Apocatastasis là gì và có phù hợp với Kinh Thánh không?

Trong hành trình nghiên cứu thần học Cơ Đốc, chúng ta thường gặp những giáo lý phức tạp thách thức sự hiểu biết và đòi hỏi sự tra xét kỹ lưỡo Kinh Thánh. Một trong những giáo lý như vậy là Apocatastasis (phiên âm Hy Lạp: ἀποκατάστασις), thường được dịch là "sự phục hồi vạn vật" hay "sự phục hồi toàn thể". Bài viết nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá ý nghĩa của thuật ngữ, nguồn gốc lịch sử-thần học, sự đối chiếu với Kinh Thánh, và những ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin của chúng ta ngày nay.

Từ Apocatastasis bắt nguồn từ động từ Hy Lạp ἀποκαθίστημι (apokathistēmi), có nghĩa là "khôi phục lại", "tái lập", hoặc "đưa trở lại trạng thái nguyên thủy". Trong bối cảnh triết học và y học cổ đại, nó diễn tả sự hồi phục sức khỏe. Trong bối cảnh chính trị, nó chỉ việc khôi phục một chế độ hoặc đưa ai đó trở lại quyền lực. Tuy nhiên, trong thần học Cơ Đốc, thuật ngữ này mang một ý nghĩa đặc biệt, gắn liền với giáo lý về sự phục hồi cuối cùng của mọi loài thọ tạo, bao gồm cả con người và ma quỷ, vào trong mối tương giao hoàn hảo với Đức Chúa Trời.

Giáo lý này được phát triển mạnh mẽ nhất bởi Origen của Alexandria (khoảng 184–253 SCN), một nhà thần học và giải kinh có ảnh hưởng lớn. Origen lập luận rằng tình yêu và quyền năng của Đức Chúa Trời cuối cùng sẽ chiến thắng mọi sự chống nghịch, và qua các quá trình sửa phạt và thanh tẩy (thậm chí sau khi chết), mọi linh hồn, kể cả Sa-tan, cuối cùng sẽ được cải hóa và phục hồi. Quan điểm này sau đó bị Công Đồng Constantinople lần thứ Hai (năm 553) lên án là dị giáo, mặc dù sự lên án chính xác dành cho Origen vẫn còn là đề tài tranh luận của các sử gia.

Cần phân biệt rõ Apocatastasis với Thuyết Cứu Rỗi Phổ Quát (Universalism) hiện đại. Trong khi cả hai đều tin vào sự cứu rỗi cuối cùng cho mọi người, Apocatastasis của Origen thường gắn với một tiến trình sửa phạt, giáo dục và thanh luyện hậu tử, trong khi Thuyết Cứu Rỗi Phổ Quát hiện đại có thể bác bỏ hoàn toàn hình phạt đời đời mà không cần đến tiến trình đó. Trọng tâm của chúng ta sẽ là xem xét ý tưởng về một sự "phục hồi" cuối cùng có được Kinh Thánh ủng hộ hay không.

Những người ủng hộ cho ý tưởng Apocatastasis thường dựa vào một số câu Kinh Thánh nhất định. Chúng ta cần nghiên cứu chúng trong nguyên văn và toàn bộ văn mạch của Lời Chúa.

"Trời phải tiếp lấy Ngài cho đến kỳ muôn vật đổi mới, là kỳ Đức Chúa Trời đã nói trước bởi miệng các đấng tiên tri thánh của Ngài từ đời xưa." (Công-vụ 3:21, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)

Đây là phân đoạn quan trọng nhất, vì từ Hy Lạp được sử dụng ở đây chính là ἀποκαταστάσεως (apokatastaseōs) – danh từ của apocatastasis. Sứ đồ Phi-e-rơ đang nói về Chúa Giê-xu Christ, Đấng mà trời phải tiếp lấy "cho đến kỳ muôn vật đổi mới". Từ "đổi mới" trong bản 1925 dịch từ ἀποκατάστασις. Tuy nhiên, vấn đề nằm ở phạm vi của "muôn vật" (πάντα, panta). Kinh Thánh có phải nói đến sự cứu rỗi phổ quát cho mọi cá nhân không?

Xét toàn bộ bài giảng (Công-vụ 3:12-26), Phi-e-rơ kêu gọi dân chúng ăn năn và trở lại (câu 19) để được xóa tội. Lời hứa về "muôn vật đổi mới" phải được hiểu trong bối cảnh những lời tiên tri Cựu Ước về sự phục hưng của Y-sơ-ra-ên và sự cai trị đời đời của Đấng Mê-si (ví dụ: Ê-sai 65:17-25). Vì vậy, apocatastasis ở đây có thể chỉ về sự phục hồi trọn vẹn của mọi sự theo ý định nguyên thủy của Đức Chúa Trời trong trời mới đất mới, chứ không nhất thiết hàm ý mọi cá nhân đều được cứu. Sự phục hồi này bao gồm việc khôi phục vương quyền của Đấng Christ và sự hiệp nhất của muôn vật dưới quyền Ngài (Ê-phê-sô 1:10), nhưng điều đó không loại trừ sự phán xét cuối cùng dành cho những kẻ không ăn năn.

"Vì chưng Đức Chúa Trời đã vui lòng khiến mọi sự đầy dẫy của Ngài chứa trong Đấng Christ, và bởi Ngài mà muôn vật đều được hòa thuận với chính mình, bất luận vật trên đất, vật dưới đất, bởi huyết của thập tự giá Đấng Christ đã làm nên hòa bình." (Cô-lô-se 1:19-20)

Từ "hòa thuận" trong nguyên văn là ἀποκαταλλάξαι (apokatallaxai), một từ có tiền tố "apo-" tương tự, nghĩa là "giao hòa trọn vẹn". Sự giao hòa này được thực hiện "bởi huyết của thập tự giá". Câu hỏi đặt ra: Phải chăng "muôn vật" (τὰ πάντα, ta panta) bao gồm cả những kẻ chống nghịch? Phân đoạn này trước hết nói về uy quyền tối thượng của Đấng Christ trong sự sáng tạo và cứu chuộc. Sự "hòa thuận" có thể được hiểu là Đấng Christ, qua thập tự giá, đã thiết lập nền tảng cho sự giao hòa và đem mọi sự (bao gồm cả các quyền lực thuộc linh) vào vị trí phục tùng dưới quyền Ngài (xem thêm Phi-líp 2:10-11). Tuy nhiên, sự phục tùng này có thể là miễn cưỡng (như là kẻ thù bị đặt dưới chân Ngài) chứ không nhất thiết là sự giao hòa cá nhân đem lại sự cứu rỗi. Sự giao hòa cá nhân đòi hỏi đức tin và sự ăn năn (Công-vụ 10:43).

"… trong sự quản trị của kỳ mãn thời, là sum họp muôn vật trong Đấng Christ, cả vật trên trời và vật dưới đất." (Ê-phê-sô 1:10)

Đây là kế hoạch đời đời của Đức Chúa Trời: "sum họp" (ἀνακεφαλαιώσασθαι, anakephalaiōsasthai - tóm tắt lại, đem về một đầu) mọi sự trong Đấng Christ. Điều này nhấn mạnh đến sự hiệp nhất và mục đích tối hậu của vũ trụ dưới quyền tể trị của Chúa Giê-xu. Tuy nhiên, một lần nữa, sự "sum họp" này không mâu thuẫn với việc những phần tử chống nghịch sẽ bị loại trừ khỏi sự hiện diện đời đời của Ngài (Khải-huyền 21:8).

Trong khi một số phân đoạn mô tả phạm vi rộng lớn của công việc Đấng Christ, thì Kinh Thánh cũng dạy rất rõ ràng và nhất quán về thực tại của sự phán xét vĩnh viễn và hình phạt đời đời cho những ai khước từ Đấng Christ. Đây là những lời dạy trực tiếp từ Chúa Giê-xu:

"Khi ấy, Ngài sẽ phán cùng những người ở bên tả rằng: Hỡi kẻ bị rủa, hãy lui ra khỏi ta; đi vào lửa đời đời đã sắm sẵn cho ma quỉ và những quỉ sứ nó." (Ma-thi-ơ 25:41)

"Những kẻ nầy sẽ vào hình phạt đời đời, còn những người công bình sẽ vào sự sống đời đời." (Ma-thi-ơ 25:46)

Chúa Giê-xu dạy về sự phân chia rõ ràng và vĩnh viễn giữa "sự sống đời đời" và "hình phạt đời đời". Từ Hy Lạp cho "đời đời" trong cả hai cụm từ là αἰώνιος (aiōnios), có nghĩa là "vĩnh cửu, không bao giờ chấm dứt". Nếu sự sống đời đời là vô tận, thì hình phạt đời đời cũng vậy.

Sách Khải-huyền cũng mô tả kết cục sau cùng:

"Còn những kẻ hèn nhát, kẻ chẳng tin, kẻ đáng ghê tở, kẻ giết người, kẻ dâm loàn, kẻ phù phép, kẻ thờ thần tượng, và phàm kẻ nào nói dối, phần của chúng nó ở trong hồ có lửa và diêm cháy bừng bừng; đó là sự chết thứ hai." (Khải-huyền 21:8)

"Ma quỉ là đứa đã dỗ dành chúng, bị quăng xuống hồ lửa và diêm, nơi có con thú và tiên tri giả ở. Chúng nó sẽ phải chịu khổ cả ngày lẫn đêm cho đến đời đời." (Khải-huyền 20:10)

Những lời mô tả này rất sống động và dứt khoát. Chúng cho thấy một sự phân chia vĩnh viễn giữa những người được ghi trong sách sự sống và những kẻ chối bỏ Đức Chúa Trời. Không có chỗ nào trong những phân đoạn này gợi ý về một cơ hội thứ hai sau cái chết hoặc một sự phục hồi cuối cùng từ "hồ lửa".

Vậy, làm thế nào để giải quyết sự căng thẳng giữa những câu nói về "muôn vật" với những cảnh báo rõ ràng về sự đoán phạt vĩnh viễn? Thần học Tin Lành, dựa trên nguyên tắc "Kinh Thánh giải nghĩa Kinh Thánh" (Scriptura Sacra sui ipsius interpres), tìm cách hiểu những phân đoạn khó trong ánh sáng của những lẽ thật rõ ràng hơn.

1. Uy Quyền Tối Thượng và Chiến Thắng Cuối Cùng của Đấng Christ: Các phân đoạn như Cô-lô-se 1:20 và Ê-phê-sô 1:10 trước hết khẳng định rằng công việc cứu chuộc của Chúa Giê-xu là đầy đủ và có quyền năng để giao hòa mọi sự. Phạm vi tiềm năng của ân điển là toàn vũ trụ. Tuy nhiên, Kinh Thánh cũng dạy rằng ân điển này chỉ được áp dụng cách cá nhân bởi đức tin (Ê-phê-sô 2:8). Sự chiến thắng của Đấng Christ được thể hiện trong việc mọi kẻ thù (kể cả sự chết và âm phủ) đều bị đặt dưới chân Ngài (1 Cô-rinh-tô 15:25-28), và mọi đầu gối đều quỳ xuống thừa nhận Ngài là Chúa (Phi-líp 2:10-11). Sự thừa nhận này từ kẻ bị đoán phát có thể là miễn cưỡng, nhưng nó vẫn làm sáng danh sự công bình và uy quyền của Đức Chúa Trời.

2. Ý Nghĩa của "Muôn Vật" (Panta): Trong nhiều ngữ cảnh, "muôn vật" có thể mang nghĩa tổng thể, đa dạng, hoặc "muôn vật không có ngoại lệ trong phạm vi được đề cập", chứ không nhất thiết phải là từng cá nhân một. Ví dụ, trong Rô-ma 8:32, Đức Chúa Trời "chắc cũng sẽ ban cho chúng ta mọi sự (panta) luôn với Ngài". Ở đây "mọi sự" rõ ràng là những điều tốt lành thuộc linh trong Đấng Christ. Vì vậy, trong Công-vụ 3:21, "muôn vật đổi mới" có thể chỉ về trật tự vũ trụ mới, sự sáng tạo mới đã được cứu chuộc, chứ không phải mọi cá nhân chưa được tái sinh.

3. Trọng Tâm Của Sứ Điệp Tin Lành: Sứ điệp chính của Kinh Thánh là lời kêu gọi khẩn thiết và nghiêm túc đến với sự ăn năn và đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ ngay trong đời này (2 Cô-rinh-tô 6:2; Hê-bơ-rơ 9:27). Giáo lý Apocatastasis, với hy vọng về một cơ hội cứu rỗi sau cái chết, có nguy cơ làm giảm nhẹ tính cấp bách của lời kêu gọi này và làm lu mờ tính nghiêm trọng của tội lỗi cùng sự phán xét thánh khiết của Đức Chúa Trời.

Việc nghiên cứu giáo lý này không chỉ là tranh luận học thuật, mà phải dẫn chúng ta đến sự tôn thờ, vâng phục và nhiệt thành trong sứ mạng.

1. Cảm Tạ Về Ân Điển Cá Nhân và Chắc Chắn: Thay vì suy đoán về số phận cuối cùng của mọi người, chúng ta nên tập trung vào lòng biết ơn sâu sắc vì chính chúng ta đã được giao hòa với Đức Chúa Trời bởi huyết Chúa Giê-xu. Sự cứu rỗi của chúng ta không dựa trên một hy vọng mơ hồ về sự phục hồi phổ quát, mà dựa trên sự chết thay và sự sống lại lịch sử của Con Đức Chúa Trời. Điều này đem lại sự bảo đảm vững chắc (Rô-ma 8:1).

2. Thúc Đẩy Tinh Thần Truyền Giáo Khẩn Thiết: Hiểu rõ về sự nghiêm trọng của sự phán xét đời đời (mà Chúa Giê-xu đã cảnh báo) phải thúc đẩy chúng ta có lòng thương xót và sự nhiệt thành để chia sẻ Phúc Âm. Mỗi linh hồn đều quý giá, và thời gian là ngắn ngủi. Chúng ta trung thành rao giảng sự ăn năn và đức tin vì biết rằng đây là con đường duy nhất dẫn đến sự sống (Giăng 14:6; Công-vụ 4:12).

3. Sống Với Niềm Hy Vọng Về Sự Phục Hồi Tối Hậu Của Vũ Trụ: Chúng ta có thể vui mừng trong lời hứa về trời mới đất mới, nơi sự công bình ngự trị (2 Phi-e-rơ 3:13). Sự "phục hồi" thật mà Kinh Thánh hứa là sự tẩy sạch mọi điều nguyền rủa, đau đớn và tội lỗi khỏi sáng tạo mới (Khải-huyền 21:4-5). Đây là hy vọng đời đời của chúng ta, và nó khích lệ chúng ta sống thánh khiết trong hiện tại.

4. Cầu Nguyện với Thẩm Quyền và Hy Vọng: Khi cầu thay, chúng ta có thể cầu xin với đức tin rằng quyền năng cứu chuộc của Đấng Christ có thể chạm đến và biến đổi ngay cả những tấm lòng cứng cỏi nhất. Chúng ta cầu nguyện với hy vọng lớn lao, nhưng luôn phó thác kết quả cho sự khôn ngoan và chủ quyền của Đức Chúa Trời.

Qua sự nghiên cứu Kinh Thánh nghiêm túc, chúng ta thấy rằng giáo lý Apocatastasis theo nghĩa phổ quát của Origen—rằng mọi người và ma quỷ cuối cùng đều được cứu—không phù hợp với toàn bộ lời dạy rõ ràng của Kinh Thánh về sự phán xét đời đời và sự cần thiết của đức tin nơi Đấng Christ trong đời này. Tuy nhiên, Kinh Thánh thật sự dạy về một sự phục hồi vĩ đại trong kế hoạch của Đức Chúa Trời: sự phục hồi nhân loại qua Đấng Christ cho những ai tin (Công-vụ 3:19-21), sự giao hòa vũ trụ dưới quyền tể trị của Ngài, và sự tái tạo hoàn toàn của trời đất.

Là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta giữ vững lẽ thật cân bằng: Ân điển của Đức Chúa Trời trong Chúa Giê-xu Christ là đủ rộng lớn cho cả thế gian, nhưng nó chỉ được tiếp nhận bởi đức tin cá nhân. Thập tự giá vừa bày tỏ tình yêu vô hạn của Đức Chúa Trời (Giăng 3:16), vừa bày tỏ sự công bình thánh khiết của Ngài đối với tội lỗi (Rô-ma 3:25-26). Thay vì rơi vào sự suy đoán có thể làm suy yếu sứ điệp Phúc Âm, chúng ta hãy tập trung vào niềm hy vọng vinh quang của mình trong Đấng Christ và nỗ lực không mệt mỏi để rao truyền Tin Lành cứu rỗi cho mọi người, "vì kỳ được ơn đã đến, nầy, hiện nay là ngày cứu rỗi!" (2 Cô-rinh-tô 6:2).