Xá Ân và Đại Xá Là Gì, Có Căn Cứ Kinh Thánh Không?
Trong lịch sử Hội Thánh, khái niệm “xá ân” (indulgence) và “đại xá” (plenary indulgence) đã trở thành một điểm tranh luận sâu sắc, đặc biệt vào thời kỳ Cải Chánh. Bài viết này sẽ tìm hiểu ý nghĩa thần học của các khái niệm này, nguồn gốc lịch sử, và quan trọng nhất là xem xét chúng dưới ánh sáng của Kinh Thánh – thẩm quyền tối cao cho đức tin và sự thực hành của Cơ Đốc nhân.
Theo Giáo hội Công giáo Rôma, “xá ân” là sự tha thứ hình phạt tạm thời (temporal punishment) do tội gây ra, sau khi tội đã được tha thứ về mặt tội lỗi (guilt) qua bí tích giải tội. Xá ân có thể là “bán phần” (partial) hoặc “toàn phần” (plenary) – còn gọi là “đại xá”. Đại xá tha thứ toàn bộ hình phạt tạm thời. Giáo hội dạy rằng quyền ban xá ân đến từ “kho tàng công đức” của Chúa Giê-xu và các thánh, mà Giáo hoàng và các giám mục có thể phân phát cho tín hữu khi họ thực hiện những việc đạo đức nhất định (như cầu nguyện, hành hương, làm việc từ thiện).
Xá ân gắn liền với giáo lý về luyện ngục (purgatory) – nơi mà các linh hồn đã chết trong ơn nghĩa Chúa nhưng còn mang hình phạt tạm thời phải thanh tẩy trước khi vào thiên đàng. Xá ân được cho là có thể rút ngắn hoặc xóa bỏ thời gian trong luyện ngục cho chính người sống hoặc người đã chết.
Thực hành xá ân manh nha từ thế kỷ thứ 3–4 khi những người phạm tội nặng sau khi ăn năn được giảm bớt kỷ luật của Hội Thánh. Dần dần, nó phát triển thành việc thay thế hình phạt bằng những việc lành, và sau này trở thành một hệ thống có tính chất “thương mại” với việc bán xá ân (indulgence sales) vào thời Trung Cổ. Chính việc lạm dụng này đã khiến Martin Luther đưa ra 95 luận đề năm 1517, mở đầu cuộc Cải Chánh. Giáo hội Công giáo sau đó đã cải tổ nhưng vẫn giữ giáo lý về xá ân, được chính thức định tín tại Công đồng Trent (1545–1563).
Để đánh giá liệu xá ân có căn cứ Kinh Thánh hay không, chúng ta phải xem xét những giáo lý nền tảng mà nó dựa vào: (a) Sự tha tội và hình phạt tạm thời, (b) Luyện ngục, (c) Kho tàng công đức của Chúa và các thánh, (d) Quyền năng của Hội Thánh để ban xá ân.
Kinh Thánh dạy rằng mọi người đều phạm tội (Rô-ma 3:23) và hậu quả của tội lỗi là sự chết (Rô-ma 6:23). Tuy nhiên, Đức Chúa Trời ban ơn tha thứ trọn vẹn qua sự chết thay của Chúa Giê-xu Christ trên thập tự giá. “Ấy vậy, hiện nay chẳng còn có sự định tội nào cho những kẻ ở trong Đức Chúa Jêsus Christ” (Rô-ma 8:1). Chúa Giê-xu đã gánh lấy hình phạt của chúng ta: “Người đã vì tội lỗi chúng ta mà bị vết, vì sự gian ác chúng ta mà bị thương. Bởi sự sửa phạt người chịu chúng ta được bình an, bởi lằn roi người chúng ta được lành bịnh” (Ê-sai 53:5).
Khi chúng ta ăn năn và tin nhận Chúa Giê-xu, Chúa tha thứ tất cả tội lỗi chúng ta: “Nếu chúng ta xưng tội mình, thì Ngài là thành tín công bình để tha tội cho chúng ta, và làm sạch chúng ta khỏi mọi điều gian ác” (1 Giăng 1:9). Sự tha thứ của Chúa là trọn vẹn: “Phương đông xa cách phương tây bao nhiêu, thì Ngài đã đem sự vi phạm chúng ta khỏi xa chúng ta bấy nhiêu” (Thi-thiên 103:12); “Ta sẽ tha thứ sự gian ác của chúng, và không nhớ đến tội lỗi chúng nữa” (Giê-rê-mi 31:34).
Trong Kinh Thánh không hề nói đến khái niệm “hình phạt tạm thời” còn lại sau khi tội đã được tha. Nếu Đức Chúa Trời đã tha tội, Ngài không còn giữ hình phạt nào dành cho chúng ta nữa vì Chúa Giê-xu đã trả giá đầy đủ. Sự cứu rỗi là hoàn toàn nhờ ân điển, không phải bởi việc làm (Ê-phê-sô 2:8-9). Do đó, ý tưởng rằng người tin Chúa vẫn phải chịu hình phạt tạm thời (dù ở đời này hay đời sau) là đi ngược lại với sự đầy đủ của sự chuộc tội của Đấng Christ.
Kinh Thánh không dạy về luyện ngục. Sau khi chết, con người phải đối diện với sự phán xét: “Theo như đã định cho loài người phải chết một lần, rồi chịu phán xét” (Hê-bơ-rơ 9:27). Những người tin Chúa Giê-xu thì “được xưng công bình bởi đức tin, thì được hòa thuận với Đức Chúa Trời” (Rô-ma 5:1) và “ai nghe lời Ta và tin Đấng đã sai Ta thì được sự sống đời đời, và không đến sự phán xét, nhưng vượt khỏi sự chết mà đến sự sống” (Giăng 5:24). Người tin Chúa khi qua đời sẽ ở với Chúa ngay lập tức (Lu-ca 23:43; 2 Cô-rinh-tô 5:8; Phi-líp 1:23). Không có chỗ nào nói về một nơi thanh luyện tạm thời. Mọi sự thanh sạch chúng ta cần đều đã được Chúa Giê-xu thực hiện trọn vẹn: “Vì nhờ một của lễ, Ngài đã làm cho những kẻ nên thánh được trọn vẹn đời đời” (Hê-bơ-rơ 10:14).
Những câu Kinh Thánh thường bị trưng dẫn để ủng hộ luyện ngục (như 1 Cô-rinh-tô 3:11-15) thực chất nói về sự phán xét công việc của tín đồ, chứ không phải thanh luyện linh hồn sau khi chết. Lửa ở đây là lửa thử nghiệm, và người được cứu nhưng mất phần thưởng, chứ không phải chịu hình phạt. Vì vậy, luyện ngục không có nền tảng Kinh Thánh.
Giáo lý về kho tàng công đức (thesaurus meritorum) cho rằng Chúa Giê-xu và các thánh đã tích lũy dư dật công đức, và Giáo hội có thể phân phát cho người khác để đền bù hình phạt. Tuy nhiên, Kinh Thánh dạy rằng sự cứu rỗi là ân điển, không phải do công đức của chúng ta. “Vì mọi người đều đã phạm tội, thiếu mất sự vinh hiển của Đức Chúa Trời” (Rô-ma 3:23). “Vì tiền công của tội lỗi là sự chết; nhưng sự ban cho của Đức Chúa Trời là sự sống đời đời trong Đức Chúa Jêsus Christ, Chúa chúng ta” (Rô-ma 6:23). Chúng ta được xưng công bình nhờ đức tin nơi Chúa Giê-xu, chứ không phải bởi việc làm (Rô-ma 3:28; Ga-la-ti 2:16).
Ngoài ra, không một con người nào có thể tích lũy công đức dư để cứu người khác. Mỗi người sẽ gánh vác trách nhiệm về mình: “Ai nấy sẽ mang gánh nặng của mình” (Ga-la-ti 6:5). Công lao của Đấng Christ là đầy đủ và không thể thêm bớt. “Ấy là trong Đấng Christ, anh em đã được đầy dẫy mọi sự” (Cô-lô-se 2:10). Vì vậy, ý tưởng về một “kho tàng công đức” để rút ra xá ân là không phù hợp với Kinh Thánh.
Giáo hội Công giáo dựa vào những câu Kinh Thánh như Ma-thi-ơ 16:19 (Chúa giao chìa khóa nước thiên đàng cho Phi-e-rơ) và Giăng 20:23 (quyền tha tội) để biện minh cho thẩm quyền ban xá ân. Tuy nhiên, phân tích kỹ lưỡng cho thấy những câu này nói về việc Hội Thánh có trách nhiệm công bố Tin Lành và khẳng định sự tha tội cho những người ăn năn, chứ không phải quyền miễn trừ hình phạt tạm thời.
Ma-thi-ơ 16:19: “Ta sẽ giao chìa khóa nước thiên đàng cho ngươi; hễ điều gì mà ngươi buộc dưới đất, thì cũng sẽ buộc ở trên trời; và điều gì mà ngươi mở dưới đất, thì cũng sẽ mở ở trên trời.” Điều này nói đến quyền rao giảng Phúc Âm và thiết lập kỷ luật trong Hội Thánh. Các sứ đồ không hề dùng “chìa khóa” để ban xá ân. Tương tự, Giăng 20:23: “Kể anh em tha tội cho ai, thì tội người ấy được tha; kể anh em cầm tội ai, thì tội người ấy bị cầm lại.” Đây là lời ủy thác cho các môn đồ công bố sự tha tội dựa trên sự ăn năn và đức tin nơi Chúa Giê-xu, chứ không phải quyền miễn trừ hình phạt.
Hơn nữa, Kinh Thánh dạy rằng chỉ Đức Chúa Trời mới có quyền tha tội (Mác 2:7). Chúa Giê-xu là Đấng duy nhất có thẩm quyền đó (Mác 2:10). Sự tha tội đã được hoàn tất bởi sự chết của Ngài, và chúng ta nhận lãnh qua đức tin. Không có chỗ nào trong Tân Ước cho thấy các sứ đồ thiết lập một hệ thống xá ân.
Giáo lý về xá ân, dù có ý tốt khuyến khích việc lành, nhưng vô tình đã làm lu mờ sự đầy đủ của công tác cứu chuộc của Chúa Giê-xu. Nếu chúng ta tin rằng dù đã được tha tội vẫn còn phải chịu hình phạt tạm thời, và phải tìm cách xóa bỏ nó qua những việc làm đạo đức hoặc nhờ sự can thiệp của Giáo hội, thì điều đó hàm ý rằng sự chết của Chúa Giê-xu chưa đủ để xóa bỏ mọi hậu quả của tội lỗi. Điều này đi ngược lại với lời dạy rõ ràng của Kinh Thánh: “Vì Ngài làm cho Đấng vốn chẳng biết tội lỗi trở nên tội lỗi vì chúng ta, hầu cho chúng ta nhờ Ngài mà được trở nên sự công bình của Đức Chúa Trời” (2 Cô-rinh-tô 5:21).
Hệ thống xá ân cũng dễ dẫn đến sự lệ thuộc vào các nghi lễ và công đức bên ngoài, thay vì mối liên hệ cá nhân với Chúa Cứu Thế. Đó chính là lý do Martin Luther và các nhà Cải Chánh đã kịch liệt phản đối và khẳng định lại chân lý “người công bình sống bởi đức tin” (Rô-ma 1:17).
Sau khi thấy rằng xá ân không có nền tảng Kinh Thánh, chúng ta có thể rút ra những bài học thiết thực cho đời sống đức tin:
- Sống trong sự tự do của sự tha thứ trọn vẹn: Vì Đấng Christ đã gánh mọi tội lỗi và hình phạt thay cho chúng ta, chúng ta có thể bước đi với lương tâm thanh sạch, không còn bị kết tội. “Cho nên hiện nay chẳng còn có sự định tội nào cho những kẻ ở trong Đức Chúa Jêsus Christ” (Rô-ma 8:1).
- Hãy ăn năn và tin cậy Chúa mỗi ngày: Sự tha thứ không phải là một thứ có thể mua bán hoặc kiếm được, nhưng là món quà Chúa ban cho những ai hối cải và tin. Mỗi khi phạm tội, chúng ta có thể trực tiếp đến với Chúa, xưng tội và nhận sự tha thứ (1 Giăng 1:9).
- Phục vụ Chúa vì lòng biết ơn, không vì sợ hình phạt: Động cơ của Cơ Đốc nhân là tình yêu và lòng biết ơn đối với Đấng đã cứu mình. “Vì tình yêu thương của Đấng Christ thôi thúc chúng ta” (2 Cô-rinh-tô 5:14). Chúng ta không cần phải tích lũy công đức để tránh hình phạt, vì Đấng Christ đã gánh thay.
- Tránh xa những giáo lý thêm thắt vào sự cứu rỗi: Bất cứ điều gì dạy rằng chúng ta phải làm thêm để được cứu hoàn toàn, hoặc để đền bù hình phạt, đều là “một Phúc Âm khác” (Ga-la-ti 1:6-9). Hãy giữ vững đức tin nơi sự đủ của Chúa Giê-xu.
- Chia sẻ Phúc Âm về ân điển: Thế giới cần nghe rằng tội lỗi có thể được tha thứ ngay lập tức và trọn vẹn qua đức tin nơi Chúa Giê-xu, không cần qua trung gian của một hệ thống tôn giáo phức tạp.
Khái niệm xá ân và đại xá, như được hiểu trong truyền thống Công giáo, không tìm thấy sự ủng hộ trong Kinh Thánh. Thay vào đó, Kinh Thánh trình bày một sự cứu rỗi trọn vẹn bởi ân điển qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ. Ngài đã chịu hình phạt thay cho chúng ta, và sự tha thứ Ngài ban là trọn vẹn, không đòi hỏi thêm bất cứ sự đền bù nào. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được mời gọi sống trong tự do của Tin Lành và tuyên xưng sự đủ của Đấng Christ cho mọi người.
Ước mong bài nghiên cứu này giúp chúng ta củng cố nền tảng Kinh Thánh và kinh nghiệm sâu sắc hơn về ân điển kỳ diệu của Chúa.