Các loại thánh vịnh khác nhau là gì?

Sách Thi-thiên, hay Thánh Vịnh, là trái tim của Kinh Thánh, một tuyển tập 150 bài thơ, bài ca cầu nguyện đã chạm đến mọi cung bậc cảm xúc và kinh nghiệm thuộc linh của con người trước mặt Đức Chúa Trời. Để hiểu sâu sắc và áp dụng phong phú hơn, các nhà nghiên cứu Kinh Thánh đã phân loại Thánh Vịnh dựa trên thể loại văn học, nội dung, cấu trúc và mục đích. Việc phân loại này không chỉ giúp chúng ta thấy được sự đa dạng kỳ diệu của lời Chúa mà còn hướng dẫn chúng ta trong việc sử dụng Thánh Vịnh cho đời sống cầu nguyện, thờ phượng và đối diện với những hoàn cảnh khác nhau.

Sách Thi-thiên (tiếng Hê-bơ-rơ: תְּהִלִּים - Tehillim, có nghĩa là "Những bài ca ngợi khen") là sách dài nhất trong Kinh Thánh, được biên soạn qua nhiều thế kỷ, với phần lớn do Vua Đa-vít sáng tác. Mỗi Thánh Vịnh là một cuộc đối thoại chân thật giữa linh hồn con người với Đức Chúa Trời. Sự đa dạng của chúng phản ánh mọi khía cạnh của mối quan hệ giao ước. Phao-lô khuyên chúng ta: "Hãy lấy ca vịnh, thơ thánh, bài hát thiêng liêng mà đối đáp cùng nhau, và hết lòng hát mừng ngợi khen Chúa" (Cô-lô-se 3:16). Việc nhận biết các loại Thánh Vịnh khác nhau sẽ giúp chúng ta "đối đáp" cách phong phú hơn.

Đây là thể loại phổ biến và đúng với ý nghĩa tên gọi Tehillim nhất. Các Thánh Vịnh này tập trung hoàn toàn vào việc tán tụng Đức Chúa Trời vì chính thân vị, thuộc tính và công việc của Ngài, chứ không chỉ vì những điều Ngài ban cho. Cấu trúc thường thấy: Lời kêu gọi ngợi khen -> Các lý do để ngợi khen (thường bắt đầu bằng "Vì..." hoặc "Bởi Ngài...") -> Lời kêu gọi ngợi khen kết thúc.

Ví dụ tiêu biểu:

• Thi-thiên 100: Một Thánh Vịnh ngợi khen thuần túy. "Hỡi cả trái đất, hãy cất tiếng reo mừng cho Đức Giê-hô-va! Hãy hầu việc Đức Giê-hô-va cách vui mừng, hãy hát xướng mà đến trước mặt Ngài" (câu 1-2). Lý do: "Vì Đức Giê-hô-va là thiện; sự nhơn từ Ngài hằng có mãi mãi, và sự thành tín Ngài còn đến đời đời" (câu 5).
• Thi-thiên 103: Đa-vít kêu linh hồn mình và mọi người ngợi khen Chúa vì mọi phước hạnh thuộc linh và thể chất: tha thứ, chữa lành, cứu chuộc, làm cho trẻ lại, ban sự công bình.
• Thi-thiên 145-150: Những Thánh Vịnh cuối cùng này tạo thành một bản hợp xướng ngợi khen vĩ đại, kết thúc toàn bộ sách với lời kêu gọi mọi loài thọ tạo ca ngợi Chúa.

Đây là thể loại phổ biến nhất trong sách Thi-thiên (chiếm khoảng 1/3), cho thấy Kinh Thánh thừa nhận trọn vẹn nỗi đau của con người. Từ "than vãn" trong tiếng Hê-bơ-rơ (קִינָה - qinah) không phải là sự tuyệt vọng, mà là một lời cầu nguyện đầy đức tin trong khổ đau, hướng về Đức Chúa Trời như nguồn hy vọng duy nhất. Cấu trúc kinh điển:

1. Lời kêu cầu Đức Chúa Trời (Đức Giê-hô-va ôi!...)
2. Lời than vãn/Phàn nàn (Mô tả chi tiết nỗi khổ, bệnh tật, sự bách hại, cảm giác bị bỏ rơi)
3. Lời tuyên xưng đức tin hoặc cầu xin (Quay lại nhớ đến bản tính của Chúa, lời hứa của Ngài)
4. Lời cầu nguyện trực tiếp cho sự giải cứu
5. Lời hứa ngợi khen hoặc sự tạ ơn (Thường là lời hứa sẽ dâng của lễ tạ ơn khi được nhậm lời)

Ví dụ tiêu biểu:

• Thi-thiên 13: Một Thánh Vịnh than vãn cá nhân mẫu mực. Đa-vít bắt đầu với câu hỏi đau đớn: "Hỡi Đức Giê-hô-va, Ngài sẽ quên tôi cho đến chừng nào?..." (câu 1). Nhưng ông kết thúc với sự tuyên tín: "Nhưng tôi đã tin cậy sự nhơn từ Chúa; lòng tôi sẽ vui vẻ về sự cứu rỗi của Chúa. Tôi sẽ hát ngợi khen Đức Giê-hô-va, vì Ngài đã xử tử tệ với tôi" (câu 5-6).
• Thi-thiên 22: Thánh Vịnh than vãn tiên tri về sự thương khó của Đấng Christ. Chúa Giê-xu đã trích câu đầu trên thập tự giá: "Đức Chúa Trời tôi ôi! Đức Chúa Trời tôi ôi! Sao Ngài lìa bỏ tôi?" (Ma-thi-ơ 27:46).
• Thi-thiên 44, 74, 79: Các Thánh Vịnh than vãn tập thể của dân Y-sơ-ra-ên trong cảnh quốc gia bị hủy diệt, thất trận.

Khác với Thánh Vịnh ngợi khen (tập trung vào Chúa), Thánh Vịnh tạ ơn tập trung vào việc Chúa đã làm cho cá nhân tác giả. Đây là lời đáp lại cụ thể cho một sự giải cứu, một lời cầu nguyện được nhậm, một ơn phước đã nhận. Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ "tạ ơn" (תּוֹדָה - todah) cũng có nghĩa là "của lễ tạ ơn" (Lê-vi Ký 7:12). Vì vậy, những Thánh Vịnh này như một của lễ bằng lời nói.

Ví dụ tiêu biểu:

• Thi-thiên 18: Đa-vít tạ ơn Chúa vì đã giải cứu ông khỏi tay Sau-lơ và mọi kẻ thù. Ông mô tả Chúa cách sống động như Đấng đến giải cứu trong cơn động đất, sấm sét. "Tôi yêu mến Đức Giê-hô-va, vì Ngài nghe tiếng tôi, Và các lời nài xin của tôi" (câu 1).
• Thi-thiên 30: Tạ ơn vì được chữa lành khỏi bệnh nặng. "Hỡi Đức Giê-hô-va, Chúa tôi, tôi đã kêu cầu cùng Chúa, Và Chúa đã chữa lành tôi" (câu 2).
• Thi-thiên 32: Tạ ơn vì được tha thứ tội lỗi sau khi Đa-vít ăn năn về tội với Bát-sê-ba. "Phước thay cho người nào được tha sự vi phạm mình, Được khỏa lấp tội lỗi mình!" (câu 1).

Những Thánh Vịnh này có phong cách và chủ đề tương đồng với sách Châm Ngôn, Gióp, và Truyền Đạo. Chúng đặt ra những câu hỏi về ý nghĩa cuộc sống, sự thịnh vượng của kẻ ác, sự công bình của Đức Chúa Trời, và con đường dẫn đến phước hạnh thật. Chúng thường sử dụng sự tương phản giữa người công bình và kẻ ác, giữa sự khôn ngoan và ngu dại.

Ví dụ tiêu biểu:

• Thi-thiên 1: Thánh Vịnh mở đầu, một bản tóm tắt hoàn hảo về con đường phước hạnh. "Phước cho người nào chẳng theo mưu kế của kẻ dữ... Song lấy làm vui vẻ về luật pháp của Đức Giê-hô-va, Và suy gẫm luật pháp ấy ngày và đêm" (câu 1-2).
• Thi-thiên 37: Đưa ra lời khuyên khôn ngoan khi thấy kẻ ác thịnh vượng: "Chớ phiền lòng vì cớ kẻ làm dữ... Hãy phó thác đường lối mình cho Đức Giê-hô-va, Và nhờ cậy nơi Ngài, thì Ngài sẽ làm thành việc ấy" (câu 1, 5).
• Thi-thiên 73: Một cuộc đấu tranh nội tâm sâu sắc của A-sáp khi thấy sự thành công của kẻ ác, cho đến khi ông vào nơi thánh và nhìn thấy kết cục của họ. "Cho đến khi tôi vào nơi thánh của Đức Chúa Trời, Và suy xét về cuối cùng của họ là thể nào" (câu 17).

Các Thánh Vịnh này ôn lại lịch sử của dân Y-sơ-ra-ên, đặc biệt là các công việc quyền năng, sự giải cứu và sự thương xót của Đức Giê-hô-va trong quá khứ. Mục đích là để củng cố đức tin cho thế hệ hiện tại dựa trên những việc Ngài đã làm, và nhắc nhở họ về hậu quả của sự bất trung.

Ví dụ tiêu biểu:

• Thi-thiên 78, 105, 106: Ba Thánh Vịnh lịch sử dài. Thi-thiên 78 kêu gọi truyền lại câu chuyện cho thế hệ sau. Thi-thiên 105 nhấn mạnh sự thành tín của Đức Chúa Trời trong các lời hứa. Thi-thiên 106 nhấn mạnh sự bất trung và phàn nàn của dân Y-sơ-ra-ên, kết thúc bằng lời cầu xin được cứu chuộc.
• Thi-thiên 136: Mỗi câu đều kể về một kỳ công của Chúa trong sáng tạo và lịch sử, với điệp khúc: "Vì sự nhơn từ Ngài còn đến đời đời."

Những Thánh Vịnh này chứa đựng những lời tiên tri trực tiếp hoặc hình bóng về Đấng Mê-si, Đấng Christ, và về vương quốc tương lai của Ngài. Chúng cho thấy Đức Thánh Linh đã cảm thúc các tác giả nói về những điều vượt quá kinh nghiệm trực tiếp của họ (I Phi-e-rơ 1:10-12).

Ví dụ tiêu biểu:

• Thi-thiên 2: Tiên tri về các dân nổi loạn chống lại Đấng chịu xức dầu của Đức Giê-hô-va và sự thiết lập vương quyền của Con Đức Chúa Trời. Được trích dẫn nhiều lần trong Tân Ước (Công vụ 4:25-26; 13:33; Khải huyền 2:26-27).
• Thi-thiên 16, 22, 40, 69, 110: Những Thánh Vịnh mô tả chi tiết sự thương khó, sự chết, sự sống lại, sự thăng thiên và chức tế lễ đời đời của Đấng Christ. Ví dụ: Thi-thiên 110:1: "Đức Giê-hô-va phán cùng Chúa tôi rằng: Hãy ngồi bên hữu ta, Cho đến chừng nào ta đặt kẻ thù nghịch ngươi làm bệ chơn ngươi" được Chúa Giê-xu dùng để chứng minh thần tánh của Ngài (Ma-thi-ơ 22:44).

Các Thánh Vịnh này tập trung vào vị vua tại thế của Y-sơ-ra-ên (thường là Đa-vít hoặc con cháu ông), nhưng cuối cùng chỉ về Vua đời đời là Đấng Mê-si. Chúng mô tả vai trò, trách nhiệm, sự xức dầu, các trận chiến, hôn lễ và vương quyền của vua.

Ví dụ tiêu biểu:

• Thi-thiên 20, 21: Cầu nguyện cho vua trước và sau trận chiến.
• Thi-thiên 45: Thánh Vịnh cho lễ cưới của vua, được tác giả Hê-bơ-rơ áp dụng cho Đấng Christ và Hội Thánh (Hê-bơ-rơ 1:8-9).
• Thi-thiên 72: Lời cầu nguyện cho vị vua công bình, vương quốc hòa bình và thịnh vượng, được làm trọn trong Chúa Giê-xu.

Thánh Vịnh Si-ôn (như 46, 48, 76, 84, 87, 122) ca ngợi Si-ôn, tức Giê-ru-sa-lem, là thành của Đức Chúa Trời, nơi Ngài ngự và bày tỏ vinh hiển. Chúng nói về sự an toàn, vẻ đẹp và tầm quan trọng thuộc linh của thành.

Thánh Vịnh Lên Đền (Thi-thiên 120-134) là 15 bài hát được hát bởi các đoàn người hành hương "đi lên" (שִׁיר הַמַּעֲלוֹת - Shir HaMa'alot) Giê-ru-sa-lem trong các kỳ lễ lớn. Chúng phản ánh hành trình thuộc linh từ chỗ xa cách đến gần Chúa, từ sự nguy hiểm đến sự an toàn, từ lời cầu nguyện cá nhân đến sự thờ phượng tập thể.