Thuyết tương thích là gì?

Quan điểm này đứng đối lập với thuyết định mệnh cứng nhắc (xem con người hoàn toàn bị động) và chủ nghĩa tự do triết học (xem sự tự do của con người giới hạn hoặc loại trừ sự tể trị của Đức Chúa Trời). Thuyết tương thích tìm cách trung thành với toàn bộ dữ liệu Kinh Thánh, vốn trình bày cả hai chân lý một cách mạnh mẽ và không hề giảm nhẹ.

Kinh Thánh làm chứng xuyên suốt về một Đức Chúa Trời tối cao, Đấng cầm quyền trên mọi sự.

• Ê-sai 46:9-10: "Hãy nhớ lại sự đã có từ lúc ban đầu; vì ta là Đức Chúa Trời, chẳng có Chúa nào khác; ta là Đức Chúa Trời, chẳng có ai giống như ta. Ta rao sự cuối cùng từ buổi đầu, và từ thuở xưa những sự chưa làm. Ta phán rằng: Mưu của ta sẽ lập, và ta sẽ làm ra mọi sự ta đẹp ý." Từ ngữ Hê-bơ-rơ "chephets" (đẹp ý) chỉ ý muốn tốt lành, sự vui thích có chủ ý của Đức Chúa Trời.
• Ê-phê-sô 1:11: "Ấy cũng là trong Ngài mà chúng ta đã nên kẻ dự phần kế nghiệp, như đã được định trước cho chúng ta được điều đó, theo mưu ý của Đấng làm mọi sự hiệp với ý quyết đoán của Ngài." Động từ Hy Lạp "proorizō" (προορίζω) nghĩa là "định trước", "chỉ định từ trước", nhấn mạnh kế hoạch có chủ ý của Đức Chúa Trời trước cả thời gian.
• Rô-ma 9:19-21: Sứ đồ Phao-lô đối diện trực tiếp với thắc mắc về trách nhiệm con người: "Vậy thì người sẽ hỏi ta rằng: Sao Ngài còn quở trách? Vì có ai chống lại ý muốn Ngài được chăng? ... Há chẳng phải người thợ gốm có quyền trên đất sét, cùng trong một đống mà làm ra hũ để dùng việc sang trọng, hũ khác để dùng việc hèn hạ sao?" Phao-lô không chối bỏ sự tể trị của Đức Chúa Trời, nhưng đặt nó trong bối cảnh thẩm quyền và sự khôn ngoan không thể dò xét của Đấng Tạo Hóa.

Song song với lẽ thật trên, Kinh Thánh liên tục kêu gọi con người đáp ứng, lựa chọn và chịu trách nhiệm cho những hành động của mình.

• Phục truyền Luật lệ Ký 30:19: "Ta lấy trời và đất mà cáo cùng các ngươi rằng: ta đã đặt trước mặt các ngươi sự sống và sự chết, sự phước lành và sự rủa sả. Vậy, hãy chọn sự sống, hầu cho ngươi và dòng dõi ngươi được sống." Lời kêu gọi "hãy chọn" (bachar trong tiếng Hê-bơ-rơ) rõ ràng ám chỉ một quyết định thật sự.
• Giô-suê 24:15: "... song ta và nhà ta sẽ phục sự Đức Giê-hô-va." Đây là một tuyên bố về sự lựa chọn có ý thức.
• Giăng 3:16-18: Điều kiện "hễ ai tin" và hệ quả "ai không tin" khẳng định trách nhiệm đáp ứng của con người đối với ân điển được ban cho.
• Khải huyền 22:17: "Kẻ nào muốn, khá nhận lấy nước sự sống cách nhưng không." Lời mời gọi phổ quát này giả định khả năng đáp ứng.

Sự tương thích không phải là một lý thuyết trừu tượng, mà được minh họa sống động trong các sự kiện Kinh Thánh. Ví dụ kinh điển nhất là sự chết của Chúa Giê-xu Christ.

• Công vụ 2:23: "Người đó bị nộp theo ý định trước và sự biết trước của Đức Chúa Trời, nhưng các ngươi đã mượn tay độc ác mà đóng đinh Ngài trên thập tự giá và giết đi." Câu này nối kết cách rõ ràng "ý định trước" (Hy Lạp: boulē - ý muốn có chủ ý) của Đức Chúa Trời với hành động tự do, có chủ ý và đầy tội lỗi của con người ("các ngươi đã mượn tay độc ác"). Cả hai đều thật. Đức Chúa Trời định trước sự hy sinh của Chiên Con, và những kẻ giết Ngài phải chịu trách nhiệm đầy đủ.
• Sáng thế ký 50:20: Anh em của Giô-sép "có ý hại" ông, nhưng "Đức Chúa Trời lại có ý làm lành". Ý định xấu của con người đã được Đức Chúa Trời, trong sự tể trị đầy quyền năng của Ngài, chuyển hóa để hoàn thành mục đích tốt lành hơn.
• Phi-líp 2:12-13: "Hãy làm nên sự cứu chuộc mình... vì ấy chính Đức Chúa Trời cảm động lòng anh em vừa muốn vừa làm theo ý tốt Ngài." Mệnh lệnh cho con người ("hãy làm") và hành động tể trị của Đức Chúa Trời ("cảm động lòng... vừa muốn vừa làm") được đặt cạnh nhau trong một mối quan hệ cộng tác mầu nhiệm.

Điều này cho thấy sự tể trị của Đức Chúa Trời không hoạt động bất chấp ý chí con người, mà thường hoạt động xuyên qua chính những ý chí, quyết định và hành động tự do ấy để hoàn thành mục đích tối hậu của Ngài.

Hiểu đúng từ ngữ Kinh Thánh giúp làm sáng tỏ vấn đề.

• Biết trước (Foreknowledge - proginōskō trong Hy Lạp): Trong ngữ cảnh Kinh Thánh, đặc biệt trong Rô-ma 8:29, "biết trước" không chỉ là sự tiên kiến thụ động (như xem trước một sự kiện). Trong tư tưởng Hê-bơ-rơ, "biết" (yada) thường mang nghĩa thiết lập một mối quan hệ thân mật, lựa chọn và công nhận (như trong A-mốt 3:2: "Ta biết chỉ một mình ngươi..."). Vì vậy, "biết trước" của Đức Chúa Trời bao hàm sự lựa chọn yêu thương và thiết lập mối quan hệ từ trước buổi sáng thế.
• Định trước (Predestination - proorizō): Như đã nói, từ này có nghĩa "định giới hạn từ trước", "chỉ định mục đích từ trước". Nó nhấn mạnh mục đích tối hậu (làm nên giống như hình ảnh Con Ngài - Rô-ma 8:29) hơn là kiểm soát từng chi tiết cơ học. Sự định trước đảm bảo kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời sẽ thành tựu, nhưng không hủy bỏ phương tiện Ngài dùng (là sự rao giảng Phúc Âm và sự đáp ứng bằng đức tin của con người).

Hiểu thuyết tương thích không phải để tranh luận triết học, mà để xây dựng đời sống đức tin vững vàng và năng động.

1. Sự Bình An Trong Mọi Hoàn Cảnh: Tin rằng Đức Chúa Trời tể trị tối cao mang lại sự bình an sâu xa (Rô-ma 8:28). Dù đối diện nghịch cảnh, thất bại hay sự dữ, chúng ta biết rằng Ngài đang cầm quyền và sẽ khiến mọi sự hiệp lại làm ích cho những kẻ yêu mến Ngài. Điều này giải phóng chúng ta khỏi sự lo âu và tin cậy tuyệt đối vào sự khôn ngoan của Cha.
2. Động Lực cho Sự Thánh Khiết và Trách Nhiệm Cá Nhân: Hiểu rằng Đức Chúa Trời đang hành động trong ta "vừa muốn vừa làm" (Phi-líp 2:13) không đưa đến thái độ thụ động, mà là lời kêu gọi hợp tác cách sốt sắng. Chúng ta có trách nhiệm "run sợ làm nên sự cứu chuộc mình" (c.12), "tự mình làm nên chắc chắn về sự kêu gọi và chọn mình của anh em" (2 Phi-e-rơ 1:10).
3. Nền Tảng cho Sự Cầu Nguyện Sống Động: Chúng ta cầu nguyện với niềm tin rằng lời cầu xin của mình có thực quyền và được Đức Chúa Trời lắng nghe, đồng thời vững tin rằng câu trả lời của Ngài sẽ phù hợp với ý muốn tốt lành và tối cao của Ngài. Cầu nguyện không phải là cố gắng thay đổi ý Đức Chúa Trời, mà là đồng công với Ngài để kinh nghiệm và nhìn thấy ý Ngài được nên trên đất.
4. Nhiệt Huyết Truyền Giáo và Tinh Thần Khiêm Nhường: Vì biết rằng Đức Chúa Trời đã định trước cho những người được cứu (Khải huyền 13:8), chúng ta rao giảng Phúc Âm với sự xác tín rằng lời của Ngài không trở về luống công, và Ngài sẽ kêu gọi những người Ngài đã chọn. Đồng thời, vì biết rằng sự đáp ứng là trách nhiệm của mỗi người, chúng ta kêu gọi cách khẩn thiết và không dám tự hào về bất cứ ai, vì mọi sự đều bởi ân điển (1 Cô-rinh-tô 15:10).
5. Thái Độ Đúng Đắn Trước Sự Dữ và Đau Khổ: Thuyết tương thích giúp chúng ta tránh hai thái cực: đổ lỗi cho Đức Chúa Trời về mọi điều xấu, hoặc phủ nhận quyền tể trị của Ngài trong một thế giới hỗn loạn. Chúng ta nhận biết rằng Đức Chúa Trời cho phép sự dữ và tội lỗi (trong phạm vi ý chí tự do của con người và ma quỷ), nhưng Ngài vẫn giữ quyền kiểm soát tối hậu và sẽ phán xét mọi sự ác. Ngài có quyền năng biến những ý định xấu xa thành kết quả tốt lành, như thập tự giá đã chứng minh.

Cuối cùng, thuyết tương thích dẫn chúng ta không đến một công thức lý trí hoàn hảo, mà đến sự kinh ngạc, thờ phượng trước sự khôn ngoan vô hạn và con đường nhiệm mầu của Đức Chúa Trời. Như Sứ đồ Phao-lô đã thốt lên sau khi bàn về các vấn đề chủ tể và ý chí trong Rô-ma 9-11: "Ôi! sâu nhiệm thay là sự giàu có, khôn ngoan và thông biết của Đức Chúa Trời! Sự phán xét của Ngài nào ai thấu được, đường nẻo của Ngài nào ai hiểu được!" (Rô-ma 11:33).

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được mời gọi sống trong sự căng thẳng thánh này: hết lòng tin cậy vào sự tể trị yêu thương của Cha Thiên Thượng, đồng thời sống cách trọn vẹn, có trách nhiệm với mọi lựa chọn, lời nói và hành động mỗi ngày. Chính trong sự tương thích mầu nhiệm này, ân điển của Đức Chúa Trời được tôn cao, trách nhiệm con người được nghiêm túc, và đời sống đức tin trở nên phong phú, vững vàng và đầy hy vọng.