Vua Jeroboam Trong Kinh Thánh
Trong dòng lịch sử dân Y-sơ-ra-ên, một số nhân vật nổi bật không phải vì lòng trung thành vĩ đại với Giao Ước, mà vì tội lỗi của họ đã trở thành một điển hình cảnh báo cho các thế hệ sau. Jeroboam, con trai của Nê-bát, là một nhân vật như thế. Câu chuyện của ông không chỉ là câu chuyện chính trị về sự phân chia vương quốc, mà còn là một nghiên cứu bi thảm về tội bội đạo có hệ thống và những hậu quả dai dẳng qua nhiều đời. Bài viết này sẽ đi sâu vào cuộc đời, tội lỗi và di sản của Jeroboam qua lăng kính Kinh Thánh, rút ra những bài học thuộc linh sâu sắc cho Hội Thánh ngày nay.
Jeroboam xuất hiện lần đầu trong 1 Các Vua 11:26. Ông được mô tả là "một người tôi tớ của Sa-lô-môn", con trai của Nê-bát, người Ép-ra-im, từ Xê-rê-đa. Tên của ông trong tiếng Hê-bơ-rơ (יָרָבְעָם - Yarob`am) có thể có nghĩa là "dân chúng sẽ đông đảo" hoặc "Ngài (Đức Chúa Trời) tranh luận cho dân". Thật trớ trêu, tên gọi này dường như ứng nghiệm theo một cách bi thảm khi ông trở thành người lãnh đạo mười chi phái tách khỏi nhà Đa-vít.
Bối cảnh là thời kỳ cuối triều đại Sa-lô-môn. Sự khôn ngoan và vinh quang ban đầu của vị vua này đã bị lu mờ bởi tội thờ hình tượng do ảnh hưởng của nhiều thứ phi ngoại bang (1 Các Vua 11:1-8). Đức Giê-hô-va nổi giận và tuyên bố sẽ xé vương quốc khỏi tay con trai Sa-lô-môn, nhưng vì cớ Đa-vít, Ngài sẽ chỉ để lại một chi phái (1 Các Vua 11:9-13). Trong bối cảnh này, Tiên tri A-hi-gia người Si-lô đã gặp Jeroboam và đưa ra lời tiên tri mang tính quyết định.
"Ấy vậy, hãy cầm lấy mười miếng. Vì Giê-hô-va Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên phán như vầy: Nầy ta đoạt lấy nước khỏi tay Sa-lô-môn, và cho ngươi mười chi phái." (1 Các Vua 11:31, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)
Lời hứa của Đức Chúa Trời với Jeroboam rất rõ ràng và có điều kiện: "Nếu ngươi nghe theo mọi điều ta truyền cho ngươi, đi trong đường lối ta, làm điều thiện trước mặt ta, giữ những luật pháp và điều răn ta như Đa-vít, tôi tớ ta, đã làm, thì ta sẽ ở cùng ngươi, dựng cho ngươi một nhà bền vững, như ta đã dựng cho Đa-vít, và ta sẽ phó Y-sơ-ra-ên cho ngươi" (1 Các Vua 11:38). Đây là một sự kêu gọi đầy ân điển và cơ hội. Jeroboam được Đức Chúa Trời lựa chọn và hứa ban cho một triều đại vững bền nếu ông trung tín. Tuy nhiên, hành trình sau này cho thấy ông đã hoàn toàn thất bại trong việc đáp ứng điều kiện này.
Sau khi Sa-lô-môn băng hà, Rô-bô-am con trai ông lên nối ngôi. Dân chúng, dưới sự lãnh đạo của Jeroboam, yêu cầu giảm nhẹ gánh nặng thuế má và lao dịch mà Sa-lô-môn đã đặt ra. Rô-bô-am khước từ lời khuyên của các trưởng lão và nghe theo lời của những người trẻ, trả lời một cách hách dịch (1 Các Vua 12:1-15). Hậu quả là mười chi phái phía Bắc nổi loạn, tôn Jeroboam làm vua, thành lập Vương Quốc Y-sơ-ra-ên (phía Bắc), trong khi Rô-bô-am chỉ còn cai trị Vương Quốc Giu-đa (phía Nam) (1 Các Vua 12:16-20). Điều này ứng nghiệm lời tiên tri của A-hi-gia.
Tuy nhiên, thay vì tin cậy vào lời hứa bảo vệ của Đức Chúa Trời, Jeroboam lại rơi vào sự sợ hãi chính trị. Ông suy luận theo xác thịt: "Nếu dân sự nầy đi lên Giê-ru-sa-lem đặng tế lễ trong đền thờ của Đức Giê-hô-va, thì lòng dân sự nầy sẽ trở về cùng chúa mình, là Rô-bô-am, vua Giu-đa; chúng nó sẽ giết ta..." (1 Các Vua 12:27). Nỗi sợ hãi này đã dẫn ông đến tội lỗi trọng đại, định hình số phận của cả vương quốc phía Bắc.
Jeroboam đã thực hiện một loạt hành động nhằm tách biệt tôn giáo của vương quốc ông khỏi Giê-ru-sa-lem:
1. Tạo ra hai tượng bò con vàng: Ông đặt một tượng tại Bê-tên ở cực Nam và một tại Đan ở cực Bắc lãnh thổ của mình (1 Các Vua 12:28-29). Hành động này không chỉ là thờ hình tượng, mà còn là sự lặp lại tội lỗi của dân chúng trong đồng vắng (Xuất Ê-díp-tô Ký 32). Câu nói của ông: "Hỡi Y-sơ-ra-ên! Nầy là các thần của ngươi đã đem ngươi lên khỏi xứ Ê-díp-tô" (1 Các Vua 12:28) là một sự bóp méo lịch sử cứu chuộc trắng trợn.
2. Thiết lập đền thờ trên nơi cao: Ông xây dựng các đền thờ tại những địa điểm này, biến chúng thành các trung tâm thờ phượng thay thế (1 Các Vua 12:31).
3. Lập nên một chức tế lễ không thuộc dòng Lê-vi: Vì các thầy tế lễ và người Lê-vi ở Giu-đa trung thành với đền thờ Giê-ru-sa-lem, Jeroboam đã lập lấy những thầy tế lễ từ trong dân chúng, không thuộc chi phái Lê-vi (1 Các Vua 12:31). Điều này vi phạm trực tiếp luật pháp Môi-se (Dân Số Ký 3:10).
4. Thiết lập một kỳ lễ riêng: Ông tự ý lập một kỳ lễ vào ngày rằm tháng tám, giống như kỳ Lễ Lều Tạm ở Giu-đa, nhưng vào một thời điểm khác và với mục đích thờ phượng sai lầm (1 Các Vua 12:32-33).
Tội của Jeroboam được Kinh Thánh gọi là "tội của Giê-rô-bô-am" (ví dụ: 1 Các Vua 15:30, 16:31). Cụm từ này trở thành công thức để chỉ sự thờ hình tượng có hệ thống mà các vua đời sau của Y-sơ-ra-ên đã bước theo và khiến cả vương quốc phạm tội.
Đức Chúa Trời không lập tức trừng phạt Jeroboam. Ngài đã sai một tiên tri vô danh từ Giu-đa đến Bê-tên để công bố sự phán xét khi Jeroboam đang đứng bên bàn thờ (1 Các Vua 13:1-10). Tiên tri này đã báo trước sự hủy diệt bàn thờ và sự ra đời của Giô-si-a - một vị vua tương lai của Giu-đa sẽ giết các thầy tế lễ trên nơi cao (ứng nghiệm khoảng 300 năm sau trong 2 Các Vua 23:15-20). Đức Chúa Trời cũng ban cho Jeroboam một dấu lạ: bàn thờ nứt ra và tro trên đó đổ xuống (1 Các Vua 13:5). Thay vì ăn năn, Jeroboam chỉ giơ tay ra lệnh bắt tiên tri, và bàn tay ông bị khô liền. Dù được tiên tri chữa lành, thái độ của Jeroboam chỉ dừng ở sự kinh ngạc tạm thời (1 Các Vua 13:6-7). Ông vẫn không từ bỏ con đường tà ác của mình.
Một cơ hội ăn năn khác được ban qua chính con trai ông là A-bi-gia bị bệnh. Jeroboam sai vợ mình cải trang đến gặp Tiên tri A-hi-gia - người đã từng xức dầu cho ông. Dù đã già và mù, A-hi-gia nhận biết bà và công bố lời phán xét không thể đảo ngược của Đức Chúa Trời: dòng dõi Jeroboam sẽ bị tuyệt diệt, và dân Y-sơ-ra-ên cuối cùng sẽ bị phát lưu vì tội thờ hình tượng (1 Các Vua 14:1-16). Lời tiên tri này đã ứng nghiệm khi con trai ông là Na-đáp lên ngôi được hai năm thì bị Ba-ê-sa giết và tuyệt diệt cả nhà Jeroboam (1 Các Vua 15:25-30).
Triều đại của Jeroboam kéo dài 22 năm (1 Các Vua 14:20). Ông chết, và di sản ông để lại không phải là một vương quốc thịnh vượng, trung tín, mà là một hệ thống tôn giáo giả mạo kéo dài suốt hơn 200 năm lịch sử vương quốc phía Bắc. Hầu như tất cả các vua đời sau của Y-sơ-ra-ên đều được đánh giá với câu: "Hắn đi theo con đường của Giê-rô-bô-am... và phạm tội khiến Y-sơ-ra-ên cũng phạm tội theo" (ví dụ: 1 Các Vua 15:34, 16:26). Tội lỗi của một người đã trở thành cái bẫy cho cả một quốc gia.
Những Bài Học Thực Tiễn Cho Cơ Đốc Nhân Ngày Nay:
1. Nỗi Sợ Hãi Dẫn Đến Sự Thỏa Hiệp: Jeroboam thất bại vì ông sợ mất quyền lực chính trị hơn là kính sợ Đức Chúa Trời. Ông tin vào biện pháp của con người hơn là lời hứa thiêng liêng. Trong đời sống chúng ta, khi đối diện với áp lực, cám dỗ để thỏa hiệp niềm tin vì sự an toàn, địa vị, hay sự chấp nhận của xã hội, hãy nhớ rằng "Đức Chúa Trời chẳng phải là Chúa của sự loạn họp, bèn là của sự hòa bình" (1 Cô-rinh-tô 14:33) và Ngài đủ quyền năng giữ gìn những gì Ngài đã giao phó cho chúng ta (2 Ti-mô-thê 1:12).
2. Nguy Hiểm Của Việc Tự Tạo Hình Thức Thờ Phượng: Jeroboam đã thay đổi hệ thống thờ phượng với lý do "thực tế" và "chính trị". Ông giữ lại nhiều yếu tố bề ngoài (bò con tượng trưng cho sức mạnh của Đức Giê-hô-va? lễ hội, bàn thờ, thầy tế lễ), nhưng bản chất đã hoàn toàn sai lệch. Điều này cảnh báo chúng ta chống lại "sự thờ phượng theo ý muốn ta" – tạo ra một Đức Chúa Trời và một cách thờ phượng phù hợp với sở thích, văn hóa hay sự tiện lợi của chúng ta, thay vì vâng theo Lời Ngài đã mặc khải. Chúa Giê-xu phán: "Đức Chúa Trời là thần, nên ai thờ lạy Ngài thì phải lấy tâm thần và lẽ thật mà thờ lạy" (Giăng 4:24).
3. Tội Lỗi Có Sức Lây Lan và Ảnh Hưởng Hệ Thống: Tội của Jeroboam không dừng lại ở cá nhân ông. Nó trở thành một "hệ thống tội lỗi" (systemic sin) lôi kéo cả một dân tộc. Những người lãnh đạo thuộc linh (cha mẹ, mục sư, người dẫn dắt) cần ý thức sâu sắc về trách nhiệm của mình. Gương xấu và sự dạy dỗ sai lầm có thể có ảnh hưởng tai hại qua nhiều thế hệ. "Vả, xác thịt ước ao điều trái với Thánh Linh, Thánh Linh trái với xác thịt; hai bên trái nhau dường ấy, nên anh em không làm được điều mình muốn làm" (Ga-la-ti 5:17). Sự lãnh đạo đòi hỏi sự khiêm nhường và sự vâng phục Thánh Linh mỗi ngày.
4. Cơ Hội Ăn Năn và Sự Cứng Lòng Cuối Cùng: Jeroboam đã được Đức Chúa Trời cảnh báo nhiều lần qua các dấu lạ, tiên tri, và hoàn cảnh. Thế nhưng, lòng ông vẫn chai đá. Điều này nhắc nhở chúng ta về tính nghiêm trọng của việc "dập tắt Thánh Linh" (1 Tê-sa-lô-ni-ca 5:19) và khinh thường sự nhân từ dẫn đến ăn năn của Đức Chúa Trời (Rô-ma 2:4). Ân điển cho cơ hội ăn năn không tồn tại mãi mãi.
5. Sự Đối Lập Với Giao Ước Của Đa-vít: Cuộc đời Jeroboam được Kinh Thánh trình bày như một sự tương phản rõ rệt với Đa-vít. Trong khi Đa-vít, dù phạm tội nghiêm trọng, đã có lòng ăn năn thật và luôn quay về với Đức Chúa Trời của Giao Ước, Jeroboam đã chủ động lìa bỏ và thiết lập một hệ thống đối nghịch. Điều này chỉ ra Chúa Giê-xu Christ, là Con vua Đa-vít, Đấng trung tín hoàn toàn, mới là Vua thật và Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm duy nhất mà chúng ta phải trung thành theo (Hê-bơ-rơ 4:14-16).
Jeroboam là một hình ảnh bi thảm về một người được Đức Chúa Trời ban cho cơ hội và ơn gọi lớn, nhưng đã để nỗi sợ hãi và sự khôn ngoan xác thịt dẫn dắt mình vào con đường bội đạo có hệ thống. Ông không chỉ tự hủy hoại gia đình và triều đại mình, mà còn đặt cả một dân tộc trên con đường dẫn đến sự phán xét và lưu đày. Câu chuyện của ông vang vọng qua các trang Kinh Thánh như một hồi chuông cảnh tỉnh.
Đối với chúng ta ngày nay, bài học từ Jeroboam kêu gọi sự tự kiểm tra. Chúng ta có đang xây dựng đời sống và sự thờ phượng của mình trên Lẽ Thật được mặc khải trong Chúa Giê-xu Christ và Kinh Thánh, hay trên những sáng kiến, nỗi sợ, và sự thỏa hiệp thuộc về xác thịt? Ơn gọi của chúng ta trong Tân Ước còn cao trọng hơn – chúng ta là "dân được lựa chọn, là chức thầy tế lễ nhà vua, là dân thánh, là dân thuộc về Đức Chúa Trời" (1 Phi-e-rơ 2:9). Hãy để chúng ta bước đi trong sự kính sợ và vâng phục, giữ lấy sự trung tín đơn sơ với Đấng Christ, là trung tâm của mọi sự thờ phượng thật và là nền tảng vững chắc cho đời sống chúng ta.