Chủ Nghĩa Cơ Yếu (Căn Bản Thuyết)
Trong dòng chảy của lịch sử Hội Thánh, đặc biệt từ cuối thế kỷ 19 sang thế kỷ 20, một phong trào thần học nổi lên như một lời đáp trả mạnh mẽ chống lại làn sóng của chủ nghĩa duy lý, chủ nghĩa tự do thần học (liberalism), và sự phê bình Kinh Thánh mang tính phủ nhận. Đó chính là **Chủ nghĩa Cơ Yếu (Fundamentalism)**, hay còn được gọi là **Căn Bản Thuyết**. Bài viết này sẽ đi sâu khám phá nguồn gốc, nội tâm, nền tảng Kinh Thánh, và ứng dụng thiết thực của tư tưởng thần học này cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.
Về bản chất, **Chủ nghĩa Cơ Yếu** là lập trường khẳng định và bảo vệ những giáo lý nền tảng (fundamentals) của đức tin Cơ Đốc, dựa trên thẩm quyền tuyệt đối và tính không sai lầm của Kinh Thánh. Danh từ "Fundamentalism" bắt nguồn từ loạt sách **"The Fundamentals: A Testimony to the Truth"** (1910-1915) – một bộ sách gồm 12 tập nhỏ, được các nhà lãnh đạo Tin Lành bảo thủ tại Mỹ biên soạn và phân phát rộng rãi để bảo vệ đức tin chính thống.
Bối cảnh lịch sử thúc đẩy sự ra đời của phong trào này là sự xâm nhập của các tư tưởng mới như Thuyết Tiến Hóa của Darwin, phương pháp Phê Bình Lịch Sử (Higher Criticism) đối với Kinh Thánh – vốn nghi ngờ tính siêu nhiên và lịch sử của các phép lạ, và chủ nghĩa tự do thần học nhấn mạnh đến kinh nghiệm đạo đức và xã hội hơn là giáo lý cứu rỗi. Đứng trước những thách thức này, các Cơ Đốc nhân trung tín cảm thấy cần phải **"tranh chiến vì đức tin đã truyền cho các thánh một lần đủ cả"** (Giu-đe 1:3).
Mặc dù có nhiều điểm nhấn, cốt lõi của Chủ nghĩa Cơ Yếu thường được tóm gọn trong năm giáo lý nền tảng không thể thương lượng:
1. Tính Không Sai Lầm (Inerrancy) và Thẩm Quyền Tuyệt Đối của Kinh Thánh: Đây là nền tảng của mọi nền tảng. Kinh Thánh được xem là Lời được Đức Chúa Trời soi dẫn (inspire), nguyên văn gốc không có sai sót trong mọi lĩnh vực mà nó phán dạy, bao gồm cả lịch sử và khoa học. "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn (θεόπνευστος - *theopneustos*, God-breathed) có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình" (2 Ti-mô-thê 3:16). Từ ngữ "soi dẫn" (God-breathed) khẳng định nguồn gốc thần thượng của Kinh Thánh.
2. Thần Tính Trọn Vẹn của Chúa Giê-xu Christ (The Deity of Christ): Chủ nghĩa Cơ Yếu khẳng định Chúa Giê-xu Christ hoàn toàn là Đức Chúa Trời. Ngài không chỉ là một bậc thầy đạo đức, mà là **"Ngôi Lời đã trở nên xác thịt"** (Giăng 1:14). Sứ đồ Phi-e-rơ tuyên xưng: **"Chúa là Đấng Christ, Con Đức Chúa Trời hằng sống"** (Ma-thi-ơ 16:16). Thư tín Hê-bơ-rơ mô tả Chúa Con là **"sự chói sáng của vinh quang Đức Chúa Trời và hình bóng của bản thể Ngài"** (Hê-bơ-rơ 1:3).
3. Sự Đồng Trinh Thụ Thai và Sinh Nở của Ma-ri (The Virgin Birth): Giáo lý này khẳng định Chúa Giê-xu được thai dựng cách siêu nhiên bởi quyền năng Đức Thánh Linh, không có sự can dự của người nam (Ma-thi-ơ 1:18, 20; Lu-ca 1:35). Điều này bảo đảm cho thân vị vô tội và siêu nhiên của Đấng Cứu Thế, ứng nghiệm lời tiên tri trong Ê-sai 7:14.
4. Thuyết Thay Thế Đền Tội (The Substitutionary Atonement): Cái chết của Chúa Giê-xu trên thập tự giá không phải chỉ là một tấm gương hy sinh, mà là sự chịu hình phạt thay cho tội nhân. **"Ngài đã vì tội lỗi chúng ta mà bị vết, vì sự gian ác chúng ta mà bị thương... Đức Giê-hô-va đã làm cho tội lỗi của hết thảy chúng ta chất trên Ngài"** (Ê-sai 53:5-6). Tân Ước minh chứng: **"Đấng Christ cũng vì tội lỗi chịu chết một lần, là Đấng công bình thay cho kẻ không công bình"** (1 Phi-e-rơ 3:18). Từ Hy Lạp *hilastērion* (Rô-ma 3:25) thường được dịch là "của lễ chuộc tội", mang ý nghĩa về sự thỏa mãn cơn thạnh nộ của Đức Chúa Trời và xóa bỏ tội lỗi.
5. Sự Sống Lại Thân Thể của Chúa Giê-xu và Sự Tái Lâm Theo Nghĩa Đen (The Bodily Resurrection and Literal Second Coming): Chúa Giê-xu đã sống lại thân thể thật sự, không phải là sự hồi sinh tâm linh hay truyền thuyết (Lu-ca 24:36-43; 1 Cô-rinh-tô 15:3-8). Sự sống lại này là bằng chứng tối hậu cho chiến thắng của Ngài trên tội lỗi và sự chết. Đồng thời, Ngài sẽ trở lại cách hữu hình và cá nhân để phán xét và thiết lập vương quốc ngàn năm của Ngài (Công vụ 1:11; Khải huyền 19:11-16).
Chủ nghĩa Cơ Yếu nhấn mạnh đến **phương pháp giải kinh theo nghĩa đen, lịch sử-ngữ pháp** (literal, historical-grammatical interpretation). Điều này có nghĩa là giải nghĩa Kinh Thánh dựa trên ý nghĩa thông thường, theo ngữ cảnh lịch sử, văn hóa và các quy tắc ngữ pháp, công nhận các thể loại văn học khác nhau (thơ ca, châm ngôn, tiên tri, khải huyền) nhưng vẫn giữ lập trường rằng Kinh Thánh có nghĩa rõ ràng và khách quan.
Phương pháp này đối lập với cách giải kinh ngụ ý (allegorical interpretation) có thể tùy tiện gán những ý nghĩa chủ quan cho bản văn. Sứ đồ Phi-e-rơ cảnh báo: **"Trước hết, phải biết rõ rằng chẳng có lời tiên tri nào trong Kinh Thánh lấy ý riêng giải nghĩa được. Vì chẳng hề có lời tiên tri nào là bởi ý một người nào mà ra, nhưng ấy là bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời"** (2 Phi-e-rơ 1:20-21). Từ "cảm động" trong nguyên văn Hy Lạp là *pheromenoi*, có nghĩa "được mang đi, được hướng dẫn", nhấn mạnh đến sự điều khiển tối cao của Đức Thánh Linh trên các trước giả.
Lập trường cơ yếu không chỉ là một hệ thống giáo lý trí thức, mà phải định hình toàn bộ đời sống và thực hành của Cơ Đốc nhân.
1. Xây Dựng Đời Sống Cá Nhân Trên Lời Chúa Vững Chắc: Khi tin cậy Kinh Thánh là Lời không sai lầm của Đức Chúa Trời, chúng ta có một nền tảng tuyệt đối cho đức tin và sự thực hành. Mọi quyết định về đạo đức, lối sống, quan niệm về hôn nhân, gia đình, công việc đều phải được soi sáng và điều chỉnh bởi Kinh Thánh (Thi-thiên 119:105).
2. Sự Tỉnh Thức và Phân Biệt (Discernment): Trong một thời đại với vô số giáo lý và triết lý (Ê-phê-sô 4:14), tín hữu được kêu gọi phải **"thử cho biết các thần có phải đến từ Đức Chúa Trời chăng"** (1 Giăng 4:1). Việc nắm vững các giáo lý nền tảng trang bị cho chúng ta khả năng phân biệt chân lý với sai lầm, để không bị cuốn theo "mọi thần dỗ dành" (Ê-phê-sô 4:14).
3. Sự Can Đảm Làm Chứng và Bảo Vệ Chân Lý: Biết rõ mình tin điều gì và tại sao tin sẽ cho chúng ta sự can đảm để rao giảng Phúc Âm trọn vẹn – bao gồm tội lỗi, sự phán xét, thập tự giá và sự sống lại – ngay cả khi thông điệp đó bị thế gian chống đối (2 Ti-mô-thê 1:7-8). Đồng thời, chúng ta có trách nhiệm êm ái, kiên nhẫn nhưng cương quyết sửa dạy những sự dạy dỗ sai lạc trong vòng Hội Thánh (2 Ti-mô-thê 4:2-5).
4. Niềm Hy Vọng Vững Chắc Về Tương Lai: Đức tin vào sự tái lâm theo nghĩa đen của Chúa Giê-xu mang lại niềm hy vọng sống động giữa một thế giới đầy bất an và suy đồi. Niềm hy vọng này thúc giục chúng ta sống thánh sạch, tinh sạch (1 Giăng 3:2-3) và hết lòng phục vụ Chúa cho đến ngày Ngài trở lại.
Chủ nghĩa Cơ Yếu, xét về mặt tích cực nhất, là lời kêu gọi trở về với **"đức tin đã truyền cho các thánh một lần đủ cả"** (Giu-đe 1:3). Đó là lập trường trung thành với Chúa Giê-xu Christ và Lời được mặc khải của Ngài. Tuy nhiên, lịch sử cũng cho thấy một số người theo lập trường này đôi khi rơi vào thái độ kết án, cô lập quá mức, hoặc chỉ tập trung vào việc "đánh trận" về giáo lý mà thiếu sự mềm mại và tình yêu thương của Đấng Christ.
Là những Cơ Đốc nhân khao khát trung tín, chúng ta được kêu gọi giữ vững lập trường về **chân lý**, nhưng đồng thời phải thể hiện **ân điển và tình yêu thương**. Sứ đồ Phao-lô khuyên nhủ: **"Hãy nói ra lẽ chân thật trong tình yêu thương"** (Ê-phê-sô 4:15). Chúng ta bảo vệ các giáo lý nền tảng không phải bằng sự hơn thua hay kiêu ngạo, nhưng với tấm lòng đau đớn vì những linh hồn có thể bị lạc lối, và với mong muốn tôn vinh Đức Chúa Trời là Đấng đã mặc khải chính Ngài cho chúng ta qua Chúa Giê-xu Christ và Kinh Thánh.
Ước mong mỗi chúng ta, như người Bê-rê ngày xưa, luôn **"sẵn lòng chịu khó, ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng"** (Công vụ 17:11), từ đó xây dựng đời sống mình trên nền đá vững chắc là Lời hằng sống của Đức Chúa Trời.