Sách Ê-phê-sô

Trong kho tàng các thư tín của sứ đồ Phao-lô, thư gửi cho Hội Thánh Ê-phê-sô thường được mệnh danh là “Vương miện của các thư tín” hay “Tinh hoa của Phúc Âm”. Không tập trung vào một vấn đề giáo lý cụ thể hay một nan đề thực tiễn nào, thư Ê-phê-sô vẽ nên một bức tranh vĩ đại và tráng lệ về ý định đời đời của Đức Chúa Trời trong Đấng Christ, từ đó định hình nên căn tính, sự kêu gọi và nếp sống của Hội Thánh. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào bối cảnh, cấu trúc, những chủ đề thần học trọng tâm và những áp dụng thiết thực từ sách Ê-phê-sô cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Sách Ê-phê-sô được viết bởi sứ đồ Phao-lô (Ê-phê-sô 1:1, 3:1) trong khoảng thời gian ông bị giam cầm tại thành La Mã (khoảng năm 60-62 S.C.). Thành phố Ê-phê-sô lúc bấy giờ là một trung tâm thương mại, văn hóa và tôn giáo lớn của đế quốc La Mã, nổi tiếng với đền thờ nữ thần Artemis (Diana). Phao-lô đã từng phục vụ tại đây khoảng ba năm (Công vụ 19:10; 20:31), vì vậy ông có mối quan hệ thân thiết với các tín hữu tại đây.

Một điểm đặc biệt là một số bản thảo cổ không có cụm từ “tại thành Ê-phê-sô” trong câu 1:1, dẫn đến giả thuyết rằng đây có thể là một bức thư luân lưu gửi cho nhiều Hội Thánh tại vùng Tiểu Á. Tuy nhiên, nội dung và lời chào thăm cuối thư cho thấy Phao-lô biết rõ về độc giả của mình (xem Ê-phê-sô 1:15, 6:21-22). Mục đích chính của thư tín này không phải là để sửa trị hay tranh luận, mà là để khải thị (mặc khải) và củng cố. Phao-lô muốn các tín hữu, vốn sống trong một xã hội đa thần và đầy mê tín, hiểu được sự cao trọng, sự vinh hiển và quyền năng của Đấng Christ mà họ đang tôn thờ, cũng như phẩm giá và trách nhiệm cao cả của họ trong cương vị là Hội Thánh của Ngài.

Sách Ê-phê-sô có thể được chia làm hai phần lớn rõ rệt, tương ứng với hai từ then chốt: “Trong Đấng Christ” (Phần 1-3: Giáo lý) và “Vì vậy” (Phần 4-6: Ứng dụng).

Phần I: Sự Giàu Có Thuộc Linh Trong Đấng Christ (Chương 1-3)
Phao-lô mở đầu bằng một lời chúc tụng dài, ca ngợi Đức Chúa Trời vì mọi phước lành thiêng liêng “trong Đấng Christ” (Ê-phê-sô 1:3). Từ ngữ Hy Lạp “eulogētos” (εὐλογητός) nhấn mạnh sự đáng được ngợi khen. Những phước lành này không phải là vật chất hay tương lai, mà là những thực tại thuộc linh đã được ban cho tín hữu ngay bây giờ: sự lựa chọn từ trước (1:4), sự nhận làm con nuôi (1:5), ơn cứu chuộc qua huyết Ngài (1:7), và sự đóng ấn bằng Đức Thánh Linh (1:13).

Đỉnh cao của sự mặc khải trong phần này là sự hiệp một của mọi vật trong Đấng Christ. Phao-lô cầu xin Chúa mở mắt thuộc linh cho các tín hữu để họ biết: “sự trông cậy về sự kêu gọi của Ngài là thể nào, sự giàu có của cơ nghiệp vinh hiển Ngài cho các thánh đồ là thể nào, và quyền vô hạn của Ngài đối với chúng ta có lòng tin là lớn dường nào” (1:18-19). Quyền năng (“dunamis” - δύναμις) vĩ đại đó chính là quyền năng đã khiến Đấng Christ sống lại và đặt Ngài trên hết mọi quyền lực (1:20-21).

Một trong những chủ đề nổi bật nhất của Ê-phê-sô là Ân Điển (“charis” - χάρις). Phao-lô nhấn mạnh rằng sự cứu rỗi hoàn toàn là bởi ân điển, qua đức tin, chứ không bởi việc lành (2:8-9). Nhưng ân điển không dừng lại ở sự tha tội; nó còn mang chúng ta, là kẻ “đã chết vì lầm lỗi và tội ác mình” (2:1), đến sự sống lại và ngồi trong các nơi trên trời với Đấng Christ (2:6). Đây là một thực tại thuộc linh vô cùng mạnh mẽ.

Từ nền tảng cá nhân đó, Phao-lô mở rộng tầm nhìn đến kế hoạch vĩ đại của Đức Chúa Trời: phá đổ bức tường ngăn cách giữa người Do Thái và Dân Ngoại (người Hy Lạp) để tạo nên một Con Người Mới trong Đấng Christ (2:14-15). Mầu nhiệm (“mustērion” - μυστήριον) được bày tỏ là: trong Đấng Christ, Dân Ngoại được trở nên người đồng kế tự, đồng một chi thể, và đồng phần của lời hứa (3:6). Mục đích tối thượng là “hầu cho hiện nay… các quyền cai trị cùng các thế lực trong các nơi trên trời biết sự khôn ngoan nhiều mặt của Đức Chúa Trời bởi Hội thánh mà ra” (3:10). Hội Thánh không phải là một tổ chức phụ, mà là trung tâm để thiên sứ và ma quỷ nhìn vào và thấy được sự khôn ngoan vô cùng của Đức Chúa Trời.

Dựa trên nền tảng giáo lý vững chắc ở ba chương đầu, Phao-lô bắt đầu phần ứng dụng với từ then chốt “Vì vậy” (4:1). Đời sống thực tiễn phải bắt nguồn từ chân lý thuộc linh. Ông kêu gọi tín hữu sống “cho xứng đáng với sự kêu gọi mà anh em đã được gọi” (4:1). Sự xứng đáng này thể hiện qua:

1. Sự Hiệp Nhất và Trưởng Thành của Hội Thánh (4:1-16): Hiệp một không phải là điều chúng ta tạo ra, mà là điều chúng ta “giữ gìn” (4:3) – từ ngữ Hy Lạp “tēreō” (τηρέω) có nghĩa là canh giữ, bảo vệ. Nền tảng của sự hiệp một là bảy yếu tố: một Thân Thể, một Thánh Linh, một sự trông cậy, một Chúa, một đức tin, một phép báp-têm, một Đức Chúa Trời (4:4-6). Chúa ban các ân tứ (sứ đồ, tiên tri, truyền giáo, mục sư, giáo sư) không phải để tạo ra các “ngôi sao”, mà để “trang bị các thánh đồ cho công việc chức vụ, gây dựng thân thể Đấng Christ” (4:12). Mục tiêu là đạt đến sự trưởng thành thuộc linh, không còn bị dao động bởi mọi giáo lý sai lầm (4:14).

2. Đời Sống Mới Khác Biệt (4:17-5:20): Phao-lô đưa ra một loạt tương phản giữa “người ngoại” (người không tin) và Cơ Đốc nhân. Người ngoại có sự hiểu biết mù mờ, lòng cứng cỏi, và buông mình trong sự phóng đãng (4:17-19). Ngược lại, tín hữu phải “mặc lấy người mới, là người đã được dựng nên giống như Đức Chúa Trời, trong sự công bình và sự thánh sạch của lẽ thật” (4:24). Ông đưa ra những chỉ dẫn cụ thể về lời nói (4:25, 29), cảm xúc (4:26-27), hành vi (4:28) và các mối quan hệ (5:1-2, 21-33). Chủ đề then chốt là bước đi trong sự sáng (“peripateō” - περιπατέω, có nghĩa là lối sống, cách cư xử) và được đầy dẫy Đức Thánh Linh (5:18), biểu lộ qua việc cùng nhau hát thánh ca, cảm tạ và vâng phục nhau (5:19-21).

3. Các Mối Quan Hệ Theo Trật Tự Của Đấng Christ (5:21-6:9): Nguyên tắc nền tảng là “vì kính sợ Đấng Christ, hãy vâng phục lẫn nhau” (5:21). Từ đó, Phao-lô áp dụng vào ba mối quan hệ chính trong xã hội thời đó: vợ chồng (5:22-33), cha con (6:1-4), và chủ tớ (6:5-9). Điều đáng chú ý là ông luôn bắt đầu từ bổn phận của người ở vị trí có trách nhiệm (người chồng, người cha, người chủ), và quy chiếu mọi mối quan hệ về Đấng Christ và Hội Thánh. Đây không phải là sự cổ vũ cho chế độ nô lệ, mà là nguyên tắc sống cho Cơ Đốc nhân trong bối cảnh xã hội hiện có, với tinh thần phục vụ và công bình “như cho Chúa” (6:7).

4. Cuộc Chiến Thuộc Linh và Áo Giáp của Đức Chúa Trời (6:10-20): Đây là một trong những phân đoạn nổi tiếng nhất về chiến trận thuộc linh. Phao-lô nhắc nhở rằng cuộc chiến thực sự của chúng ta “không phải cùng thịt và huyết” (tức là không phải chống lại con người), mà là chống lại các thế lực thuộc linh của ma quỷ (6:12). Từ ngữ Hy Lạp “palē” (πάλη) chỉ một cuộc vật lộn giáp lá cà, cá nhân. Để đứng vững, chúng ta phải mặc lấy toàn bộ (“panoplia” - πανοπλία) áo giáp của Đức Chúa Trời. Mỗi món giáp (thắt lưng chân lý, áo giáp công bình, giày sự sẵn sàng của Tin Lành, thuẫn đức tin, mão cứu chuộc, gươm Thánh Linh là Lời Đức Chúa Trời) đều liên hệ mật thiết với những chân lý đã được trình bày trong các chương trước. Chiến trận được chiến thắng bằng sự cầu nguyện bền đỗ và tỉnh thức (6:18).

Sách Ê-phê-sô không chỉ là một luận văn thần học, mà là kim chỉ nam cho đời sống và sự phục vụ của Hội Thánh.

• Xác Định Lại Căn Tính: Trong một thế giới tìm kiếm căn tính từ thành tích, địa vị hay ý kiến người khác, Ê-phê-sô nhắc chúng ta rằng căn tính chân thật nhất là “trong Đấng Christ”. Chúng ta là con cái được yêu thương (1:5), là công trình tạo tác mới của Ngài (2:10), là chi thể của Thân Thể Ngài (4:16). Sống với căn tính này giải phóng chúng ta khỏi sự sợ hãi và tìm kiếm sự chấp nhận.
• Sống Với Tầm Nhìn Vĩ Đại Của Hội Thánh: Hội Thánh không phải là câu lạc bộ hay tổ chức từ thiện, mà là cơ quan để thiên sứ và ma quỷ nhìn vào và thấy sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời (3:10). Mọi sự phục vụ, từ dạy trẻ, quét nhà thờ đến giảng đạo, đều có ý nghĩa trong bức tranh vĩ đại này.
• Đầu Tư Cho Sự Hiệp Một: Sự hiệp một cần được “giữ gìn” cách tích cực. Điều này đòi hỏi sự khiêm nhường, mềm mại, nhịn nhục và yêu thương (4:2). Nó đòi hỏi chúng ta từ bỏ sự nói hành, cay đắng, và giận dữ (4:31), thay vào đó là lời lành, sự nhân từ và tha thứ (4:32).
• Áp Dụng Nguyên Tắc “Vì Chúa” Trong Mọi Quan Hệ: Dù trong vai trò nhân viên, sinh viên, phụ huynh hay vợ/chồng, nguyên tắc sống “như cho Chúa” (6:7) biến đổi mọi công việc bình thường thành sự thờ phượng và phục vụ Chúa.
• Chiến Đấu Thuộc Linh Cách Khôn Ngoan: Khi đối diện với xung đột, cám dỗ hay thất vọng, thay vì chỉ nhìn vào con người hoặc hoàn cảnh, chúng ta cần nhận biết trận chiến thuộc linh đằng sau. Việc trang bị Lời Chúa (gươm Thánh Linh) và cầu nguyện mọi lúc (6:17-18) là vũ khí hiệu quả nhất.

Sách Ê-phê-sô là một bản giao hưởng tráng lệ của Phúc Âm, nâng tầm nhìn của chúng ta từ những nan đề trước mắt lên đến kế hoạch đời đời của Đức Chúa Trời trong Đấng Christ. Nó cho chúng ta thấy rằng Cơ Đốc giáo không chỉ là việc được lên thiên đàng sau khi chết, mà là việc được sống một đời sống mới, đầy quyền năng và có mục đích ngay tại đây và bây giờ, như một phần của Hội Thánh – thân thể và cô dâu của Đấng Christ. Ước mong mỗi chúng ta, qua sự nghiên cứu và suy ngẫm thư Ê-phê-sô, sẽ ngày càng hiểu biết hơn về “sự rộng, dài, cao, sâu của tình yêu thương Đấng Christ” (3:18), và được biến đổi để sống xứng đáng với sự kêu gọi cao trọng ấy.