Kinh Thánh Matthew là gì?
Phúc Âm Ma-thi-ơ là quyển sách đầu tiên trong Tân Ước và cũng là một trong ba sách Phúc Âm Nhất Lãm (cùng với Mác và Lu-ca). Sách này được viết bởi Ma-thi-ơ (còn gọi là Lê-vi), một trong mười hai sứ đồ của Chúa Giê-xu. Qua sách Ma-thi-ơ, chúng ta thấy Chúa Giê-xu Christ được trình bày như là Đấng Mê-si-a, Vua của dân Y-sơ-ra-ên, Đấng đã ứng nghiệm mọi lời tiên tri trong Cựu Ước. Bài viết này sẽ khám phá bối cảnh, nội dung, cấu trúc và những ứng dụng thực tiễn của sách Ma-thi-ơ cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.
Tác Giả và Độc Giả
Theo truyền thống của Hội Thánh đầu tiên, sách này được viết bởi Ma-thi-ơ, cũng chính là Lê-vi con của An-phê, từng làm người thu thuế (Ma-thi-ơ 9:9; Mác 2:14; Lu-ca 5:27). Tên Ma-thi-ơ trong tiếng Hê-bơ-rơ là “Mattithyahu”, có nghĩa “món quà của Đức Giê-hô-va”. Là một người thu thuế, ông quen thuộc với cả văn hóa Hy Lạp lẫn Do Thái, điều này giúp ông viết một sách Phúc Âm vừa mang tính hệ thống vừa đầy đủ chi tiết.
Ma-thi-ơ viết chủ yếu cho độc giả là người Do Thái. Điều này được thể hiện qua việc ông thường xuyên trích dẫn Cựu Ước (có khoảng 60 lần trích dẫn trực tiếp và hơn 100 lần ám chỉ) để chứng minh rằng Chúa Giê-xu chính là Đấng Mê-si-a. Ông cũng sử dụng cụm “Nước Thiên đàng” thay vì “Nước Đức Chúa Trời” (một cách tôn kính, tránh nhắc đến danh Chúa trực tiếp). Sách được viết vào khoảng năm 50-70 sau Công Nguyên, có thể trước khi thành Giê-ru-sa-lem bị phá hủy (năm 70).
Mục Đích và Chủ Đề Chính
Mục đích chính của Ma-thi-ơ là chứng minh Chúa Giê-xu là Đấng Mê-si-a, Vua hậu tự của Đa-vít, và là Đấng đã hoàn thành mọi lời hứa và tiên tri trong Cựu Ước. Qua đó, ông muốn củng cố đức tin của Hội Thánh và dạy dỗ các tín hữu về đạo lý của Chúa Giê-xu.
Chủ đề xuyên suốt là “Nước Thiên đàng” (hay Vương quốc của Đức Chúa Trời). Chúa Giê-xu công bố Nước Thiên đàng đã đến gần (Ma-thi-ơ 4:17) và dùng nhiều dụ ngôn để giải thích bản chất của Nước đó (chương 13). Ngài cũng dạy về cách sống của công dân Nước Thiên đàng qua Bài Giảng Trên Núi (chương 5–7).
Một điểm nổi bật là công thức “hầu cho ứng nghiệm lời đấng tiên tri đã nói” (Ma-thi-ơ 1:22; 2:15, 17, 23; 4:14; 8:17; 12:17; 13:35; 21:4; 26:56; 27:9). Ma-thi-ơ liên tục chỉ ra rằng mọi sự kiện trong đời Chúa Giê-xu đều ứng nghiệm Cựu Ước, nhấn mạnh tính liên tục giữa hai giao ước.
Cấu Trúc Sách Ma-thi-ơ
Sách Ma-thi-ơ được sắp xếp một cách có chủ đích. Một đặc trưng là năm bài giảng lớn của Chúa Giê-xu, mỗi bài kết thúc bằng cụm “Khi Đức Chúa Jêsus phán những lời ấy xong” (7:28; 11:1; 13:53; 19:1; 26:1). Năm bài giảng đó là:
- Bài Giảng Trên Núi (chương 5–7) – Luật pháp của Nước Thiên đàng.
- Huấn thị cho mười hai sứ đồ (chương 10) – Sứ mạng truyền giáo.
- Các dụ ngôn về Nước Thiên đàng (chương 13).
- Giáo huấn về sự khiêm nhường và sự tha thứ (chương 18) – Đời sống trong Hội Thánh.
- Diễn văn trên Núi Ô-li-ve (chương 24–25) – Về ngày tận thế và sự trở lại của Chúa.
Giữa các bài giảng là những phần thuật chuyện về các phép lạ, chức vụ, và những cuộc đối thoại của Chúa Giê-xu. Cấu trúc tổng quát có thể chia như sau:
- Chương 1–2: Gia phả và thời thơ ấu của Chúa Giê-xu, nhấn mạnh Ngài là con cháu Đa-vít, được sinh bởi nữ đồng trinh Ma-ri, ứng nghiệm lời tiên tri.
- Chương 3–4: Sự chuẩn bị cho chức vụ: Giăng Báp-tít làm báp-têm, Chúa bị cám dỗ, và bắt đầu chức vụ tại Ga-li-lê.
- Chương 5–15: Chức vụ tại Ga-li-lê: Bài Giảng Trên Núi, các phép lạ, sự đối đầu với người Pha-ri-si, việc chọn mười hai sứ đồ, và nhiều dụ ngôn.
- Chương 16–20: Hành trình về Giê-ru-sa-lem: lời tuyên xưng của Phi-e-rơ, sự biến hình, dạy về sự khiêm nhường, ly hôn, v.v.
- Chương 21–27: Tuần lễ cuối cùng: vào thành Giê-ru-sa-lem, thanh tẩy đền thờ, các cuộc tranh luận, tiên tri về sự phá hủy đền thờ, sự phản bội, bữa Tiệc Ly, sự chết và chôn.
- Chương 28: Sự phục sinh và Đại Mạng Lệnh.
Những Đoạn Kinh Thánh Quan Trọng
Dưới đây là một số phân đoạn then chốt trong sách Ma-thi-ơ:
1. Gia phả Chúa Giê-xu (Ma-thi-ơ 1:1-17)
“Gia phả Đức Chúa Jêsus Christ, con cháu Đa-vít và con cháu Áp-ra-ham” (câu 1). Ma-thi-ơ bắt đầu bằng việc liệt kê dòng dõi của Chúa Giê-xu, nối kết Ngài với Áp-ra-ham (tổ phụ của dân Do Thái) và Đa-vít (vua được hứa về Đấng Mê-si-a). Điều đáng chú ý là gia phả này bao gồm một số phụ nữ (Ta-ma, Ra-háp, Ru-tơ, vợ của U-ri) và kết thúc với Ma-ri, qua đó cho thấy ân điển của Đức Chúa Trời vượt trên mọi rào cản văn hóa.
2. Bài Giảng Trên Núi (Ma-thi-ơ 5–7)
Đây là bản tuyên ngôn về đạo đức của Nước Thiên đàng. Chúa Giê-xu dạy về “phước lành” (các phước thật, 5:3-12), về việc trở nên muối và sự sáng (5:13-16), về cách giải quyết cơn giận, ngoại tình, ly dị, thề thốt, yêu kẻ thù (5:21-48). Ngài dạy về sự bố thí, cầu nguyện, kiêng ăn (6:1-18), về việc tích trữ của cải trên trời (6:19-24), đừng lo lắng (6:25-34), đừng xét đoán (7:1-6), sự kiên trì cầu xin (7:7-12), và kết thúc bằng dụ ngôn về hai cái nền (7:24-27). Bài giảng này là nền tảng cho đời sống Cơ Đốc.
3. Dụ ngôn về Nước Thiên đàng (Ma-thi-ơ 13)
Chương này chứa bảy dụ ngôn: người gieo giống, cỏ lùng, hạt cải, men trong bột, kho báu, viên ngọc quý, và lưới bắt cá. Qua các dụ ngôn, Chúa Giê-xu giải thích bản chất phát triển nhưng còn ẩn giấu của Nước Thiên đàng, và sự phân rẽ cuối cùng giữa người công bình và kẻ gian ác.
4. Lời tuyên xưng của Phi-e-rơ (Ma-thi-ơ 16:13-20)
Khi Chúa Giê-xu hỏi các môn đồ: “Còn các ngươi thì nói ta là ai?”, Phi-e-rơ đáp: “Chúa là Đấng Christ, Con Đức Chúa Trời hằng sống” (câu 16). Đây là lời tuyên xưng nền tảng của Hội Thánh. Chúa Giê-xu hứa sẽ xây dựng Hội Thánh Ngài trên nền đá này, và cổng âm phủ không thắng được.
5. Đại Mạng Lệnh (Ma-thi-ơ 28:18-20)
“Hết cả quyền phép ở trên trời và dưới đất đã giao cho ta. Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân, hãy nhơn danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh mà làm phép báp-têm cho họ, và dạy họ giữ hết cả mọi điều mà ta đã truyền cho các ngươi. Và nầy, ta thường ở cùng các ngươi luôn cho đến tận thế.” Đây là mệnh lệnh truyền giáo cho mọi Cơ Đốc nhân, khẳng định thẩm quyền phổ quát của Chúa Giê-xu và sự hiện diện của Ngài với Hội Thánh.
Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc
Sách Ma-thi-ơ không chỉ là một tài liệu lịch sử hay thần học, mà còn là sách hướng dẫn thực tiễn cho cuộc sống hằng ngày của tín hữu. Dưới đây là một số áp dụng:
1. Sống theo các nguyên tắc của Bài Giảng Trên Núi
Chúa Giê-xu dạy chúng ta phải có tấm lòng nghèo khó trước mặt Đức Chúa Trời, nhu mì, đói khát sự công bình, hay thương xót, có lòng trong sạch, hay hòa thuận, và sẵn sàng chịu bắt bớ vì sự công bình. Những đức tính này trái ngược với giá trị thế gian, nhưng là dấu hiệu của công dân Nước Thiên đàng. Chúng ta cần kiểm tra đời sống mình dưới ánh sáng của các phước thật.
2. Thực hiện Đại Mạng Lệnh
Mỗi Cơ Đốc nhân đều được kêu gọi tham gia vào công cuộc làm môn đồ hóa muôn dân. Điều này không chỉ dành cho những nhà truyền giáo chuyên nghiệp, mà còn cho mọi tín hữu trong mọi lĩnh vực đời sống. Chúng ta có thể làm chứng về Chúa Giê-xu, mời người khác đến với Ngài, và dạy dỗ họ vâng giữ mọi điều Chúa truyền. Lời hứa “ta thường ở cùng các ngươi” đem lại sự an ủi và năng lực.
3. Sống trong sự mong đợi sự trở lại của Chúa
Trong diễn văn trên Núi Ô-li-ve, Chúa Giê-xu nhấn mạnh sự cần thiết của việc tỉnh thức và chuẩn bị vì không ai biết ngày giờ Ngài trở lại (Ma-thi-ơ 24:36-44). Các dụ ngôn về mười trinh nữ (25:1-13), các ta-lâng (25:14-30), và cuộc phán xét cuối cùng (25:31-46) thúc giục chúng ta sống trung tín, khôn ngoan, và yêu thương tha nhân. Chúng ta cần dùng thời gian, tài năng, của cải để phục vụ Chúa và người khác.
4. Thực hành sự tha thứ và hòa giải trong Hội Thánh
Ma-thi-ơ 18 cung cấp những chỉ dẫn cụ thể về cách giải quyết mâu thuẫn trong Hội Thánh và tầm quan trọng của sự tha thứ. Chúa Giê-xu dạy: “Nếu mỗi người trong các ngươi chẳng hết lòng tha lỗi cho anh em mình, thì Cha ta ở trên trời cũng sẽ xử với các ngươi thể ấy” (Ma-thi-ơ 18:35). Vì chính chúng ta đã nhận được sự tha thứ lớn lao từ Đức Chúa Trời, chúng ta phải tha thứ cho người khác.
5. Công nhận Chúa Giê-xu là Vua và Mê-si-a
Trọng tâm của sách Ma-thi-ơ là tuyên xưng Chúa Giê-xu là Đấng Christ. Khi chúng ta đặt niềm tin nơi Ngài, chúng ta được vào Nước Thiên đàng. Mỗi ngày, chúng ta cần suy ngẫm về thân vị và công việc của Chúa Giê-xu, để củng cố đức tin và thờ phượng Ngài. Hãy học biết những lời tiên tri về Ngài trong Cựu Ước để thấy sự ứng nghiệm kỳ diệu, qua đó đức tin chúng ta được vững vàng.
Kết Luận
Phúc Âm Ma-thi-ơ là một kho báu chứa đựng lịch sử, thần học, và sự dạy dỗ thực hành về Chúa Giê-xu Christ. Sách này không chỉ giúp chúng ta hiểu Chúa Giê-xu là ai, mà còn chỉ dẫn chúng ta cách sống như công dân Nước Thiên đàng. Qua việc nghiên cứu kỹ lưỡng sách Ma-thi-ơ, chúng ta sẽ được thách thức để sống đức tin cách nghiêm túc, truyền bá Phúc Âm, và trông đợi ngày Chúa trở lại. Hãy để Lời Chúa trong sách Ma-thi-ơ biến đổi tâm trí và tấm lòng bạn mỗi ngày.