Thê-ô-phi-lơ trong Phần Mở Đầu Sách Lu-ca và Công Vụ
Trong hành trình khám phá Tân Ước, có những nhân vật dù chỉ được nhắc đến vài lần nhưng lại giữ một vị trí then chốt trong việc hình thành và lưu truyền Lời Chúa. Một trong những nhân vật như vậy là Thê-ô-phi-lơ (Θεόφιλος, Theophilos), người mà sứ đồ Lu-ca đề tặng cả hai tác phẩm quan trọng nhất của mình: sách Phúc Âm Lu-ca và sách Công vụ các Sứ đồ. Việc tìm hiểu về con người và ý nghĩa của danh xưng này không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bối cảnh lịch sử của hai sách, mà còn mở ra những bài học sâu sắc về mục đích của Lời Chúa và trách nhiệm của chúng ta trong việc tiếp nhận và truyền bá chân lý.
I. Danh Xưng và Lời Đề Tặng: Phân Tích Văn Bản Gốc
Sách Lu-ca và Công vụ bắt đầu với những lời đề tặng trực tiếp đến Thê-ô-phi-lơ:
- Lu-ca 1:3: "thì tôi cũng tưởng nên theo thứ tự viết mà tỏ ra cho người rất tôn trọng Thê-ô-phi-lơ (κράτιστε Θεόφιλε, kratiste Theophile),"
- Công vụ 1:1: "Hỡi Thê-ô-phi-lơ, trong sách thứ nhứt ta, ta từng nói về mọi đều Đức Chúa Jêsus đã làm và dạy từ ban đầu"
Trước hết, chúng ta cần phân tích danh xưng Θεόφιλος (Theophilos). Đây là một từ ghép Hy Lạp phổ biến thời bấy giờ: - Theos (Θεός): nghĩa là "Đức Chúa Trời". - Philos (φίλος): nghĩa là "bạn" hoặc "người yêu mến". Vậy, Thê-ô-phi-lơ có thể được hiểu là "người được Đức Chúa Trời yêu thương" hoặc "bạn hữu của Đức Chúa Trời". Đây không chỉ là một cái tên, mà còn mang ý nghĩa thần học sâu sắc về mối quan hệ giữa con người với Đấng Tạo Hóa.
Trong Lu-ca 1:3, Lu-ca sử dụng từ κράτιστε (kratiste) để gọi Thê-ô-phi-lơ. Từ này thường được dịch là "rất tôn trọng" (Bản Truyền Thống 1925), "most excellent" (NIV), và là một danh hiệu trang trọng, thường dùng cho các quan chức cấp cao trong chính quyền La Mã (như trong Công vụ 23:26, 24:3, 26:25). Điều này gợi ý rằng Thê-ô-phi-lơ có thể là một người có địa vị xã hội cao, có học thức, và có lẽ đã đóng vai trò bảo trợ về tài chính hoặc uy tín cho việc biên soạn và phổ biến hai tác phẩm của Lu-ca.
II. Thê-ô-phi-lơ Là Ai? Các Giả Thuyết và Bằng Chứng
Kinh Thánh không cung cấp thêm chi tiết nào về nhân dạng cụ thể của Thê-ô-phi-lơ. Điều này đã dẫn đến nhiều giả thuyết khác nhau trong giới nghiên cứu:
1. Một Nhân Vật Có Thật, Là Quan Chức Ngoại Bang: Đây là giả thuyết được ủng hộ nhiều nhất. Cách xưng hô trang trọng "κράτιστε" và văn phong trau chuốt, có hệ thống của Lu-ca (một thầy thuốc, cộng sự của Phao-lô) cho thấy ông đang viết cho một độc giả quan trọng, có học thức, có thể là một quan chức La Mã hoặc một người Hy Lạp giàu có. Mục đích có thể là để trình bày một bản tường trình chính xác, hợp lý về "đạo" mà Cơ Đốc nhân đang theo, nhằm biện hộ hoặc giải thích cho giới cầm quyền (xem Lu-ca 1:4).
2. Một Cái Tên Tượng Trưng Cho Mọi Tín Đồ: Một số học giả cho rằng "Thê-ô-phi-lơ" là một tên gọi mang tính biểu tượng. Vì ý nghĩa của tên là "bạn của Đức Chúa Trời" hoặc "người được Chúa yêu", Lu-ca có thể muốn hướng đến tất cả những ai khao khát trở thành bạn hữu với Đức Chúa Trời qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ. Sách Phúc Âm và Công vụ, do đó, được viết cho toàn thể Hội Thánh. Tuy nhiên, giả thuyết này không loại trừ khả năng có một Thê-ô-phi-lơ có thật, vì việc dùng một cái tên thật với ý nghĩa biểu tượng là một biện pháp văn chương tinh tế.
3. Một Tín Hữu Mới, Cần Được Giáo Dục Đức Cách Hệ Thống: Lu-ca 1:4 nêu rõ mục đích: "hầu cho người biết sự chắc chắn về những đều mình đã học". Từ Hy Lạp được dùng cho "đã học" là κατηχήθης (katēchēthēs), gốc của từ "giáo lý" (catechism). Điều này cho thấy Thê-ô-phi-lơ đã được dạy dỗ (có lẽ qua khẩu truyền) về Chúa Giê-xu, nhưng cần một bản ghi chép "có thứ tự" (ἀκριβῶς, akribōs - chính xác, cẩn thận) để đức tin của ông được xây dựng trên nền tảng vững chắc. Ông có thể là một tín hữu mới trưởng thành, cần hiểu biết sâu sắc hơn.
III. Tầm Quan Trọng của Thê-ô-phi-lơ trong Kế Hoạch Truyền Giáo
Sự hiện diện của Thê-ô-phi-lơ ở đầu cả hai sách không phải là ngẫu nhiên. Nó hé lộ một chiến lược thần học và truyền giáo quan trọng:
1. Cầu Nối Giữa Do Thái Giáo và Dân Ngoại: Lu-ca là tác giả Tân Ước duy nhất là dân ngoại (không phải người Do Thái). Sách của ông nhấn mạnh đến ơn cứu rỗi phổ quát. Việc đề tặng cho một người có tên Hy Lạp (có thể là dân ngoại) cho thấy Phúc Âm không chỉ dành cho người Do Thái, mà cho mọi người, mọi dân tộc. Thê-ô-phi-lơ trở thành đại diện cho hàng triệu độc giả dân ngoại sau này sẽ đọc và tin nhận Chúa Giê-xu qua tác phẩm của Lu-ca.
2. Sự Xác Nhận Tính Lịch Sử và Đáng Tin Cậy: Bằng cách đề tặng cho một nhân vật cụ thể, có địa vị, Lu-ca đặt tác phẩm của mình vào dòng chảy lịch sử nghiêm túc. Điều này khác với các truyền thuyết thần bí. Ông tuyên bố mình đã "tra xét kỹ càng mọi sự từ đầu" (Lu-ca 1:3) và trình bày "những sự đó" (Công vụ 1:1). Việc có một độc giả quan trọng như Thê-ô-phi-lơ cũng cho thấy các bản văn này được lưu hành và kiểm chứng ngay từ đầu, làm tăng thêm độ tin cậy.
3. Cấu Trúc Liên Hoàn: Từ Chúa Giê-xu Đến Hội Thánh: Lời đề tặng liên kết hai sách thành một bộ tác phẩm thống nhất. Sách Lu-ca ký thuật "mọi đều Đức Chúa Jêsus đã làm và dạy" (Công vụ 1:1) – đó là Phúc Âm. Sách Công vụ ký thuật những gì Chúa Giê-xu tiếp tục làm và dạy qua Đức Thánh Linh trong Hội Thánh – đó là sự tiếp nối của Phúc Âm. Thê-ô-phi-lơ là người đọc lý tưởng, được dẫn dắt từ câu chuyện về Chúa Giê-xu ở Ga-li-lê và Giu-đê đến câu chuyện về Hội Thánh lan ra tận Rô-ma.
IV. Ứng Dụng Thực Tế Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay
Câu chuyện về Thê-ô-phi-lơ không chỉ là một nghiên cứu lịch sử, mà còn mang lại những bài học thiết thực cho chúng ta hôm nay:
1. Tầm Quan Trọng của Việc "Biết Sự Chắc Chắn" trong Đức Tin: Đức tin Cơ Đốc không mù quáng. Như Thê-ô-phi-lơ cần biết sự chắc chắn (ἀσφάλεια, asphaleia - sự vững chắc, không lung lay) về những lẽ thật mình đã học, chúng ta cũng được kêu gọi để có một đức tin được xây dựng trên sự hiểu biết vững vàng về Lời Chúa (1 Phi-e-rơ 3:15). Điều này đòi hỏi sự nghiên cứu, tra xét Kinh Thánh cách cá nhân và có hệ thống.
2. Vai Trò của Môn Đồ Hóa Cá Nhân và Có Chủ Đích: Lu-ca đã dành thời gian và công sức để soạn những tài liệu sâu sắc cho một cá nhân. Điều này nhắc nhở chúng ta về giá trị của việc môn đồ hóa một-đối-một. Chúng ta có thể là "Lu-ca" cho một "Thê-ô-phi-lơ" nào đó – một tân tín hữu cần được hướng dẫn, giải đáp thắc mắc và giúp đức tin lớn lên cách vững vàng.
3. Phúc Âm Dành Cho Mọi Người, Mọi Tầng Lớp: Dù Thê-ô-phi-lơ là ai đi nữa – quan chức hay thường dân, người Hy Lạp hay Do Thái – Phúc Âm đều dành cho ông. Điều này khích lệ chúng ta rao truyền Phúc Âm không thành kiến, đến với mọi người ở mọi địa vị xã hội, chủng tộc và trình độ. Chúa Giê-xu là Đấng Cứu Rỗi cho tất cả.
4. Sử Dụng Tài Năng và Nguồn Lực Để Phục Vụ Chân Lý: Nếu Thê-ô-phi-lơ là người bảo trợ, ông đã dùng địa vị và của cải để hỗ trợ việc ghi chép và phổ biến Lời Chúa. Chúng ta cũng được kêu gọi dâng hiến tài năng, thời gian, trí tuệ và của cải Chúa ban để Lời Ngài được lan rộng. Mỗi Cơ Đốc nhân đều có thể đóng góp theo cách riêng cho công việc Nước Trời.
Kết Luận
Thê-ô-phi-lơ có thể mãi mãi là một nhân vật bí ẩn về mặt lịch sử chi tiết, nhưng ý nghĩa thuộc linh và thần học mà danh xưng và vai trò của ông mang lại là vô cùng rõ ràng. Ông đại diện cho mỗi chúng ta – những người được kêu gọi trở thành "bạn hữu của Đức Chúa Trời" qua Chúa Giê-xu Christ (Gia-cơ 2:23). Ông nhắc nhở chúng ta rằng Lời Chúa được ban cho để chúng ta "biết sự chắc chắn", để đức tin chúng ta đặt trên nền tảng không lay chuyển.
Hãy cảm tạ Chúa vì một "Lu-ca" trung tín, được Đức Thánh Linh cảm thúc, đã cần mẫn tra xét và ghi chép lại Phúc Âm. Và hãy noi gương "Thê-ô-phi-lơ", với tấm lòng khao khát học biết chân lý, sẵn sàng tiếp nhận, nghiên cứu, và để Lời Chúa biến đổi đời sống mình. Cuối cùng, dù chúng ta là ai, mang danh gì, chúng ta đều được mời gọi trở thành những Thê-ô-phi-lơ thật – những người bạn thân thiết được Đức Chúa Trời yêu thương và cứu chuộc bằng chính huyết của Con Ngài.
"Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu." (Công vụ 4:12)