Sách Nê-hê-mi

Trong dòng chảy lịch sử cứu chuộc của Đức Chúa Trời, Sách Nê-hê-mi đứng như một tượng đài về sự phục hưng, không chỉ về mặt vật chất với bức tường thành Giê-ru-sa-lem, mà còn là một cuộc phục hưng thuộc linh sâu sắc của dân sự Giu-đa trở về từ chốn lưu đày. Là phần cuối cùng của lịch sử trong Cựu Ước theo bố cục Kinh Thánh Hê-bơ-rơ, sách này ghi lại công cuộc tái thiết vĩ đại dưới sự lãnh đạo đầy cảm hứng của Nê-hê-mi, một người vừa là nhà lãnh đạo thực tế, vừa là người cầu nguyện nhiệt thành.

Bối Cảnh Lịch Sử và Văn Chương

Sách Nê-hê-mi nằm trong bộ sách lịch sử hậu lưu đày, cùng với E-xơ-ra và E-xơ-tê. Về mặt văn chương, sách này nguyên thủy có thể đã kết hợp với sách E-xơ-ra thành một sách duy nhất trong truyền thống Do Thái, vì chúng chia sẻ chung đề tài phục hưng. Sách được viết dưới dạng tự truyện từ ngôi thứ nhất (Nê-hê-mi 1:1 - 7:5; 12:27-43; 13:4-31), xen kẽ với những ghi chép gia phả và danh sách (các chương 7, 11, 12). Thời điểm diễn ra các sự kiện là vào khoảng năm 445-432 TCN, dưới triều đại của vua At-ta-xét-xe I của Ba Tư (Nê-hê-mi 2:1). Nê-hê-mi, tên trong tiếng Hê-bơ-rơ (נְחֶמְיָה) có nghĩa là "Đức Giê-hô-va an ủi", xuất thân là một người Giu-đa lưu vong, giữ chức quan tửu chánh (Cupbearer) cho vua, một chức vụ rất được tín nhiệm, đòi hỏi sự trung thành tuyệt đối.

Cấu Trúc và Nội Dung Chính: Một Hành Trình Phục Hưng Kép

Sách Nê-hê-mi có thể được chia thành ba phần chính, phản ánh hành trình từ sự tan vỡ đến sự tái lập trật tự dưới sự chủ tể của Đức Chúa Trời.

Phần 1: Tái Thiết Tường Thành (Chương 1-7)

Phần mở đầu cho thấy một tấm lòng đồng cảm với tình cảnh của dân tộc. Tại kinh đô Su-sơ, Nê-hê-mi nhận được tin báo từ Giê-ru-sa-lem: "Những kẻ bị bắt làm phu tù còn sót lại ở trong tỉnh đó bị cảnh khốn nạn tồi tệ, và bị người ta khinh dể; các vách thành Giê-ru-sa-lem bị hư nát, và các cửa thành bị lửa cháy" (Nê-hê-mi 1:3). Phản ứng đầu tiên và xuyên suốt của ông là cầu nguyện và khóc lóc (Nê-hê-mi 1:4). Lời cầu nguyện của ông trong Nê-hê-mi 1:5-11 là một khuôn mẫu tuyệt vời: bắt đầu với sự tôn thờ ("Ôi! Giê-hô-va Đức Chúa Trời của các từng trời..."), xưng nhận tội lỗi chung của dân tộc, nhắc lại lời hứa của Đức Chúa Trời, và cuối cùng là một lời thỉnh cầu cụ thể cho sự thành công trước mặt vua.

Được Đức Chúa Trời cảm động lòng vua (Nê-hê-mi 2:4, 8), Nê-hê-mi trở về Giê-ru-sa-lem. Sau một cuộc khảo sát bí mật, ông kêu gọi dân sự: "Hãy đến, chúng ta xây sửa vách thành Giê-ru-sa-lem lại, hầu cho chúng ta chẳng còn bị sỉ nhục nữa" (Nê-hê-mi 2:17). Công việc bắt đầu với sự phân công rõ ràng cho các gia tộc (chương 3). Tuy nhiên, họ đối diện với sự chống đối quyết liệt từ San-ba-lát, Tô-bi-gia, và Ghê-sem. Kẻ thù dùng chiến thuật chế nhạo (Nê-hê-mi 4:1-3), đe dọa tấn công (Nê-hê-mi 4:7-8), và mưu kế phỉnh gạt nhằm làm Nê-hê-mi sợ hãi và sao lãng (Nê-hê-mi 6:1-14). Phản ứng của Nê-hê-mi là sự kết hợp giữa đức tin và hành động thực tế: "Nhưng chúng tôi cầu nguyện cùng Đức Chúa Trời chúng tôi, và lập lính canh ngày và đêm để phòng cự chúng nó" (Nê-hê-mi 4:9). Họ vừa làm vừa cầm binh khí (Nê-hê-mi 4:16-18). Cuối cùng, bức tường được hoàn thành chỉ trong 52 ngày (Nê-hê-mi 6:15), một kỳ tích chứng tỏ sự đồng công của Đức Chúa Trời ("Vì chúng làm công việc đó nhờ cậy Đức Chúa Trời của chúng" - Nê-hê-mi 6:16).

Phần 2: Phục Hưng Thuộc Linh (Chương 8-10)

Sau khi tường thành được xây xong, một cuộc phục hưng lớn hơn bắt đầu. Thầy tế lễ E-xơ-ra đem sách luật pháp của Môi-se ra đọc trước cả hội chúng (Nê-hê-mi 8:1). Phản ứng của dân sự là đáng chú ý: họ lắng tai nghe (câu 3), đứng dậy (câu 5) thể hiện sự tôn kính, và cúi đầu sấp mặt xuống đất mà thờ lạy Đức Giê-hô-va (câu 6). Họ khóc khi nghe những lời trong luật pháp (câu 9), nhưng Nê-hê-mi và E-xơ-ra khuyên họ: "Hãy đi ăn vật gì béo, uống đồ gì ngọt... vì ngày nay là thánh cho Chúa... chớ sầu thảm; vì sự vui vẻ của Đức Giê-hô-va là sức lực của các ngươi" (Nê-hê-mi 8:10). Điều này cho thấy sự ăn năn chân thật dẫn đến sự vui mừng trong Chúa.

Họ giữ Lễ Lều Tạm (Nê-hê-mi 8:13-18), và sau một ngày kiêng ăn, xưng tội (chương 9), họ lập một giao ước trang nghiêm với Đức Chúa Trời (chương 10). Giao ước này bao gồm những cam kết cụ thể: không kết thông gia với dân ngoại, giữ ngày sa-bát, chu cấp cho đền thờ, và dâng hiến phần mười. Đây không phải là một giao ước cứu rỗi mới, mà là một lời hứa sống xứng đáng với giao ước ân điển mà Đức Chúa Trời đã lập với họ.

Phần 3: Cải Cách và Tái Lập Trật Tự (Chương 11-13)

Phần cuối sách ghi lại việc tổ chức dân cư Giê-ru-sa-lem (chương 11), danh sách những thầy tế lễ và người Lê-vi (chương 12), và sự cung hiến tường thành với nghi lễ vui mừng (Nê-hê-mi 12:27-43). Tuy nhiên, sau khi trở về Ba Tư một thời gian và quay lại Giê-ru-sa-lem, Nê-hê-mi phát hiện dân sự đã sa ngã vào những tội cũ (chương 13). Ông thực hiện những cải cách mạnh mẽ:

1. Thanh tẩy đền thờ (Nê-hê-mi 13:4-9): Ông đuổi Tô-bi-gia ra khỏi phòng kho trong đền thờ, nơi đáng lẽ dành cho của lễ.
2. Khôi phục việc dâng phần mười (Nê-hê-mi 13:10-14): Ông khiển trách các quan trưởng vì đã bỏ bê việc chu cấp cho người Lê-vi, khiến họ phải bỏ đền thờ để lo kiếm sống.
3. Buộc giữ ngày sa-bát (Nê-hê-mi 13:15-22): Ông đóng cửa thành và quở trách những người buôn bán, đòi hỏi sự thánh khiết cho ngày của Chúa.
4. Chống lại sự kết hôn với người ngoại (Nê-hê-mi 13:23-29): Ông thậm chí "rứt tóc" của một số người và đuổi một thầy tế lễ có con trai kết hôn với con gái San-ba-lát.

Những hành động này, dù có vẻ cứng rắn, xuất phát từ lòng nhiệt thành cho sự thánh khiết của Đức Chúa Trời và sự thuần khiết của cộng đồng giao ước. Lời cầu nguyện cuối sách của ông: "Hỡi Đức Chúa Trời tôi, xin hãy nhớ đến tôi về điều đó, mà làm ơn cho tôi!" (Nê-hê-mi 13:31) cho thấy mọi sự ông làm đều vì một mục đích: làm vinh hiển Danh Chúa.

Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc

Sách Nê-hê-mi không chỉ là một ghi chép lịch sử, mà là một kho tàng bài học cho Hội Thánh và Cơ Đốc nhân ngày nay.

1. Nếp Sống Cầu Nguyện Gắn Kết với Hành Động: Nê-hê-mi là một người của sự cầu nguyện thường xuyên (ít nhất 12 lần được ghi lại). Ông cầu nguyện trước khi nói với vua, khi bị chống đối, và sau khi hoàn thành công việc. Lời cầu nguyện của ông cụ thể, đầy đức tin và dựa trên Lời Chúa. Tuy nhiên, ông không chỉ cầu nguyện mà thôi; ông lập kế hoạch, khảo sát, phân công và chiến đấu. Điều này dạy chúng ta rằng đức tin chân chính luôn dẫn đến hành động (Gia-cơ 2:17).

2. Lãnh Đạo với Tấm Lòng Mục Tử và Sự Quyết Tâm: Nê-hê-mi lãnh đạo bằng gương mẫu. Ông từ bỏ địa vị cao sang trong cung vua để đến chia sẻ sự khốn khó với anh em mình. Ông không đòi hỏi đặc quyền (Nê-hê-mi 5:14-19), và ông quyết liệt chống lại sự bất công (Nê-hê-mi 5:1-13). Bài học về sự lãnh đạo phục vụ thật rõ ràng.

3. Đối Diện với Sự Chống Đối bằng Đức Tin và Sự Tỉnh Thức: Sự chống đối không bao giờ vắng mặt khi chúng ta làm công việc Chúa. Nê-hê-mi dạy chúng ta không được ngây thơ, phải tỉnh thức ("hãy nhớ lại Chúa... và hãy chiến đấu" - Nê-hê-mi 4:14), nhưng cũng không được tập trung vào kẻ thù hơn là vào Đấng kêu gọi mình. Chúng ta vừa cầu nguyện vừa "cầm gươm" – tức là sử dụng mọi nguồn lực và sự khôn ngoan Chúa ban để bảo vệ và tiến lên.

4. Nền Tảng của Mọi Sự Phục Hưng là Lời Đức Chúa Trời: Thành quả vĩ đại nhất không phải là bức tường bằng đá, mà là sự biến đổi trong lòng người khi họ nghe, hiểu và vâng theo Lời Chúa (Nê-hê-mi 8). Mọi sự phục hưng thật trong Hội Thánh, gia đình, hay đời sống cá nhân đều phải bắt đầu từ việc quay trở lại với Lời Chúa một cách nghiêm túc và kính sợ.

5. Trung Tín trong Những Điều Nhỏ và Sự Thánh Khiết Cá Nhân: Những cải cách của Nê-hê-mi ở chương 13 xoay quanh những vấn đề tưởng như "nhỏ": việc dâng phần mười, việc giữ ngày Sa-bát, hôn nhân. Ông hiểu rằng sự suy đồi thuộc linh thường bắt đầu từ những sự thỏa hiệp nhỏ. Sự trung tín trong những điều "rất nhỏ" (Lu-ca 16:10) là nền tảng cho sự vững vàng trong đại sự.

Kết Luận

Sách Nê-hê-mi là một bức tranh sống động về một đời sống được Đức Chúa Trời kêu gọi và sử dụng. Nê-hê-mi, một con người bình thường với một nghề nghiệp bình thường, đã trở nên một công cụ phi thường trong tay Chúa vì ông có một tấm lòng nhạy cảm với nhu cầu của Vương Quốc Đức Chúa Trời, một đời sống cầu nguyện nương cậy, và một quyết tâm hành động vì sự vinh hiển của Danh Chúa. Cuộc đời ông thách thức mỗi chúng ta: chúng ta đang xây dựng điều gì cho Nước Đức Chúa Trời? Chúng ta có đang sốt sắng tìm kiếm sự phục hưng thuộc linh, bắt đầu từ chính mình, gia đình mình và Hội Thánh mình không? Ước mong chúng ta, như Nê-hê-mi, có thể nói: "Công việc lớn lao nầy do tay Đức Chúa Trời chúng tôi giúp đỡ" (Nê-hê-mi 6:16), và cuối cùng, mọi sự đều quy về sự tôn cao cho một mình Ngài.