Kinh Thánh nói gì về tiếp thị đa cấp (MLM)?

Trong bối cảnh kinh tế hiện đại, nhiều Cơ Đốc nhân đứng trước những cơ hội kiếm thêm thu nhập, trong đó mô hình Tiếp Thị Đa Cấp (Multi-Level Marketing - MLM) thường được quảng cáo với những lời hứa hẹn về tự do tài chính và thời gian. Tuy nhiên, là những người tin kính Chúa, chúng ta cần xem xét mọi sự dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời. Kinh Thánh không trực tiếp đề cập đến từ "tiếp thị đa cấp", nhưng nó đưa ra những nguyên tắc vĩnh cửu về đạo đức, mối quan hệ, động cơ và việc quản lý tài chính mà chúng ta phải áp dụng vào mọi lĩnh vực của cuộc sống, bao gồm cả công việc kinh doanh.

Trước khi đi vào phân tích cụ thể, chúng ta cần xây dựng nền tảng trên những lẽ thật trọng yếu từ Kinh Thánh.

1. Nguyên Tắc Vàng và Tình Yêu Thương: Chúa Giê-xu dạy: “Hễ điều chi mà các ngươi muốn người ta làm cho mình, thì cũng hãy làm điều đó cho họ, vì ấy là luật pháp và lời tiên tri” (Ma-thi-ơ 7:12). Nguyên tắc này đặt tiêu chuẩn tối cao cho mọi tương tác: chúng ta có sẵn lòng chịu những gì mình sắp đặt cho người khác không? Trong MLM, nếu mô hình yêu cầu bạn tuyển dụng bạn bè, người thân vào một hệ thống mà tỷ lệ thất bại là rất cao, liệu bạn có muốn mình ở trong vị trí của họ không? Sứ đồ Phao-lô nhắc lại giới răn: “Hãy yêu kẻ lân cận như mình” (Rô-ma 13:9). Tình yêu thương chân thật luôn tìm kiếm lợi ích chân thật cho người khác, chứ không chỉ lợi ích cho bản thân.

2. Sự Ngay Thẳng và Tránh Sự Lừa Dối: Châm Ngôn dạy: “Giá cân nhắc công bình thuộc về Đức Giê-hô-va; Các trái cân trong bao là công việc của Ngài.” (Châm Ngôn 16:11). Đức Chúa Trời ghét sự dối trá trong buôn bán (Châm Ngôn 11:1, 20:10, 20:23). Điều này áp dụng cho mọi khía cạnh: chất lượng sản phẩm có được trình bày trung thực? Thu nhập tiềm năng có được phóng đại một cách có hệ thống? Những rủi ro và chi phí thực sự có được tiết lộ đầy đủ? Từ Hy Lạp dolos (δόλος) thường được dịch là "lừa dối" hoặc "gian trá", và Kinh Thánh cảnh báo rất rõ về điều này (I Phi-e-rơ 2:1, 2:22).

3. Lòng Tham và Sự Thỏa Lòng: Đây có lẽ là điểm then chốt. Sứ đồ Phao-lô cảnh báo: “Những kẻ muốn trở nên giàu sa vào sự cám dỗ, mắc bẫy dò, ngã trong nhiều sự tham muốn vô lý thiệt hại kia, là sự làm đắm người ta trong sự hủy hoại diệt vong. Bởi chưng sự tham tiền bạc là cội rễ mọi điều ác...” (I Ti-mô-thê 6:9-10). Từ "tham muốn" ở đây trong nguyên văn Hy Lạp là epithymia (ἐπιθυμία), chỉ những ham muốn mãnh liệt, thường là xấu xa. Nhiều mô hình MLM khai thác chính lòng tham và ước muốn làm giàu nhanh chóng này. Ngược lại, Phao-lô dạy: “Sự tin kính với sự thỏa lòng ấy là một lợi lớn.” (I Ti-mô-thê 6:6). Sự thỏa lòng (autarkeia - αὐτάρκεια) có nghĩa là tự đủ, không phụ thuộc vào hoàn cảnh bên ngoài, vì biết rằng Đấng Christ là đủ.

Không phải tất cả các công ty MLM đều giống nhau, nhưng chúng ta có thể xem xét các đặc điểm phổ biến dưới ánh sáng Lời Chúa.

1. Trọng Tâm Vào Tuyển Dụng (Recruitment) Hơn Bán Hàng Sản Phẩm: Nếu phần lớn thu nhập đến từ việc xây dựng mạng lưới con hơn là từ việc bán sản phẩm cho người tiêu dùng cuối cùng thực sự, mô hình đó có nguy cơ trở thành "kim tự tháp" trá hình. Kinh Thánh đề cao lao động chân chính và sản xuất giá trị thực. Sứ đồ Phao-lô khuyên: “Kẻ ăn cắp chớ trộm cắp nữa; nhưng thà chịu khó, chính tay mình làm nghề lương thiện, đặng có vật chi giúp cho kẻ thiếu thốn thì hơn.” (Ê-phê-sô 4:28). Lao động tạo ra giá trị, phục vụ người khác. Một mô hình mà người tham gia chủ yếu kiếm tiền từ những người mới gia nhập, chứ không phải từ việc đáp ứng nhu cầu thực của thị trường, thì khó có thể được xem là "làm nghề lương thiện".

2. Lời Hứa Giàu Nhanh và Áp Lực Tài Chính: Đây thường là điểm thu hút chính. Châm Ngôn cảnh báo: “Của phi nghĩa được lấy lên làm ích gì? Nhưng sự công bình giải cứu khỏi sự chết.” (Châm Ngôn 10:2). Và: “Người nào tin cậy nơi của cải mình sẽ bị xiêu ngã; Còn người công bình sẽ xanh tươi như lá cây.” (Châm Ngôn 11:28). Từ "phi nghĩa" trong Châm Ngôn 10:2 trong tiếng Hê-bơ-rơ là reṣaʿ (רֶשַׁע), hàm ý sự gian ác, bất chính. Của cải đến từ những phương cách không công bình, dù có vẻ hấp dẫn, cuối cùng sẽ không đem lại phước hạnh. Sự thịnh vượng thật theo Kinh Thánh thường gắn liền với sự chăm chỉ, khôn ngoan, kiên nhẫn và phước lành của Chúa (Phục Truyền 8:18, Châm Ngôn 13:11).

3. Khai Thác Các Mối Quan Hệ Cá Nhân và Tín Nhiệm: MLM thường khuyến khích (hoặc bắt buộc) người tham gia khai thác danh sách bạn bè, gia đình, đồng nghiệp. Điều này đặt các mối quan hệ quý giá vào rủi ro khi chúng bị biến thành những "đầu mối kinh doanh". Kinh Thánh coi trọng sự tin cậy và thuần khiết trong tình bằng hữu. “Người bạn hữu yêu thương luôn luôn; Và anh em sanh ra cho lúc hoạn nạn.” (Châm Ngôn 17:17). Liệu mối quan hệ có còn là tình bạn thật sự, hay nó đã bị biến chất thành một giao dịch? Liệu người kia có cảm thấy bị yêu thương hay bị khai thác?

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta cần sự khôn ngoan từ trên cao để ứng phó với những lời mời gọi tham gia MLM.

1. Kiểm Tra Động Cơ: Hãy tự hỏi chính mình: "Điều gì thúc đẩy tôi?" Có phải là lòng tham, sự thiếu kiên nhẫn, hay khao khát được người khác công nhận? Hay là ước muốn chân thật để cung ứng cho gia đình và có thêm nguồn lực để hầu việc Chúa? Hãy cầu nguyện như Đa-vít: “Hỡi Đức Giê-hô-va, xin hãy dò xét tôi, và thử thách tôi; Xin luyện lòng tôi và thử trí tôi.” (Thi Thiên 26:2).

2. Thẩm Định Cẩn Thận và Cầu Xin Sự Khôn Ngoan: Đừng vội vàng. “Sự trông cậy của kẻ cẩu thả giết nó, Vì tay nó lười biếng không chịu làm việc.” (Châm Ngôn 21:25). Hãy nghiên cứu kỹ công ty: sản phẩm có chất lượng và giá cả hợp lý không? Có nhiều khiếu nại từ người tiêu dùng không? Thống kê thu nhập thực tế của đại đa số người tham gia là gì (thường rất thấp)? Hãy cầu xin sự khôn ngoan từ Đức Chúa Trời: “Ví thử trong anh em có kẻ kém khôn ngoan, hãy cầu xin Đức Chúa Trời, là Đấng ban cho mọi người cách rộng rãi, không trách móc ai, thì kẻ ấy sẽ được ban cho.” (Gia-cơ 1:5).

3. Đặt Các Mối Quan Hệ Trên Lợi Nhuận: Quyết định rằng bạn sẽ không bao giờ hy sinh một mối quan hệ quý giá chỉ để có được một khách hàng hoặc một thành viên mới. Hãy yêu thương người lân cận như chính mình. Nếu bạn giới thiệu cơ hội này, hãy hoàn toàn trung thực về cả cơ hội lẫn rủi ro, và tôn trọng hoàn toàn quyết định "không" của họ.

4. Quản Lý Tài Chính Cách Khôn Ngoan: Kinh Thánh dạy chúng ta phải làm người quản gia trung tín (I Cô-rinh-tô 4:2). Đừng đầu tư số tiền dành cho những nhu cầu thiết yếu của gia đình, hay tiền dâng hiến, vào một cơ hội rủi ro cao. Đừng mắc nợ để tham gia. “Người giàu quản hạt kẻ nghèo; Kẻ mượn là tôi tớ của kẻ cho mượn.” (Châm Ngôn 22:7).

5. Tìm Kiếm Công Việc và Thu Nhập Cách Chính Đáng: Hãy theo đuổi công việc mà bạn có thể phục vụ người khác bằng tài năng Chúa ban, lao động cách chân thật, và nhận lương xứng đáng. “Mọi việc các ngươi làm, hãy hết lòng mà làm, như làm cho Chúa, chớ không phải làm cho người ta.” (Cô-lô-se 3:23). Sự bình an và lương tâm thanh sạch khi làm việc cách ngay thẳng là vô giá.

Kinh Thánh cung cấp một khuôn mẫu khôn ngoan để chúng ta đánh giá bất kỳ cơ hội kinh tế nào, bao gồm MLM. Trọng tâm của đời sống Cơ Đốc không phải là tích lũy của cải thật nhanh, mà là sống cách trung tín, yêu thương và khôn ngoan trong thế gian này, với cái nhìn đặt vào cơ nghiệp đời đời.

Gia-cơ mô tả sự khôn ngoan từ trên cao: “Nhưng sự khôn ngoan từ trên mà xuống thì trước hết là thanh sạch, sau lại hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành, không có sự hai lòng và giả hình.” (Gia-cơ 3:17). Hãy dùng tiêu chuẩn này để đo lường bất kỳ doanh nghiệp nào: Nó có thanh sạch và trung thực không? Nó có khuyến khích sự hòa thuận hay gây chia rẽ trong các mối quan hệ? Nó có đề cao sự tiết độ và nhu mì, hay cổ vũ lòng tham và sự phô trương? Nó có đầy dẫy lòng thương xót đối với hoàn cảnh của người khác không?

Cuối cùng, hãy nhớ lời Chúa Giê-xu: “Vì các ngươi há chẳng biết rằng thân thể các ngươi là đền thờ của Đức Thánh Linh đang ngự trong các ngươi, là Đấng mà các ngươi có được bởi Đức Chúa Trời, và các ngươi chẳng phải thuộc về chính mình sao? Vì chưng các ngươi đã được chuộc bằng giá cao rồi. Vậy, hãy lấy thân thể mình làm sáng danh Đức Chúa Trời.” (I Cô-rinh-tô 6:19-20). Mọi quyết định của chúng ta, kể cả kinh doanh, đều phải làm sáng danh Đức Chúa Trời và phản ánh đặc tính của Đấng đã cứu chuộc chúng ta bằng giá cao là huyết của Ngài.

Ước mong mỗi chúng ta đều trở nên những người quản gia khôn ngoan, trung tín, biết phân biệt điều lành và điều dữ, để trong mọi sự, Đấng Christ được tôn cao.