Kiểm Soát Cảm Xúc Qua Lăng Kính Kinh Thánh
Trong một thế giới đề cao sự tự do biểu đạt và coi cảm xúc là thước đo của chân thực, khái niệm “kiểm soát cảm xúc” thường bị hiểu lầm thành “đàn áp cảm xúc” hoặc trái ngược với đời sống đức tin chân thành. Tuy nhiên, Kinh Thánh – Lời Đức Chúa Trời – cho chúng ta một cái nhìn toàn diện, sâu sắc và đầy khôn ngoan về đề tài này. Kiểm soát cảm xúc theo Kinh Thánh không phải là vô cảm, mà là sự quản trị (stewardship) đúng đắn những cảm xúc Chúa ban cho, đem chúng vào sự phục tùng Đấng Christ, để chúng không cai trị chúng ta, nhưng phục vụ cho mục đích của Ngài và sự trưởng thành thuộc linh của chúng ta.
Kinh Thánh không hề phủ nhận thực tại của cảm xúc. Chính Đức Chúa Trời bày tỏ cảm xúc: yêu thương (Giăng 3:16), thạnh nộ (Rô-ma 1:18), buồn rầu (Sáng-thế Ký 6:6). Con người được tạo dựng theo hình ảnh Ngài cũng mang trong mình khả năng cảm nhận phong phú. Chúa Giê-xu, Đấng hoàn toàn vô tội, cũng đã khóc (Giăng 11:35), nổi giận (Mác 3:5), trải qua nỗi buồn sâu xa (Ma-thi-ơ 26:38). Vấn đề không nằm ở sự hiện hữu của cảm xúc, mà ở nguồn gốc, đối tượng và cách chúng ta phản ứng dưới sự tác động của cảm xúc.
Nguyên tắc nền tảng được tìm thấy trong Châm-ngôn 25:28: “Người nào không chế trị lòng mình, Khác nào một cái thành hư nát, không có vách ngăn.” Từ “lòng” ở đây (Hebrew: רוּחַ - ruach) có thể chỉ “tâm linh”, “tâm trí” hoặc “cảm xúc”. Hình ảnh “thành không vách” cho thấy một đời sống cảm xúc không được kiểm soát sẽ khiến toàn bộ con người bị tàn phá, dễ bị tổn thương và tấn công. Sự “chế trị” (self-control) là một trái của Đức Thánh Linh (Ga-la-ti 5:22-23), chứng tỏ đây là công việc siêu nhiên, không chỉ dựa vào ý chí cá nhân.
1. Sự Giận Dữ (Anger):
Đây là một trong những cảm xúc mạnh mẽ và nguy hiểm nhất. Kinh Thánh không cấm cảm nhận sự giận dữ, nhưng dạy cách xử lý nó: “Ví bằng anh em giận, thì chớ phạm tội; chớ căm giận cho đến khi mặt trời lặn” (Ê-phê-sô 4:26). Câu này trích từ Thi-thiên 4:4, khuyên nên “giận” mà đừng phạm tội. Có sự khác biệt giữa “sự thạnh nộ công bình” (righteous indignation) trước tội lỗi, sự bất công (như Chúa Giê-xu giận về sự cứng lòng trong Mác 3:5), và “sự giận của loài người” (human anger) thường xuất phát từ lòng ích kỷ, tổn thương hoặc kiêu ngạo (Gia-cơ 1:20).
Chìa khóa nằm ở tốc độ phản ứng: “Hỡi anh em rất yêu dấu của tôi, anh em biết điều đó: người nào cũng phải mau nghe mà chậm nói, chậm giận” (Gia-cơ 1:19). Từ “chậm giận” trong tiếng Hy Lạp (βραδὺς εἰς ὀργήν - bradys eis orgēn) nhấn mạnh việc tạo ra một khoảng dừng, một “khoảng trống” giữa kích thích và phản ứng, để Đức Thánh Linh và Lời Chúa can thiệp.
2. Sự Sợ Hãi và Lo Lắng (Fear & Anxiety): Kinh Thánh ghi nhận sự sợ hãi là phản ứng tự nhiên, nhưng liên tục mời gọi con dân Chúa đặt lòng tin cậy nơi Ngài. “Chớ lo phiền chi hết, nhưng trong mọi sự hãy dùng lời cầu nguyện, nài xin, và sự tạ ơn mà trình các sự cầu xin của mình cho Đức Chúa Trời. Sự bình an của Đức Chúa Trời vượt quá mọi sự hiểu biết, sẽ gìn giữ lòng và ý tưởng anh em trong Đức Chúa Jêsus Christ” (Phi-líp 4:6-7). Động từ “lo phiền” (μεριμνάω - merimnaō) có nghĩa là bị phân tâm, chia rẽ tâm trí. Giải pháp không phải là cố “không lo”, mà là chủ động chuyển hướng sự tập trung từ vấn đề sang Đấng Christ qua sự cầu nguyện và tạ ơn.
3. Nỗi Buồn và Thất Vọng (Sadness & Despair): Các Thi thiên đầy rẫy những tiếng kêu than chân thật của Đa-vít và các tác giả khác. Điều đáng chú ý là họ luôn đem nỗi buồn của mình đến trước mặt Chúa. Thi-thiên 42:5 là một mẫu mực: “Hỡi linh hồn ta, sao ngươi sờn ngã? Và sao ngươi bối rối trong ta? Hãy trông cậy nơi Đức Chúa Trời; vì ta sẽ còn ngợi khen Ngài, Là sự cứu rỗi của mặt ta và là Đức Chúa Trời ta.” Tác giả tự đối thoại với linh hồn mình, ra lệnh cho nó đặt hy vọng vào Chúa. Đây là sự “kiểm soát” bằng cách hướng tâm trí đến chân lý và bản tính của Đức Chúa Trời.
1. Nhận Biết và Gọi Đúng Tên Cảm Xúc: Nhiều người chỉ cảm nhận được một “cơn sóng” mơ hồ của sự khó chịu. Kinh Thánh khuyến khích sự tự nhận thức. Vua Đa-vít cầu xin: “Đức Chúa Trời ôi! xin hãy dò xét tôi, và biết lòng tôi; hãy thử thách tôi, và biết tư tưởng tôi” (Thi-thiên 139:23). Chúng ta cần trung thực với Chúa về những gì đang diễn ra trong lòng, như các tác giả Thi thiên đã làm.
2. Đem Cảm Xúc Dưới Sự Phán Xét Của Lời Chúa: Không phải mọi cảm xúc đều đến từ Chúa hoặc phản ánh chân lý. Chúng ta phải “bắt hết các ý tưởng làm tôi vâng phục Đấng Christ” (II Cô-rinh-tô 10:5). Cảm xúc thường được kích hoạt bởi những niềm tin hoặc lời nói bên trong (self-talk). Chúng ta phải đối chiếu những điều đó với Lời Chúa. Ví dụ, cảm giác vô giá trị cần được đối chiếu với chân lý: chúng ta được tạo dựng theo hình ảnh Chúa (Sáng-thế Ký 1:27) và được Christ yêu đến nỗi chết thay (Rô-ma 5:8).
3. Phụ Thuộc Vào Quyền Năng Đức Thánh Linh: Kiểm soát cảm xúc theo sức riêng là điều không tưởng. Sự kiểm soát bản thân (ἐγκράτεια - egkrateia) là một trong chín “trái” được liệt kê trong Ga-la-ti 5:22-23, là kết quả của Đức Thánh Linh ngự trị và điều khiển đời sống chúng ta. Phao-lô tuyên bố: “Tôi đã bị đóng đinh vào thập tự giá với Đấng Christ, mà tôi sống, không phải là tôi sống nữa, nhưng Đấng Christ sống trong tôi” (Ga-la-ti 2:20). Đời sống mới này ban cho chúng ta năng lực để từ chối những ham muốn của xác thịt, bao gồm cả những phản ứng cảm xúc theo xác thịt.
1. Thiết Lập Thói Quen Tĩnh Nguyện và Suy Gẫm Lời Chúa: Tâm trí được nuôi dưỡng bởi điều gì sẽ sản sinh cảm xúc tương ứng. “Người nào để lòng tin cậy nơi Đức Giê-hô-va sẽ được nhờ cậy” (Ê-sai 26:3). Việc đều đặn đọc, suy ngẫm và ghi nhớ Kinh Thánh (như Thi-thiên 119:11) xây dựng một “kho dự trữ” chân lý để chúng ta rút ra khi cảm xúc dâng trào.
2. Thực Hành Sự Cầu Nguyện Tức Thì và Chân Thật: Khi cơn giận, nỗi sợ hoặc nỗi buồn ập đến, hãy lập tức chuyển thành lời cầu nguyện ngắn: “Lạy Chúa, con đang cảm thấy… Xin Chúa giúp con thấy Ngài trong tình huống này.” Hãy noi gương Chúa Giê-xu tại Ghết-sê-ma-nê: Ngài bày tỏ nỗi sợ hãi, đau buồn tột cùng, nhưng kết thúc bằng lời phó thác: “Song không theo ý muốn con, mà theo ý muốn Cha” (Ma-thi-ơ 26:39).
3. Tìm Kiếm Sự Khuyên Bảo và Trách Nhiệm Thuộc Linh: “Trong vòng nhiều mưu định, sự đặng thắng” (Châm-ngôn 11:14). Một anh em hay chị em trưởng thành trong Chúa có thể giúp chúng ta nhìn nhận tình huống cách khách quan, cầu nguyện cùng và nhắc nhở chúng ta về Lời Chúa. Đừng để cảm xúc cô lập bạn.
4. Chăm Sóc Thân Thể – Đền Thờ Của Đức Thánh Linh: Đôi khi, sự mất cân bằng cảm xúc có nguyên nhân thể lý (mệt mỏi, đói, thiếu ngủ). Ê-li, sau cuộc đối đầu quyền năng trên núi Cạc-mên, đã kiệt sức và cầu xin được chết (I Các Vua 19:4). Đức Chúa Trời không quở trách ông, mà cho ông ngủ và cung cấp thức ăn, nước uống (câu 5-8). Chăm sóc thân thể là một phần của sự quản trị đời sống cách khôn ngoan.
Cuối cùng, mục tiêu của Đức Chúa Trời không chỉ dừng lại ở việc chúng ta “kiểm soát” tốt cảm xúc, mà là biến đổi chúng ta nên giống hình ảnh Con Ngài (Rô-ma 8:29). Qua thời gian, sự vâng phục và thông công với Chúa, Ngài sẽ thay đổi những phản ứng tự nhiên của chúng ta. Nơi từng trải sâu xa, chúng ta sẽ kinh nghiệm như Phao-lô: “Tôi đã học được cách sống thỏa lòng trong mọi hoàn cảnh” (Phi-líp 4:11). Đây là bài học được “học”, không phải bẩm sinh.
Sự kiểm soát cảm xúc theo Kinh Thánh là một hành trình của ân điển. Nó bắt đầu từ sự thừa nhận rằng chúng ta không đủ sức, nhưng tìm thấy nơi Đấng Christ và quyền năng Thánh Linh của Ngài mọi nguồn lực cần thiết. Hãy can đảm đem mọi cảm xúc phức tạp của mình đến chân thập tự giá, nơi chúng được thanh tẩy, định hướng lại và được sử dụng cho vinh hiển của Đức Chúa Trời và sự gây dựng của Hội Thánh Ngài.