba-a-sa vào trong ánh sáng vinh hiển của Nước Đức Chúa Trời.