Vua Giô-ram Trong Kinh Thánh
Trong lịch sử các vua của Y-sơ-ra-ên và Giu-đa, cái tên Giô-ram xuất hiện cho cả hai vương quốc, tạo nên một điểm giao thoa đầy bi kịch và bài học thuộc linh sâu sắc. Để hiểu rõ về nhân vật này, chúng ta phải phân biệt giữa Giô-ram, vua Giu-đa và Giô-ram, vua Y-sơ-ra-ên. Sự trùng hợp tên gọi không phải ngẫu nhiên mà phản ánh mối liên hệ hôn nhân chính trị tai hại giữa hai dòng vua, dẫn đến sự lai tạp trong sự thờ phượng và những hậu quả thảm khốc. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào cuộc đời, sự cai trị và bài học từ cả hai vị vua mang tên Giô-ram, dựa trên các phân đoạn Kinh Thánh chính trong các sách Các Vua và Sử Ký.
Trước khi đi vào chi tiết, chúng ta cần có cái nhìn tổng quan:
1. Giô-ram, Vua Giu-đa (Trị vì: 848-841 TCN): Con trai của vua Giô-sa-phát, cháu nội của vua A-sa. Ông cai trị tại Giê-ru-sa-lem. Tên của ông trong tiếng Hê-bơ-rơ (יוֹרָם, Yôrām) có nghĩa là "Đức Giê-hô-va được tôn cao". Tuy nhiên, đời sống ông lại đi ngược lại ý nghĩa tên gọi.
2. Giô-ram, Vua Y-sơ-ra-ên (Trị vì: 852-841 TCN): Con trai của vua A-háp và hoàng hậu Giê-sa-bên, anh/em của vua A-cha-xia. Ông cai trị tại Sa-ma-ri. Tên ông có cùng cách viết và phát âm trong tiếng Hê-bơ-rơ.
Hai vị vua này là anh em cọc chèo, vì Giô-ram vua Giu-đa đã cưới A-tha-li, con gái của A-háp và Giê-sa-bên (2 Sử Ký 18:1; 21:6). Mối liên minh này đã mở cửa cho sự thờ thần tượng của Y-sơ-ra-ên thấm sâu vào Giu-đa.
Giô-ram lên ngôi vua Giu-đa sau khi vua cha Giô-sa-phát qua đời. Sách 2 Sử Ký 21 cung cấp một bản tường thuật chi tiết và đánh giá thần học về đời trị vì của ông. Câu chuyện mở đầu bằng một hành động tàn bạo: "Khi Giô-ram đã lên ngôi vua cha mình, làm cho mình ra mạnh, bèn lấy gươm giết các em mình, và mấy người quan trưởng của Y-sơ-ra-ên" (2 Sử Ký 21:4). Hành động này xuất phát từ lòng tham quyền lực và sự sợ hãi bị tranh giành ngai vàng, hoàn toàn trái ngược với sự công bình và kính sợ Chúa của cha ông.
Kinh Thánh đánh giá ngắn gọn về ông: "Giô-ram ba mươi hai tuổi khi lên ngôi làm vua, và người cai trị tám năm tại Giê-ru-sa-lem. Người đi theo con đường của các vua Y-sơ-ra-ên, theo điều nhà A-háp đã làm; vì người có cưới con gái của A-háp làm vợ; người làm điều ác trước mặt Đức Giê-hô-va" (2 Các Vua 8:17-18).
Nguyên nhân then chốt được chỉ ra: "Vả, người cưới con gái của A-háp làm vợ" (2 Sử Ký 21:6). A-tha-li, người vợ này, chính là con gái của A-háp và Giê-sa-bên – hiện thân của sự thờ phượng Ba-anh và sự bạo ngược. Dưới ảnh hưởng của bà và liên minh với nhà A-háp, Giô-ram đã "xây các nơi cao trong núi Giu-đa, xui cho dân cư thành Giê-ru-sa-lem thông dâm, và khiến dân Giu-đa lầm lạc" (2 Sử Ký 21:11). Từ "thông dâm" ở đây (תַּזְנּוּת, taznûth) thường chỉ sự thờ cúng hình tượng, một sự phản bội giao ước với Đức Giê-hô-va.
Đáp lại sự bội đạo của Giô-ram, Đức Giê-hô-va đã dùng tiên tri Ê-li (mặc dù sự kiện này có thể xảy ra trước khi Ê-li được cất lên trời) để gửi một bức thư cảnh cáo nghiêm khắc (2 Sử Ký 21:12-15). Bức thư này là một trong những lời tuyên phán trực tiếp mạnh mẽ nhất cho một vua Giu-đa:
"Vì ngươi chẳng bắt chước theo gương của Giô-sa-phát, cha ngươi, lại chẳng bắt chước theo gương của A-sa, vua Giu-đa; nhưng đã đi theo đường lối của các vua Y-sơ-ra-ên, đã xui cho Giu-đa và dân cư Giê-ru-sa-lem thông dâm, y như nhà A-háp đã làm vậy; và lại cũng đã giết các em ngươi, tức là nhà cha ngươi, là những người tốt hơn ngươi; nầy, Đức Giê-hô-va sẽ giáng họa lớn trên dân sự ngươi, trên con cái ngươi, trên các vợ ngươi, và trên các tài vật của ngươi. Còn chính mình ngươi sẽ bị những bịnh trong gan, đến đỗi vì bịnh ấy, ruột gan ngươi tan rớt ra." (2 Sử Ký 21:12-15).
Sự phán xét đã ứng nghiệm chính xác. Dân Phi-li-tin và A-rập xâm lược, cướp bóc cung điện và bắt các con trai cùng vợ của vua, chỉ để lại Giô-a-cha (A-cha-xia), con út (2 Sử Ký 21:16-17). Sau cùng, "Đức Giê-hô-va hành hại Giô-ram trong gan ruột người, thành một thứ bịnh nan y" (2 Sử Ký 21:18). Sau hai năm đau đớn, ông qua đời trong sự khinh bỉ của dân chúng: "Người qua đời cách rất đau đớn; dân sự chẳng xông hương cho người như đã xông cho tổ phụ người" (2 Sử Ký 21:19). Thậm chí, ông không được chôn trong mộ các vua (2 Sử Ký 21:20).
Giô-ram, con trai A-háp, lên ngôi vua Y-sơ-ra-ên sau khi vua cha và anh em là A-cha-xia lần lượt qua đời (2 Các Vua 1:17; 3:1). Đánh giá về ông có phần "khá hơn" cha mẹ, nhưng vẫn rất tiêu cực: "Người làm điều ác trước mặt Đức Giê-hô-va, song chẳng bằng cha và mẹ người; vì người có trừ bỏ tượng thần Ba-anh mà cha người đã dựng lên. Dầu vậy, người còn cố theo tội của Giê-rô-bô-am, con trai Nê-bát, tức tội đã gây cho Y-sơ-ra-ên phạm tội; người chẳng hề bỏ đi" (2 Các Vua 3:2-3).
Trị vì của ông được đánh dấu bằng cuộc nổi loạn của dân Mô-áp dưới thời vua Mê-sa (2 Các Vua 3). Trong chiến dịch này, Giô-ram đã liên minh với Giô-sa-phát, vua Giu-đa, và vua Ê-đôm. Khi họ lâm vào cảnh thiếu nước, tiên tri Ê-li-sê đã được Giô-sa-phát (vua tin kính Chúa) thỉnh cầu. Ê-li-sê chỉ bày tỏ lời Đức Giê-hô-va vì cớ Giô-sa-phát, còn với Giô-ram, ông nói: "Nếu ta chẳng tôn kính Giô-sa-phát, vua Giu-đa, thì ta chẳng xem ngươi ra gì, và chẳng thèm ngó ngươi" (2 Các Vua 3:14). Đức Chúa Trời vẫn làm phép lạ cung cấp nước và ban chiến thắng, thể hiện lòng thương xót Ngài dành cho dân sự.
Cuối cùng, số phận của Giô-ram vua Y-sơ-ra-ên được định đoạt trong cuộc nổi loạn do Giê-hu cầm đầu, theo mệnh lệnh xức dầu của Đức Giê-hô-va (1 Các Vua 19:16; 2 Các Vua 9:1-10). Trong khi đang dưỡng bệnh ở Gít-rê-ên, Giô-ram bị Giê-hu, một tướng của chính mình, bắn chết. Lời tuyên bố của Giê-hu khi giương cung nhắm Giô-ram thật đáng sợ: "Sao sự bình an có được, trong khi còn những sự tà dâm của Giê-sa-bên, mẹ ngươi, và những thuật phù chú của người nhiều lắm thế?" (2 Các Vua 9:22). Giô-ram bị giết và xác bị quăng trên ruộng của Na-bốt, ứng nghiệm lời tiên tri về sự báo trả máu của Na-bốt (1 Các Vua 21:21-24).
Cuộc đời hai vua Giô-ram để lại những bài học sâu sắc cho Cơ Đốc nhân ngày nay:
1. Nguy Hiểm Của Sự Kết Hợp Không Đồng Đức Tin (Unequally Yoked): Sự sa ngã của Giô-ram vua Giu-đa bắt nguồn từ cuộc hôn nhân với A-tha-li, con gái của thế lực thờ thần tượng. Sứ đồ Phao-lô cảnh báo: "Chớ mang ách chung với kẻ chẳng tin. Bởi vì công bình với gian ác có hội hiệp nhau được chăng? Sự sáng với sự tối tăm có thông đồng nhau được chăng?" (2 Cô-rinh-tô 6:14). Ứng dụng: Trong các mối quan hệ thân thiết, đặc biệt là hôn nhân, Cơ Đốc nhân cần hết sức cẩn trọng để không bị lôi cuốn vào lối sống và niềm tin đi ngược lại Chúa. Sự thuận lợi chính trị hay kinh tế không thể biện minh cho sự thỏa hiệp thuộc linh.
2. Hậu Quả Thảm Khốc Của Sự Thờ Ơ Với Di Sản Đức Tin: Giô-ram vua Giu-đa được thừa hưởng một di sản vĩ đại từ ông nội A-sa và cha Giô-sa-phát – những vua "làm điều thiện trước mặt Đức Giê-hô-va". Nhưng ông đã khinh thường, thậm chí hủy diệt di sản đó bằng cách giết các em mình. Chúng ta được ban cho một di sản đức tin quý báu qua Lời Chúa và Hội Thánh. Ứng dụng: Chúng ta có trách nhiệm gìn giữ, trân quý và phát huy di sản đức tin đó, chứ không được thờ ơ, khinh thường hoặc đánh mất vì những đam mê thế tục (2 Ti-mô-thê 1:5, 14).
3. Tội "Bớt Gian Ác" Vẫn Là Tội Trước Mặt Chúa: Giô-ram vua Y-sơ-ra-ên có bỏ tượng Ba-anh, nhưng vẫn bám lấy "tội của Giê-rô-bô-am" – tức là hệ thống thờ phượng thay thế, tiện lợi (thờ bò con vàng tại Đan và Bê-tên). Đây là hình ảnh của sự nửa vời, cải cách bề ngoài nhưng không có sự ăn năn thật trong lòng. Ứng dụng: Đức Chúa Trời đòi hỏi sự vâng phục trọn vẹn, không phải sự thỏa hiệp. Ngài phán: "Ta, Đức Giê-hô-va, không hề thay đổi" (Ma-la-chi 3:6). Chúng ta không thể tạo ra một "phiên bản Cơ Đốc giáo" phù hợp với sở thích cá nhân mà bỏ qua các nguyên tắc căn bản của Lời Chúa.
4. Sự Công Bình Và Nhẫn Nại Của Đức Chúa Trời: Cả hai vua Giô-ram đều nhận được sự cảnh báo rõ ràng từ các tiên tri (Ê-li, Ê-li-sê). Đức Chúa Trời không vội trừng phạt nhưng kiên nhẫn cảnh tỉnh. Tuy nhiên, khi sự cứng lòng đã đến hồi chín muồi, sự phán xét là chắc chắn và công bình. Ứng dụng: Chúng ta cần có tấm lòng mềm mại, nhạy bén với tiếng phán của Chúa qua Lời Ngài, qua sự cáo trách của Đức Thánh Linh và qua sự khuyên bảo của anh em trong Chúa. Đừng cứng lòng khi Ngài đang phán (Hê-bơ-rơ 3:7-8).
Hai vị vua Giô-ram của Giu-đa và Y-sơ-ra-ên là hai bi kịch song song. Một người từ bỏ di sản tin kính để chạy theo liên minh tà thần. Người kia chỉ cải cách nửa vời trong khi vẫn bám víu vào tội lỗi cố hữu. Cả hai đều kết thúc trong sự đau đớn, bị bại hoại và chịu sự phán xét công bình của Đức Chúa Trời. Họ nhắc nhở chúng ta rằng vị trí, quyền lực hay di sản tốt đẹp không tự động bảo đảm một đời sống được Chúa chấp nhận. Điều quyết định là sự trung tín cá nhân với giao ước, sự vâng phục trọn vẹn Lời Chúa, và một tấm lòng kính sợ Ngài cách thuần khiết.
Ước mong mỗi chúng ta, là những thầy tế lễ nhà vua trong Tân Ước (1 Phi-e-rơ 2:9), sẽ sống xứng đáng với chức vụ cao trọng mình đã nhận, từ bỏ mọi sự ràng buộc với thế gian, giữ gìn di sản đức tin, và hết lòng chạy theo Chúa Giê-xu Christ – Vua của mọi vua, Chúa của mọi chúa – Đấng duy nhất đáng để chúng ta tôn thờ và vâng phục trọn đời.