Những Điểm Khác Biệt Căn Bản Giữa Thiên Chúa Giáo (Công Giáo La Mã) và Cơ Đốc Giáo (Tin Lành)
Trong bối cảnh tôn giáo tại Việt Nam, cụm từ "Thiên Chúa Giáo" thường được dùng để chỉ Công Giáo La Mã (Roman Catholicism), trong khi "Cơ Đốc Giáo" hoặc "Tin Lành" dùng để chỉ các hệ phái ra đời từ Cuộc Cải Chánh (Reformation) thế kỷ 16, tìm cách trở về với nền tảng Kinh Thánh của Hội Thánh ban đầu. Sự khác biệt này không chỉ là lịch sử hay tổ chức, mà là những khác biệt thần học nền tảng liên quan đến thẩm quyền tối cao, bản chất của sự cứu rỗi, và trung tâm của đức tin. Bài nghiên cứu này sẽ phân tích những khác biệt căn bản dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời, với mục đích làm sáng tỏ chân lý và củng cố đức tin cho con dân Ngài.
Đây là điểm khác biệt then chốt, là nguồn gốc của mọi khác biệt khác.
a. Quan điểm Thiên Chúa Giáo (Công Giáo): Giáo hội Công Giáo dạy rằng thẩm quyền đến từ hai nguồn ngang hàng: Kinh Thánh (Sacred Scripture) và Truyền Thống Thánh (Sacred Tradition) – bao gồm các giáo huấn, sắc lệnh của các Công Đồng và các tuyên bố của Giáo Hoàng (khi nói ex cathedra). Giáo hoàng, với tư cách là người kế vị Sứ đồ Phi-e-rơ, được xem có quyền giải thích tối hậu cả Kinh Thánh lẫn Truyền Thống.
b. Quan điểm Cơ Đốc Giáo (Tin Lành): Tin Lành giữ vững nguyên tắc "Sola Scriptura" (Duy Kinh Thánh). Điều này khẳng định chỉ Kinh Thánh là Lời Đức Chúa Trời được soi dẫn, có thẩm quyền tối cao, đủ để dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị và dạy người trong sự công bình (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Truyền thống hay giáo huấn của con người phải được xét đoán dưới ánh sáng của Kinh Thánh.
"Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành." (2 Ti-mô-thê 3:16-17)
Từ "soi dẫn" trong nguyên văn Hy Lạp là "theopneustos" (θεόπνευστος), nghĩa đen là "Đức Chúa Trời thở ra". Kinh Thánh là hơi thở của Ngài. Sứ đồ Phao-lô cũng cảnh báo chống lại những truyền thống con người làm vô hiệu hóa Lời Đức Chúa Trời (Cô-lô-se 2:8, Mác 7:8-9). Do đó, mọi giáo lý, nghi lễ, hay thực hành đức tin phải được Kinh Thánh minh nhiên dạy dỗ hoặc không mâu thuẫn với các nguyên tắc Kinh Thánh.
Đây là trọng tâm của Cuộc Cải Chánh và là trái tim của Phúc Âm.
a. Quan điểm Thiên Chúa Giáo (Công Giáo): Giáo lý Công Giáo dạy rằng sự cứu rỗi được nhận lãnh qua Ân điển của Đức Chúa Trời, nhưng cần được cộng tác và giữ gìn bởi những việc lành và các bí tích (sacraments) do Giáo hội quản lý. Người tin có thể phải trải qua sự thanh tẩy trong Luyện ngục (Purgatory) trước khi vào thiên đàng. Sự công bình của con người, dù bởi ân điển Chúa giúp, vẫn đóng một phần trong sự xưng công bình.
b. Quan điểm Cơ Đốc Giáo (Tin Lành): Tin Lành tuyên xưng hai nguyên tắc: "Sola Gratia" (Duy Ân điển) và "Sola Fide" (Duy Đức tin). Sự cứu rỗi là món quà nhưng không của Đức Chúa Trời, được ban cho tội nhân chỉ bởi ân điển qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ mà thôi, chứ không do việc làm (Ê-phê-sô 2:8-9). Sự xưng công bình (justification) là hành động tức thì của Đức Chúa Trời, tuyên bố tội nhân ăn năn tin nhận Chúa Giê-xu là công bình dựa trên sự công bình thay thế của Đấng Christ.
"Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình." (Ê-phê-sô 2:8-9)
"Vậy chúng ta đã được xưng công bình bởi đức tin, thì được hòa thuận với Đức Chúa Trời, bởi Đức Chúa Jêsus Christ chúng ta." (Rô-ma 5:1)
Từ "xưng công bình" (δικαιοω, dikaioō) trong tiếng Hy Lạp mang nghĩa pháp lý: tuyên bố là công bình. Đây không phải là quá trình nội tại biến đổi con người (sự nên thánh), mà là một tình trạng pháp lý được ban cho ngay lập tức khi tin nhận Chúa. Việc lành là kết quả chứ không phải nguyên nhân của sự cứu rỗi (Gia-cơ 2:17-18, 26). Khái niệm "Luyện ngục" không có trong Kinh Thánh. Sự chuộc tội của Chúa Giê-xu là trọn vẹn và đầy đủ (Giăng 19:30, Hê-bơ-rơ 10:14).
a. Quan điểm Thiên Chúa Giáo (Công Giáo): Trong khi công nhận Chúa Giê-xu là Đấng Trung Gian tối cao, Công Giáo dạy về sự cầu thay của Maria (Mẹ Maria) với tước hiệu "Đồng Công Cứu Chuộc" (Co-redemptrix) và các thánh. Các tín hữu được khuyến khích cầu nguyện nhờ sự chuyển cầu của Maria và các thánh. Linh mục đóng vai trò trung gian thiết yếu trong các bí tích, đặc biệt là trong việc biến đổi bánh và rượu thành thịt và huyết thật của Chúa (biến thể, transubstantiation) trong Thánh Lễ.
b. Quan điểm Cơ Đốc Giáo (Tin Lành): Tin Lành tuyên xưng nguyên tắc "Solus Christus" (Duy Christ). Kinh Thánh dạy rõ ràng: Chỉ có một Đấng Trung Gian giữa Đức Chúa Trời và loài người, là Con Người Giê-xu Christ (1 Ti-mô-thê 2:5). Sự chuyển cầu duy nhất và đầy đủ cho con cái Chúa thuộc về Chúa Giê-xu (Rô-ma 8:34, Hê-bơ-rơ 7:25). Mọi tín hữu đều là thánh đồ ("thánh" trong Tân Ước chỉ về mọi người được biệt riêng ra cho Chúa) và có quyền trực tiếp đến gần ngôi ân điển nhờ huyết của Chúa Giê-xu (Hê-bơ-rơ 10:19-22). Chức vụ Mục sư/Trưởng lão là để chăn bầy và giảng dạy, không phải là một chức tư tế trung gian thay thế.
"Vì chỉ có một Đức Chúa Trời, và chỉ có một Đấng Trung Gian ở giữa Đức Chúa Trời và loài người, tức là Đức Chúa Jêsus Christ, là người." (1 Ti-mô-thê 2:5)
"Ấy là Đức Chúa Jêsus Christ... Ngài cũng ở bên hữu Đức Chúa Trời, cầu thay cho chúng ta." (Rô-ma 8:34)
a. Thiên Chúa Giáo (Công Giáo): Có 7 bí tích: Rửa tội, Thêm sức, Thánh Thể, Giải tội, Xức dầu bệnh nhân, Truyền chức thánh, và Hôn phối. Các bí tích được xem như những phương tiện ban ân điển một cách khách quan (ex opere operato) nếu được cử hành đúng cách. Thánh Lễ là sự tái hiện hy tế của Chúa Giê-xu. Sự thờ phượng tập trung vào nghi lễ, hình ảnh, tượng, và sự tôn kính Maria cùng các thánh.
b. Cơ Đốc Giáo (Tin Lành): Chỉ giữ hai lễ nghi do chính Chúa Giê-xu thiết lập và truyền lệnh: Báp-têm bằng nước (cho tín hữu tin nhận Chúa) và Tiệc Thánh (Lễ Bẻ Bánh). Đây không phải là những phương tiện ban ân điển tự động, mà là những dấu hiệu bề ngoài của ân điển bề trong, nhằm tưởng niệm và công bố sự chết của Chúa cho đến khi Ngài trở lại (1 Cô-rinh-tô 11:23-26). Bánh và rượu là biểu tượng (tưởng niệm) về thân và huyết Ngài. Sự thờ phượng tập trung vào sự giảng dạy Lời Chúa, cầu nguyện, ca ngợi, và sự thông công, với mục đích tôn vinh Chúa trong tâm thần và lẽ thật (Giăng 4:23-24).
Một điểm khác biệt sâu sắc nằm ở nơi thánh và cách thức con người đến với Đức Chúa Trời.
a. Thiên Chúa Giáo (Công Giáo): Nhà thờ, bàn thờ, và đặc biệt là hòm thánh (nơi cất giữ bánh thánh) được xem là nơi cực thánh, nơi Đức Chúa Trời ngự cách đặc biệt.
b. Cơ Đốc Giáo (Tin Lành): Kinh Thánh dạy rằng Đức Chúa Trời không ngự trong đền thờ bởi tay người làm ra (Công vụ 7:48-50). Mỗi tín hữu chân thật là đền thờ của Đức Thánh Linh (1 Cô-rinh-tô 6:19). Hội Thánh là thân thể của Đấng Christ, gồm những người được kêu gọi ra khỏi thế gian, chứ không phải là tòa nhà. Vì thế, sự thờ phượng không bị giới hạn ở không gian hay nghi thức nào, mà là cả đời sống dâng lên cho Chúa (Rô-ma 12:1).
"Giờ hầu đến, và đã đến rồi, khi những kẻ thờ phượng thật lấy tâm thần và lẽ thật mà thờ phượng Cha; ấy đó là những kẻ thờ phượng mà Cha ưa thích. Đức Chúa Trời là tâm thần, nên ai thờ lạy Ngài thì phải lấy tâm thần và lẽ thật mà thờ lạy." (Giăng 4:23-24)
Việc hiểu rõ những khác biệt này không phải để nuôi dưỡng tinh thần kết án, mà để:
1. Giữ vững vàng trong ân điển: Biết rằng sự cứu rỗi của bạn được đảm bảo trong Chúa Giê-xu, không dựa trên cảm xúc hay thành tích cá nhân, mang lại sự bình an và tự do thật sự. Bạn có thể tuyên xưng: "Tôi đã được xưng công bình bởi đức tin, nên tôi có sự hòa thuận với Đức Chúa Trời" (Rô-ma 5:1).
2. Phát triển mối tương giao cá nhân với Chúa: Bạn không cần một hệ thống trung gian nào khác ngoài Chúa Giê-xu. Hãy mạnh dạn đến gần ngôi ân điển mỗi ngày để tìm ơn thương xót và sự giúp đỡ kịp thời (Hê-bơ-rơ 4:16).
3. Lấy Kinh Thánh làm nền tảng duy nhất cho đức tin và nếp sống: Hãy chất vấn mọi giáo lý, lời dạy dỗ dưới ánh sáng của Kinh Thánh như người Bê-rê cao quý (Công vụ 17:11). Đừng để bất kỳ truyền thống nào của con người ràng buộc lương tâm bạn trái với Lời Chúa.
4. Sống đời sống thờ phượng toàn diện: Thờ phượng Chúa không chỉ trong ngày Chúa Nhật tại nhà thờ, mà trong mọi lời nói, việc làm, suy nghĩ hằng ngày. Thân thể bạn là đền thờ của Đức Thánh Linh, hãy làm sáng danh Chúa trong thân thể ấy (1 Cô-rinh-tô 6:20).
5. Làm chứng về Phúc Âm thuần túy: Khi có cơ hội đối thoại với anh chị em Công Giáo, hãy nhẹ nhàng, tôn trọng nhưng rõ ràng chỉ về Chúa Giê-xu là Đấng Cứu Rỗi duy nhất và đầy đủ. Hãy chia sẻ về sự bảo đảm cứu rỗi và sự tự do trong Christ.
Những khác biệt giữa Thiên Chúa Giáo (Công Giáo) và Cơ Đốc Giáo (Tin Lành) không đơn thuần là khác biệt về hình thức hay lịch sử. Đó là những khác biệt thần học căn cốt xoay quanh câu hỏi: Chúng ta được cứu bởi đâu, và làm thế nào để tôn vinh Đức Chúa Trời? Tin Lành, qua Cuộc Cải Chánh, kêu gọi quay trở lại với nền tảng duy nhất của đức tin: Duy Kinh Thánh, Duy Ân điển, Duy Đức tin, Duy Christ, và Duy vinh hiển cho Đức Chúa Trời (Soli Deo Gloria). Sứ điệp này giải phóng linh hồn khỏi gánh nặng tìm kiếm sự công bình riêng, và đặt chúng ta trên nền đá vững chắc là công lao trọn vẹn của Chúa Giê-xu Christ trên thập tự giá. Ước mong mỗi chúng ta, là những người đã nhận biết ân điển này, sẽ sống vững vàng trong chân lý, trung tín với Phúc Âm thuần khiết, và lấy cả đời sống mình để thờ phượng Đấng đã yêu thương và phó chính mình Ngài vì chúng ta.
"Vì ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời." (Ê-phê-sô 2:8)