Cơ Đốc Giáo Hậu Hiện Đại
Trong bối cảnh văn hóa và tư tưởng thế giới không ngừng biến chuyển, thuật ngữ “hậu hiện đại” (postmodernism) đã trở nên phổ biến, tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực, bao gồm cả thần học và đời sống đức tin. Đối với Cơ Đốc nhân, việc hiểu rõ “Cơ Đốc giáo hậu hiện đại” không chỉ là một nghiên cứu học thuật, mà là một nhu cầu thiết yếu để “bênh vực cho đạo” (1 Phi-e-rơ 3:15) cách hiệu quả và trung thành với Lẽ Thật tuyệt đối của Kinh Thánh.
Trước khi đi vào “Cơ Đốc giáo hậu hiện đại”, chúng ta cần lược qua những đặc điểm nền tảng của chủ nghĩa hậu hiện đại, vốn là phản ứng lại chủ nghĩa hiện đại (modernism).
- Từ Chối Siêu Tự Sự (Meta-narrative): Thời kỳ hiện đại tin vào những đại tự sự, những câu chuyện lớn giải thích toàn bộ thế giới (như chủ nghĩa Marx, thuyết tiến hóa, hay chính Cơ Đốc giáo). Hậu hiện đại hoài nghi và giải cấu trúc các siêu tự sự này, cho rằng chúng chỉ là công cụ để các nhóm quyền lực áp đặt lên người khác.
- Tương Đối Hóa Chân Lý: Đây là điểm then chốt. Nếu chủ nghĩa hiện đại tin vào chân lý khách quan, có thể khám phá qua lý trí và khoa học, thì chủ nghĩa hậu hiện đại tuyên bố không có chân lý phổ quát, tuyệt đối. Chân lý được xây dựng (constructed) bởi ngôn ngữ, văn hóa, cộng đồng và trải nghiệm cá nhân. Do đó, “chân lý của bạn” và “chân lý của tôi” có thể khác nhau và đều có giá trị tương đương.
- Tập Trung Vào Trải Nghiệm Cá Nhân: Cá nhân và cảm xúc của họ trở thành thước đo tối cao. “Cảm thấy đúng” quan trọng hơn “biết là đúng” một cách khách quan.
- Hoài Nghi Về Thẩm Quyền: Mọi hình thức thẩm quyền, từ chính trị, học thuật đến tôn giáo, đều bị đặt nghi vấn. Đặc biệt, thẩm quyền của văn bản (như Kinh Thánh) bị thách thức, vì ngôn ngữ bị xem là công cụ mơ hồ, không thể chuyển tải ý nghĩa cố định.
“Cơ Đốc giáo hậu hiện đại” không phải là một giáo phái thống nhất, mà là một xu hướng, một cách tiếp cận đức tin thấm nhuần các giả định hậu hiện đại. Nó thường biểu hiện qua:
1. Tiếp Cận Kinh Thánh: Thay vì xem Kinh Thánh là Lời được linh cảm, khách quan và có thẩm quyền tối cao (2 Ti-mô-thê 3:16-17), cách tiếp cận hậu hiện đại thường nhấn mạnh vào “trải nghiệm của người đọc”. Ý nghĩa không nằm trong văn bản, mà được tạo ra trong cuộc đối thoại giữa văn bản và người đọc trong cộng đồng của họ. Điều này có thể dẫn đến việc tương đối hóa các giáo lý rõ ràng của Kinh Thánh.
2. Nhấn Mạnh Đối Thoại và Trải Nghiệm: Đức tin tập trung vào câu chuyện cá nhân, cảm xúc, và trải nghiệm mầu nhiệm với “Đấng Thiêng Liêng”. Các buổi nhóm có thể thiên về nghệ thuật, kể chuyện, đối thoại mở thay vì giảng giải giáo lý có hệ thống. Mục tiêu là “gặp gỡ Chúa” hơn là “hiểu biết về Chúa” một cách có hệ thống.
3. Thần Học Phản Ứng Lại Chủ Nghĩa Duy Lý Hiện Đại: Ở khía cạnh tích cực, Cơ Đốc giáo hậu hiện đại phản ứng lại thần học tự do (liberal theology) thời hiện đại vốn tìm cách “hợp lý hóa” đức tin, bác bỏ phép lạ và siêu nhiên. Nó mở cửa lại cho những khía cạnh mầu nhiệm, cảm xúc và siêu việt trong đức tin, điều mà chủ nghĩa hiện đại đã đánh mất.
4. Sự Dung Hợp Nguy Hiểm: Mối nguy hiểm lớn nhất nằm ở việc áp dụng thuyết tương đối cho chân lý. Kinh Thánh dạy rõ ràng về một Chân Lý tuyệt đối: “Ấy chính Ta là con đường, chân lý, và sự sống; chẳng bởi Ta thì không ai được đến cùng Cha.” (Giăng 14:6). Chúa Giê-xu không phải là một “chân lý trong nhiều chân lý”, mà là CHÂN LÝ duy nhất (với mạo từ xác định “η αληθεια” - *hē alētheia* trong tiếng Hy Lạp). Sứ đồ Phao-lô cũng cảnh báo về những người “bị hư mất, vì không nhận lãnh sự yêu thương của lẽ thật để được cứu rỗi.” (2 Tê-sa-lô-ni-ca 2:10).
Là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta cần đánh giá xu hướng này cách cẩn thận, phân biệt điều gì phù hợp và điều gì đi ngược lại Kinh Thánh.
Điểm Tích Cực Có Thể Học Hỏi:
- Phê Phán Chủ Nghĩa Duy Lý Cứng Nhắc: Kinh Thánh không chỉ dành cho lý trí mà còn cho tấm lòng và linh hồn. Chúng ta cần một đức tin sống động, có cảm xúc thật và mối quan hệ thân mật với Chúa (Thi thiên 42:1-2).
- Chú Trọng Cộng Đồng: Nhấn mạnh của hậu hiện đại vào cộng đồng phản ánh lẽ thật Kinh Thánh về Thân Thể Đấng Christ (1 Cô-rinh-tô 12:12-27). Đức tin không chỉ là việc cá nhân.
- Phương Pháp Truyền Thông Sáng Tạo: Việc sử dụng nghệ thuật, kể chuyện để chia sẻ Phúc Âm có thể là công cụ hiệu quả, như chính Chúa Giê-xu đã dùng dụ ngôn (Ma-thi-ơ 13:34).
Điểm Nguy Hiểm Cần Cảnh Giác:
- Thuyết Tương Đối Chân Lý: Đây là điều không thể dung hòa với Kinh Thánh. Sứ đồ Giăng đã nhấn mạnh tính lịch sử và khách quan của Phúc Âm: “Điều chúng tôi đã thấy và đã nghe, thì giãi bày cho anh em.” (1 Giăng 1:3). Đức tin dựa trên sự kiện lịch sử khách quan—sự chết và sống lại của Đấng Christ (1 Cô-rinh-tô 15:3-8, 14).
- Xói Mòn Thẩm Quyền Kinh Thánh: Nếu Kinh Thánh không còn là tiêu chuẩn khách quan, thì chúng ta sẽ lấy gì để đo lường mọi giáo lý và kinh nghiệm? Tiên tri Ê-sai đã tuyên bố: “Hãy hỏi nơi luật pháp và lời chứng! Nếu dân chẳng nói như vậy, ắt chẳng có rạng đông cho nó.” (Ê-sai 8:20). Kinh Thánh là thẩm quyền tối cao (Sola Scriptura).
- Đức Tin Dựa Trên Cảm Xúc: Cảm xúc có thể phản chiếu đức tin, nhưng không phải là nền tảng của đức tin. Đức tin thật dựa trên Lời hứa thành tín của Đức Chúa Trời (Rô-ma 10:17). Tiên tri Giê-rê-mi cảnh báo: “Lòng người ta là dối trá hơn mọi vật, và rất là xấu xa.” (Giê-rê-mi 17:9). Nếu chỉ dựa vào “cảm nhận”, chúng ta dễ bị dẫn lạc.
Làm thế nào để chúng ta sống đức tin cách vững vàng trong một thế giới hậu hiện đại, vừa tiếp thu điều hay, vừa bảo vệ lẽ thật?
1. Xây Dựng Nền Tảng Kinh Thánh Vững Chắc: Đây là điều tối quan trọng. Chúng ta phải “tìm được ơn trước mặt Đức Chúa Trời, là Đấng muốn cho mọi người được cứu rỗi và hiểu biết lẽ thật.” (1 Ti-mô-thê 2:4). Cần nghiên cứu Kinh Thánh cách có hệ thống, hiểu toàn bộ câu chuyện cứu chuộc của Đức Chúa Trời từ Sáng-thế-ký đến Khải-huyền. Hãy học cách giải kinh lành mạnh, tôn trọng ý định nguyên thủy của tác giả (dựa trên văn mạch, lịch sử, văn hóa), thay vì chỉ rút ra ý nghĩa chủ quan.
2. Nuôi Dưỡng Mối Quan Hệ Cá Nhân Với Chúa Giê-xu, Không Chỉ Là “Trải Nghiệm”: Mối quan hệ này phải dựa trên sự biết Chúa qua Lời Ngài và sự vâng phục. Chúa Giê-xu phán: “Nếu các ngươi yêu mến Ta, thì giữ gìn các điều răn Ta.” (Giăng 14:15). Tình yêu thật dẫn đến sự vâng lời dựa trên Lẽ Thật khách quan.
3. Tham Gia Vào Một Hội Thánh Giảng Dạy Lẽ Thật Cách Trung Thực: Tìm kiếm một cộng đồng không sợ rao giảng Lời Chúa cách trực tiếp, đầy đủ, kể cả những phần “khó nghe” về tội lỗi, sự phán xét và nhu cầu ăn năn. Hội Thánh phải là “cột nống và nền của lẽ thật” (1 Ti-mô-thê 3:15).
4. Sẵn Sàng Bênh Vực Đức Tin Với Lòng Khiêm Nhường Và Yêu Thương: Khi đối thoại với người mang tư tưởng hậu hiện đại, hãy bắt đầu bằng việc lắng nghe và tôn trọng. Tuy nhiên, đừng ngần ngại chia sẻ rằng chúng ta tin vào chân lý khách quan vì nó đến từ Đấng Tạo Hóa. Hãy dùng lý lẽ (Công vụ 17:2, 17), nhưng cũng sống một đời sống yêu thương và thánh khiết để làm chứng cho quyền năng của Phúc Âm (Ma-thi-ơ 5:16).
5. Phân Biệt Giữa Văn Hóa Và Phúc Âm: Cơ Đốc giáo hậu hiện đại thường đánh đồng văn hóa với đức tin. Chúng ta cần khôn ngoan phân biệt đâu là Phúc Âm bất biến (1 Cô-rinh-tô 15:3-4) và đâu là cách thức thể hiện có thể thay đổi theo văn hóa mà không làm tổn hại đến Lẽ Thật.
Cơ Đốc giáo hậu hiện đại đặt ra cả cơ hội lẫn thách thức lớn cho Hội Thánh. Nó nhắc nhở chúng ta về sự nguy hiểm của chủ nghĩa duy lý khô khan và tầm quan trọng của cộng đồng, cảm xúc chân thật trong thờ phượng. Tuy nhiên, nó cũng mang đến mối đe dọa nghiêm trọng qua thuyết tương đối hóa chân lý và xói mòn thẩm quyền của Kinh Thánh.
Lời đáp của chúng ta không phải là thu mình trong pháo đài sợ hãi, cũng không phải là hòa mình không phê phán vào mọi trào lưu. Thay vào đó, chúng ta được kêu gọi trở về với nền tảng không lay chuyển: “Lời Đức Chúa Trời còn mãi đời đời.” (1 Phi-e-rơ 1:25). Hãy như người khôn ngoan xây nhà trên vầng đá (Ma-thi-ơ 7:24-25)—đó là Lời phán và chính Con Người của Chúa Giê-xu Christ. Trong thế giới của những “câu chuyện” và “trải nghiệm” luôn thay đổi, chúng ta hãy kiên định giữ, truyền rao và sống theo Câu Chuyện Vĩ Đại Nhất—Câu Chuyện về Tình Yêu, Ân Điển và Sự Cứu Rỗi của Đức Chúa Trời trong Đấng Christ, được bày tỏ cách trung tín và đầy thẩm quyền trong Kinh Thánh.