Hội Thánh Chính Thống Đông Phương và Niềm Tin Cơ Đốc Chính Thống
Trong thế giới Cơ Đốc giáo đa dạng, Hội Thánh Chính Thống Đông phương (Eastern Orthodox Church) đại diện cho một trong ba nhánh lớn nhất, cùng với Công giáo La Mã và Kháng Cách (Tin Lành). Là một nhà nghiên cứu Kinh Thánh theo truyền thống Tin Lành, bài viết này nhằm mục đích tìm hiểu, mô tả và phân tích Hội Thánh Chính Thống từ lăng kính thần học dựa trên Kinh Thánh, để giúp độc giả có cái nhìn rõ ràng, khách quan và được soi sáng bởi Lời Chúa.
Hội Thánh Chính Thống Đông phương khẳng định mình là Hội Thánh tiếp nối trực tiếp từ các Hội Thánh nguyên thủy được thành lập bởi các Sứ đồ tại vùng Cận Đông và Đông Âu. Sự kiện được xem là dấu mốc chia rẽ lớn (Đại Ly giáo) xảy ra vào năm 1054 giữa Giám mục Rô-ma (Giáo hoàng) và Thượng phụ Constantinopolis. Sự chia rẽ này bắt nguồn từ những khác biệt thần học, chính trị-văn hóa, và nhất là quan điểm về quyền tối thượng của Giám mục Rô-ma.
Danh xưng "Chính Thống" (Orthodox) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp: ὀρθός (orthós, có nghĩa là "đúng", "chính trực") và δόξα (dóxa, có nghĩa là "sự vinh hiển" hoặc "sự dạy dỗ"). Vậy, "Chính Thống Giáo" có thể hiểu là "sự tôn thờ đúng đắn" hoặc "giáo lý chân chính". Họ tin rằng mình đã gìn giữ "đức tin đã truyền cho các thánh một lần đủ cả" (Giu-đe 1:3) một cách nguyên vẹn và không sai lệch qua các thế kỷ.
Đây là điểm khác biệt căn bản giữa Thần học Chính Thống và Thần học Kháng Cách (Tin Lành). Trong khi Tin Lành khẳng định thẩm quyền tối cao và duy nhất của Kinh Thánh (Sola Scriptura), Chính Thống Giáo xây dựng trên một kiềng ba chân:
1. Kinh Thánh: Họ tôn trọng Kinh Thánh, nhưng bộ Kinh Thánh của họ bao gồm 49 sách Cựu Ước (bao gồm các sách ngụy thư/Deuterocanonical) và 27 sách Tân Ước. Kinh Thánh được xem là một phần của Truyền Thống lớn hơn.
2. Truyền Thống Thánh (Holy Tradition): Đây là khái niệm then chốt. Truyền Thống được hiểu là toàn bộ đời sống và kinh nghiệm của Hội Thánh được Chúa Thánh Linh dẫn dắt qua lịch sử, bao gồm các nghị quyết của bảy Công đồng Đại kết đầu tiên (từ 325-787), các tác phẩm của các Giáo phụ (Church Fathers), nghi lễ phụng vụ, và các biểu tượng (icon). Truyền Thống là môi trường sống động để diễn giải Kinh Thánh. Tuy nhiên, từ góc nhìn Tin Lành, chúng ta cần nghiệm xét mọi truyền thống dưới ánh sáng của Kinh Thánh: "Hãy cẩn thận, chớ có ai bắt anh em phục mình bởi triết học và lời hư không, theo truyền khẩu của loài người, sơ học của thế gian, không theo Đấng Christ" (Cô-lô-se 2:8).
3. Các Công Đồng Đại Kết: Các công đồng này, với sự tham gia của các giám mục khắp nơi, được xem là có thẩm quyền định tín giáo lý và chống lại tà thuyết. Chính Thống Giáo chỉ công nhận bảy công đồng đầu tiên.
1. Sự Cứu Rỗi - Thần Hóa (Theosis): Đây là trọng tâm của thần học Chính Thống. Mục đích của sự cứu rỗi không chỉ là sự tha tội hay lên thiên đàng, mà là sự "thần hóa" – nghĩa là con người được kết hiệp với Thiên Chúa, được tham dự vào bản tính thần thượng của Ngài (2 Phi-e-rơ 1:4). Quá trình này là một hành trình suốt đời của sự biến đổi, cần có sự hợp tác giữa ân điển Chúa và ý chí tự do của con người. Điều này khác với nhấn mạnh của Tin Lành vào sự xưng công bình bởi đức tin (Rô-ma 3:28, Ê-phê-sô 2:8-9), là một trạng thái được tuyên bố ngay tức thì bởi đức tin nơi Chúa Giê-xu, dù sự nên thánh là cả đời.
2. Chúa Giê-xu Christ và Sự Nhập Thể: Chính Thống Giáo rất nhấn mạnh đến mầu nhiệm Nhập Thể. Chúa Giê-xu hoàn toàn là Thiên Chúa và hoàn toàn là người. Sự nhập thể của Ngài đã thánh hóa chính bản thể nhân loại. Hình ảnh Chúa Cứu Thế Pantocrator (Đấng Cai Quản Mọi Sự) là hình ảnh trung tâm trong nghệ thuật và kiến trúc của họ.
3. Chúa Thánh Linh: Chính Thống Giáo tin rằng Chúa Thánh Linh ra từ duy nhất Cha (Filioque). Sự bổ sung cụm từ "và Con" (Filioque) vào tín điều Nicea của Giáo hội Tây phương là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến ly giáo.
4. Sự Thờ Phượng và Các Bí Tích (Mysteries): Đời sống Chính Thống xoay quanh sự thờ phượng phụng vụ, đỉnh cao là Thánh Lễ Hiến Tế (Divine Liturgy). Họ có 7 bí tích chính: Rửa Tội, Thêm Sức (Chrismation), Thánh Thể, Xưng Tội, Xức Dầu Bệnh Nhân, Hôn Phối và Truyền Chức. Thánh Thể không được giải thích theo thuật ngữ "biến thể" (transubstantiation) của Công giáo, mà là một mầu nhiệm: bánh và rượu thực sự trở nên Thân và Huyết của Chúa Kitô. Tinh thần thờ phượng tập trung vào sự huyền nhiệm, vẻ đẹp và sự hiện diện của thiên đàng trong sự thờ phượng trần thế.
Là một nhà nghiên cứu Tin Lành, chúng ta cần nhìn nhận những điểm tương đồng (như tin Chúa Giê-xu là Con Đức Chúa Trời, Ngài chết và sống lại) nhưng cũng cần phân biệt rõ ràng những khác biệt thần học then chốt:
1. Thẩm Quyền Tối Cao: Tin Lành tuyên xưng Sola Scriptura – Kinh Thánh là tiêu chuẩn tối cao và đủ cho đức tin và sự thực hành. "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình" (2 Ti-mô-thê 3:16). Truyền thống được tôn trọng nhưng phải được Kinh Thánh phán xét.
2. Con Đường Cứu Rỗi: Tin Lành nhấn mạnh: Sola Gratia, Sola Fide – chỉ bởi Ân điển, chỉ bởi Đức tin. Sự cứu rỗi là món quà nhưng không của Đức Chúa Trời, nhận lãnh bởi đức tin nơi công lao của Chúa Giê-xu Christ, chứ không do công đức hay sự hợp tác của con người (Ê-phê-sô 2:8-9). Quan điểm "thần hóa" có nguy cơ làm mờ đi tính hoàn toàn nhưng không của ân điển và sự hoàn thành trọn vẹn của Chúa Giê-xu trên thập tự giá (Tetelestai – "Đã được trọn", Giăng 19:30).
3. Sự Cầu Thay Của Các Thánh và Biểu Tượng (Icons): Chính Thống Giáo thực hành việc tôn kính các biểu tượng và cầu nguyện với các thánh (đặc biệt là Mary – được gọi là Theotokos, Mẹ Thiên Chúa) để họ cầu thay. Tin Lành, dựa trên Kinh Thánh, tin rằng Chúa Giê-xu Christ là Đấng Trung Bảo duy nhất giữa Đức Chúa Trời và loài người (1 Ti-mô-thê 2:5), và mọi tín hữu đều có thể trực tiếp đến với Đức Chúa Trời qua Ngài. Sự tôn kính các biểu tượng cần được xem xét dưới ánh sáng của điều răn về việc không được làm hình tượng để thờ lạy (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:4-5).
4. Cấu Trúc Giáo Hội: Chính Thống có cấu trúc giám mục phẩm trật, nhấn mạnh tính tông truyền (apostolic succession). Tin Lành (đa số) tin vào "chức tế lễ của mọi tín hữu" (1 Phi-e-rơ 2:9) và cấu trúc Hội Thánh đa dạng (trưởng lão, hội đồng, giáo đoàn...).
1. Hiểu Biết Để Đối Thoại và Thương Yêu: Hiểu biết về anh em Chính Thống giúp chúng ta có sự đối thoại tôn trọng, xây dựng, trên nền tảng yêu thương. Mục đích không phải để tranh cãi, mà để làm chứng về Chúa Giê-xu và ân điển Ngài. "Hãy nói lời lành, tốt đẹp, để được ích cho kẻ nghe đến, và được thêm ân điển cho anh em" (Ê-phê-sô 4:29).
2. Làm Mới Lòng Biết Ơn Về Sự Tự Do Trong Ân Điển: Việc nghiên cứu này nhắc nhở chúng ta trân quý lẽ thật của Phúc Âm thuần túy: sự cứu rỗi là quà tặng, được đảm bảo bởi sự chết và sống lại của Chúa Giê-xu, không dựa trên nghi lễ hay quá trình tự lực. Hãy sống trong sự tự do đó (Ga-la-ti 5:1).
3. Học Hỏi Về Lịch Sử Hội Thánh: Lịch sử Hội Thánh Chính Thống là một phần của di sản Cơ Đốc chung. Chúng ta có thể học hỏi từ lòng sốt sắng thờ phượng, sự nhấn mạnh vào sự biến đổi bản thể, và tinh thần duy trì đức tin qua những thời kỳ khó khăn của họ, trong khi vẫn giữ vững Lời Chúa làm la bàn.
4. Tập Trung Vào Đấng Christ: Cuối cùng, mọi sự phải quy về Chúa Giê-xu Christ. Dù có những khác biệt về thần học và thực hành, lời mời gọi cho mọi Cơ Đốc nhân chân chính vẫn là: "Hãy nhìn xem Đức Chúa Jêsus, tác giả và Đấng làm trọn đức tin của chúng ta" (Hê-bơ-rơ 12:2). Công việc của chúng ta là rao giảng về Đấng Christ, Ngài bị đóng đinh và phục sinh, bằng quyền năng của Chúa Thánh Linh.
Hội Thánh Chính Thống Đông phương là một truyền thống Cơ Đốc giáo lâu đời, giàu lịch sử, nghi lễ và thần học sâu sắc. Họ đã bảo tồn nhiều khía cạnh của đức tin cổ xưa. Tuy nhiên, từ góc độ Kinh Thánh của Tin Lành, chúng ta nhận thấy những khác biệt căn bản về thẩm quyền tối cao (Kinh Thánh vs. Truyền Thống), về bản chất của sự cứu rỗi (ân điển qua đức tin vs. thần hóa có sự hợp tác), và về sự thờ phượng. Là những Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta được kêu gọi để hiểu biết, cầu nguyện, và trong tinh thần yêu thương và tôn trọng, chia sẻ lẽ thật Phúc Âm trọn vẹn và quý báu về sự xưng công bình bởi đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ duy nhất. Hãy để sự hiểu biết này không dẫn đến kiêu ngạo, mà dẫn đến lòng khiêm nhường, biết ơn về ân điển Chúa, và nhiệt huyết rao truyền Danh Ngài.