A-pô-lô là ai ở Tyana, người làm phép lạ?

Trong hành trình tìm hiểu lịch sử Hội Thánh đầu tiên và bối cảnh văn hóa thế kỷ thứ nhất, không ít người bắt gặp cái tên A-pô-lô (Apollos). Tuy nhiên, thường có sự nhầm lẫn giữa hai nhân vật khác biệt: A-pô-lô, nhà truyền giáo nhiệt thành được nhắc đến trong Kinh Thánh Tân Ước, và A-pô-lô-ni-ô ở Tyana (Apollonius of Tyana), một triết gia, nhân vật huyền bí ngoài Kinh Thánh, người được một số nguồn sử cổ ghi lại là có khả năng làm phép lạ. Bài viết nghiên cứu chuyên sâu này sẽ làm sáng tỏ cả hai nhân vật, đặt họ trong bối cảnh phù hợp, đồng thời rút ra những bài học quý giá cho đời sống đức tin của Cơ Đốc nhân ngày nay.

Nhân vật A-pô-lô trong Kinh Thánh là một gương mặt nổi bật, được mô tả chi tiết trong sách Công Vụ Các Sứ Đồ và được đề cập với sự kính trọng trong các thư tín của Sứ đồ Phao-lô.

1. Lai Lịch Và Đặc Điểm:
A-pô-lô xuất thân từ thành A-léc-xan-tri (Alexandria), một trung tâm văn hóa và tri thức của thế giới Hy Lạp thời bấy giờ (Công-vụ 18:24). Anh ta là "người có tài hùng biện và biện luận rất dõi sát Kinh Thánh" (Công-vụ 18:24, KTH1925). Từ ngữ Hy Lạp được dùng cho "có tài hùng biện" là λόγιος (logios), không chỉ có nghĩa là hùng biện mà còn hàm ý "có học thức, uyên bác". Điều này cho thấy ông được trang bị nền giáo dục xuất sắc. Ông cũng là "người đạo nhiệt thành" (ζέω, zeō – sôi sục, nhiệt thành), và "giảng dạy cặn kẽ mọi điều về Chúa Giê-xu" (Công-vụ 18:25).

2. Sự Thiếu Sót Và Được Bổ Túc:
Một chi tiết quan trọng là A-pô-lô ban đầu chỉ biết về phép báp-têm của Giăng (Báp-têm về sự ăn năn). Ông thiếu sự hiểu biết đầy đủ về Đức Thánh Linh và có lẽ về Báp-têm trong danh Chúa Giê-xu Christ (Công-vụ 18:25; 19:1-7). Vợ chồng A-qui-la và Bê-rít-sin, những người bạn đồng lao với Phao-lô, đã "giải bày cho người đạo của Đức Chúa Trời cách kỹ càng hơn" (Công-vụ 18:26). Hành động này không phải là sự sửa trị, mà là sự bổ túc, hoàn thiện trong tình yêu thương và sự hiệp một. A-pô-lô đã khiêm tốn đón nhận.

3. Vai Trò Và Chức Vụ:
Sau khi được bổ túc, A-pô-lô trở nên mạnh mẽ hơn. Ông trở thành một nhà tranh luận công khai, "hết sức bẻ bác những người Giu-đa, lấy Kinh Thánh mà bày tỏ rằng Đức Chúa Jêsus là Đấng Christ" (Công-vụ 18:28). Sứ đồ Phao-lô sau này đã công nhận chức vụ của ông. Trong I Cô-rinh-tô 3:5-6, Phao-lô viết: "A-pô-lô là ai? Phao-lô là ai? Ấy là kẻ tôi tớ, bởi kẻ đó mà anh em đã tin cậy, y theo Chúa đã ban cho mọi người. Tôi đã trồng, A-pô-lô đã tưới, nhưng Đức Chúa Trời đã làm cho lớn lên." Điều này cho thấy một sự hiệp một trong chức vụ: Phao-lô khai phá, A-pô-lô chăm sóc, và Đức Chúa Trời ban tăng trưởng. Phao-lô còn khuyến khích A-pô-lô trở lại thăm Hội Thánh Cô-rinh-tô (I Cô-rinh-tô 16:12), và trong thư gửi Tít, ông nhắc đến việc cung cấp mọi điều cần dùng cho A-pô-lô trên đường đi (Tít 3:13), chứng tỏ ông vẫn là một đồng lao đáng tin cậy.

Trong khi đó, A-pô-lô-ni-ô ở Tyana (khoảng năm 15 – 100 SCN) là một nhân vật lịch sử được ghi chép bởi các sử gia La Mã, đáng chú ý nhất là trong tác phẩm "Cuộc Đời A-pô-lô-ni-ô ở Tyana" của Philostratus, viết vào thế kỷ thứ ba theo lệnh của hoàng hậu La Mã. Ông được mô tả là một triết gia theo trường phái Tân-Pythagoras, một thầy thuốc, và một nhà tiên tri đi nhiều nơi.

1. Những Câu Chuyện Về "Phép Lạ":
Các ghi chép kể rằng ông có khả năng chữa bệnh, đuổi quỷ, thậm chí làm người chết sống lại, và có sự khôn ngoan siêu phàm. Tuy nhiên, những câu chuyện này được viết ra hàng thế kỷ sau khi ông qua đời, mang đậm màu sắc huyền thoại và triết học thời đó, với mục đích tôn vinh ông như một "người thần thánh" (theios anēr) theo quan niệm Hy Lạp, chứ không phải là Đấng Cứu Thế.

2. Sự Khác Biệt Căn Bản Với Chúa Giê-xu Christ:
- Nguồn Gốc & Bản Chất: Chúa Giê-xu là Ngôi Lời (Logos) nhập thể, Con Độc Sanh của Đức Chúa Trời (Giăng 1:1,14). A-pô-lô-ni-ô chỉ được xem như một con người đặc biệt được các "thần linh" ủng hộ. - Mục Đích Chức Vụ: Chúa Giê-xu đến để "tìm và cứu kẻ bị hư mất" (Lu-ca 19:10), hi sinh chính mình làm giá chuộc tội lỗi cho nhiều người (Mác 10:45). Các hành động của A-pô-lô-ni-ô chủ yếu nhằm thể hiện sự khôn ngoan và đạo đức cá nhân. - Sự Phục Sinh & Khải Tượng Cứu Rỗi: Sự phục sinh của Chúa Giê-xu là một sự kiện lịch sử được xác chứng bởi nhiều nhân chứng (I Cô-rinh-tô 15:3-8), là nền tảng của đức tin Cơ Đốc. Không có bằng chứng đáng tin cậy nào về sự phục sinh của A-pô-lô-ni-ô. Cái chết và sự sống lại của Chúa Giê-xu mang ý nghĩa cứu chuộc toàn cầu, trong khi câu chuyện về A-pô-lô-ni-ô chỉ là một huyền thoại cá nhân. - Nguồn Sử Liệu: Cuộc đời và chức vụ của Chúa Giê-xu được ghi chép trong các sách Phúc Âm, được viết rất gần với thời điểm Ngài sống, bởi các nhân chứng hoặc những người thân cận với nhân chứng. Các ghi chép về A-pô-lô-ni-ô xuất hiện muộn hơn rất nhiều và mang tính chất văn chương, triết học hơn là lịch sử thuần túy.

Từ việc phân biệt rõ ràng hai nhân vật này, chúng ta có thể rút ra nhiều bài học sâu sắc cho hành trình đức tin:

1. Tầm Quan Trọng Của Sự Hiểu Biết Kinh Thánh Chính Xác Và Đầy Đủ:
A-pô-lô ban đầu là người "dõi sát Kinh Thánh" và nhiệt thành, nhưng vẫn thiếu sót. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng lòng nhiệt thành phải đi đôi với sự hiểu biết chân lý cách trọn vẹn (Rô-ma 10:2). Chúng ta cần không ngừng học hỏi Lời Chúa, sẵn sàng để những anh chị em trưởng thành trong đức tin "giải bày cách kỹ càng hơn" cho mình, giống như A-qui-la và Bê-rít-sin đã làm. Sự khiêm nhường để học hỏi là dấu hiệu của một tấm lòng thật sự khao khát Chúa.

2. Hiệp Một Trong Sự Đa Dạng Của Chức Vụ:
Mối quan hệ giữa Phao-lô và A-pô-lô là hình mẫu tuyệt vời về sự hiệp một trong Thân Thể Đấng Christ. Họ có ân tứ, phong cách và sự kêu gọi khác nhau ("tôi trồng, người tưới"), nhưng không cạnh tranh hay hạ thấp nhau. Thay vào đó, họ công nhận nhau là "bạn cùng làm việc với Đức Chúa Trời" (I Cô-rinh-tô 3:9). Trong Hội Thánh ngày nay, chúng ta cần tránh tinh thần "theo phe phái" (I Cô-rinh-tô 1:12) và tập trung vào Đấng Christ là nền tảng duy nhất.

3. Cảnh Giác Với Những Sự So Sánh Sai Lầm Và Sự Mạo Danh:
Sự tồn tại của các nhân vật như A-pô-lô-ni-ô ở Tyana nhắc nhở chúng ta rằng ma quỷ luôn tìm cách làm giả mạo công việc của Đức Chúa Trời (II Cô-rinh-tô 11:14). Xuyên suốt lịch sử, nhiều người đã được tôn vinh như những đấng cứu thế hay người làm phép lạ. Lời cảnh báo của Chúa Giê-xu vẫn còn nguyên giá trị: "Vì nhiều christ giả, tiên tri giả sẽ dấy lên, làm những dấu lớn, phép lạ, nếu có thể được thì họ cũng đến dỗ dành chính những người được chọn" (Ma-thi-ơ 24:24). Tiêu chuẩn để phân biệt không phải là phép lạ, mà là sự tuyên xưng "Đức Chúa Jêsus Christ đã đến trong xác thịt" (I Giăng 4:2) và sự vâng phục Phúc Âm cứu rỗi.

4. Sống Và Phục Vụ Với Lòng Nhiệt Thành Và Sự Khôn Ngoan:
A-pô-lô là gương mẫu của một người phục vụ Chúa với cả lòng nhiệt thành (zeō) và sự khôn ngoan qua Lời Chúa. Đời sống Cơ Đốc không nên nguội lạnh, cũng không nên nhiệt thành cách mù quáng. Chúng ta được kêu gọi "sốt sắng về các ân tứ thiêng liêng" (I Cô-rinh-tô 14:12), nhưng đồng thời phải dùng ân tứ đó để gây dựng Hội Thánh trong tình yêu thương và lẽ thật.

A-pô-lô trong Kinh Thánh và A-pô-lô-ni-ô ở Tyana đại diện cho hai thế giới quan hoàn toàn khác biệt. Một bên là hình ảnh sống động của một tôi tớ khiêm nhường, trung tín của Đấng Christ, được Thánh Linh trang bị và dùng để gây dựng Hội Thánh. Bên kia là sản phẩm của trí tưởng tượng và triết học nhân bản, cố gắng tìm kiếm một hình mẫu "siêu nhân" ngoại giáo.

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta biết ơn về gương mẫu phục vụ của A-pô-lô trong Kinh Thánh. Cuộc đời ông thúc giục chúng ta sốt sắng học Lời Chúa, khiêm tốn tiếp nhận sự dạy dỗ, và trung tín sử dụng ân tứ Chúa ban để phục vụ trong sự hiệp một của Thân Thể Đấng Christ. Đồng thời, chúng ta cũng được cảnh tỉnh để luôn đặt đức tin của mình trên nền tảng vững chắc là Chúa Giê-xu Christ của Kinh Thánh – Con Đường, Lẽ Thật, và Sự Sống duy nhất (Giăng 14:6) – chứ không phải trên bất kỳ câu chuyện huyền bí hay nhân vật lịch sử nào khác. Sự cứu rỗi chỉ có trong Danh Ngài, bởi ân điển qua đức tin, chứ không phải bởi các phép lạ hay công đức của bất kỳ con người nào.

"Ấy vậy, anh em chớ có ai khoe về loài người; vì mọi sự đều thuộc về anh em: hoặc Phao-lô, hoặc A-bô-lô, hoặc Sê-pha,... mọi sự đều thuộc về anh em, anh em thuộc về Đấng Christ, Đấng Christ lại thuộc về Đức Chúa Trời." (I Cô-rinh-tô 3:21-23).