Ê-than người Ê-xơ-ra-hít trong Thi thiền
Trong bộ sưu tập 150 bài thơ ca ngợi, than khóc, cầu nguyện và tuyên xưng đức tin của Kinh Thánh, có một số tác giả được nêu danh. Một trong những cái tên ít được biết đến nhưng để lại một dấu ấn thần học sâu sắc chính là **Ê-than, người Ê-xơ-ra-hít**. Ông là tác giả được ghi nhận cho **Thi thiên 89** – một kiệt tác thần học đan xen giữa lời ca tụng về giao ước vĩnh cửu của Đức Giê-hô-va với nhà Đa-vít và tiếng kêu than đầy day dứt về thực tại đau thương của dân sự Ngài. Bài viết này sẽ đi sâu khám phá danh tính, bối cảnh, và thông điệp trọng tâm mà Ê-than, một nhân vật được xem là “khôn ngoan” trong lịch sử Y-sơ-ra-ên, muốn truyền tải qua lời Thi thiên bất hủ.
I. Danh Tính và Bối Cảnh Lịch Sử của Ê-than
Kinh Thánh không cung cấp một tiểu sử chi tiết về Ê-than, nhưng những manh mối rải rác giúp chúng ta phác họa chân dung của ông.
1. Danh xưng "Ê-than người Ê-xơ-ra-hít": Trong phần giới thiệu của Thi thiên 89 (câu đề tựa), tác giả được giới thiệu là: "Sự khải thị của Ê-than, người Ê-xơ-ra-hít." (Thi thiên 89:1). Danh xưng "Ê-xơ-ra-hít" (הָאֶזְרָחִי - *ha-Ezrachi*) chỉ về dòng dõi của ông. Từ "Ê-xơ-ra" (Ezrach) trong tiếng Hê-bơ-rơ có thể mang nghĩa là "người bản địa" hoặc "dân bản xứ". Một số học giả cho rằng đây là cách chỉ về dòng dõi thuộc chi phái Giu-đa, cụ thể là từ nhánh **Xê-rách** (Xê-rách là con trai của Giu-đa, Sáng thế ký 38:30). Trong 1 Sử ký 2:6, các con trai của Xê-rách được liệt kê, và một trong số họ tên là **Ê-than**. Có khả năng Ê-than, tác giả Thi thiên, là hậu duệ của nhân vật Ê-than này, thuộc dòng Xê-rách, và được gọi là "người Ê-xơ-ra-hít" để phân biệt.
2. Một Nhà Hiền Triết Lỗi Lạc: Manh mối quan trọng nhất về địa vị của Ê-than được tìm thấy trong 1 Các Vua 4:31 (trong một số bản dịch là 1 Các Vua 5:11): "Vì người (Sa-lô-môn) khôn ngoan hơn mọi người, khôn ngoan hơn Ê-than, người Ê-xơ-ra-hít, hơn Hê-man, Canh-côn, và Đạt-đa, là các con trai của Ma-hôn; danh tiếng người đồn ra trong các dân tộc chung quanh." Đoạn này xác định Ê-than là một trong những **người khôn ngoan nổi tiếng nhất** của Y-sơ-ra-ên trước thời Vua Sa-lô-môn. Ông được xếp cùng hàng với Hê-man (cũng là tác giả Thi thiên 88) và các nhà hiền triết khác. Sự khôn ngoan của Sa-lô-môn được mô tả là vượt trội hơn cả họ, điều đó cho thấy địa vị và tiếng tăm lẫy lừng của Ê-than trong văn hóa và truyền thống khôn ngoan của Y-sơ-ra-ên. Ê-than không chỉ là một nhà thơ, mà còn là một **bậc thầy về sự khôn ngoan** (tương tự như các nhân vật trong sách Châm Ngôn).
3. Nhạc sĩ trong Đền thờ?: Mặc dù không được liệt kê rõ ràng trong các đoàn ca nhạc của Đa-vít (1 Sử ký 25), nhưng việc ông là tác giả một Thi thiên và được so sánh với Hê-man (một nhạc trưởng, 1 Sử ký 25:5) gợi ý rằng ông có thể có liên hệ mật thiết với việc thờ phượng trong đền thờ. Ông là một **nhà thần học-thi sĩ**, sử dụng thơ ca để diễn đạt những chân lý sâu xa về Đức Chúa Trời.
II. Phân Tích Thần Học Chủ Đạo trong Thi thiên 89 của Ê-than
Thi thiên 89 là một trong những bài có cấu trúc và nội dung thần học phức tạp nhất. Nó có thể được chia thành ba phần chính:
Phần 1: Ca ngợi Sự Thành Tín và Giao Ước của Đức Giê-hô-va (câu 1-37)
Ê-than mở đầu bằng lời ca ngợi sự thành tín (חֶסֶד - *chesed*, ân điển, tình yêu thương thành tín) và sự chân thật (אֱמוּנָה - *emunah*) của Đức Chúa Trời (câu 1-2). Ông nhắc lại **giao ước với Đa-vít** (2 Sa-mu-ên 7:8-16) một cách chi tiết và đầy thi vị:
"Ta đã lập giao ước cùng kẻ được chọn của ta, Ta đã thề cùng Đa-vít, kẻ tôi tớ ta, mà rằng: Ta sẽ lập dòng dõi ngươi đến đời đời, Và dựng ngôi ngươi đến muôn muôn đời." (Thi thiên 89:3-4).
Ê-than mô tả quyền năng tuyệt đối của Đức Chúa Trời trong công trình sáng tạo (câu 5-18) làm nền tảng cho sự đáng tin cậy của lời hứa Ngài. Phần này đạt đến đỉnh điểm với những lời hứa vững chắc: dòng dõi Đa-vít sẽ tồn tại mãi mãi, ngai vàng sẽ bền vững như mặt trăng (câu 29-37). Đây là **ca từ của đức tin tuyên xưng**, dựa trên Lời đã được phán.
Phần 2: Lời Than Khóc về Thảm Cảnh Hiện Tại (câu 38-51)
Đây là bước ngoặt đầy kịch tính. Từ những lời hứa vinh quang, Ê-than đột ngột chuyển sang một thực tại đen tối:
"Nhưng Chúa đã từ bỏ, khinh dể, Nổi giận cùng đấng chịu xức dầu của Chúa. Chúa đã hủy bỏ giao ước cùng kẻ tôi tớ Chúa... Chúa khiến người bị sỉ nhục, và ngôi người bị lật đổ." (câu 38-44, tóm lược).
Có vẻ như vương quốc Đa-vít đang trong tình trạng thảm bại, ngai vàng bị sụp đổ, vua (đấng chịu xức dầu) bị sỉ nhục. Các học giả cho rằng bối cảnh này có thể là **thời kỳ lưu đày ở Ba-by-lôn** (586 TCN), khi dòng dõi vua bị gián đoạn và Giê-ru-sa-lem bị tàn phá. Hoặc, nó có thể phản ánh một giai đoạn khủng hoảng nghiêm trọng nào đó trong thời kỳ quân chủ phân chia. Ê-than, với tư cách là một nhà hiền triết, đã dám **đặt câu hỏi với Đức Chúa Trời về sự mâu thuẫn** giữa lời hứa và thực tế. Ông kêu lên: "Lạy Đức Giê-hô-va, Chúa nắm giữ sự thành tín Chúa đến chừng nào?" (câu 49).
Phần 3: Lời Cầu Nguyện Khẩn Thiết (câu 46-52)
Bài Thi thiên kết thúc không phải bằng một lời giải đáp rõ ràng, mà bằng một **lời khẩn nài đầy sốt sắng**: "Hỡi Đức Giê-hô-va, xin nhớ lại sự sỉ nhục của các tôi tớ Chúa... Đáng ngợi khen Đức Giê-hô-va đến đời đời! A-men, A-men." (câu 50, 52).
Sự kết thúc này cho thấy đức tin của Ê-than. Dù không hiểu, ông vẫn giao phó vấn đề cho Chúa và kết thúc bằng lời ngợi khen. Sự căng thẳng giữa **lời hứa (đức tin) và hoàn cảnh (kinh nghiệm)** không được giải quyết ngay lập tức, nhưng được đặt trước mặt Đấng thành tín.
III. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay
Thông điệp của Ê-than, qua Thi thiên 89, vô cùng sống động và thiết thực cho hành trình đức tin của chúng ta ngày nay.
1. Sự Dạn Dĩ Trong Cầu Nguyện và Thờ Phượng: Ê-than dạy chúng ta rằng đức tin chân chính không sợ hãi khi mang những câu hỏi khó, những nỗi đau và sự mâu thuẫn trong cuộc sống đến với Chúa. Chúng ta có thể học cách **cầu nguyện cách chân thật**, giống như ông: bắt đầu bằng việc tuyên xưng lẽ thật về Chúa (sự thành tín, quyền năng, lời hứa của Ngài), rồi trình bày thực tại phũ phàng của mình, và cuối cùng giao phó mọi sự trong sự ngợi khen và trông cậy. Đây là mẫu mực của sự thờ phượng toàn vẹn.
2. Giữ Vững Đức Tin Khi Lời Hứa Dường Như Chưa Ứng Nghiệm: Mỗi tín hữu đều trải qua những "khoảng cách" giữa lời hứa của Đức Chúa Trời trong Kinh Thánh (sự bình an, sự cung ứng, sự chữa lành, sự hướng dẫn) và thực tế khó khăn, chờ đợi. Thi thiên 89 khích lệ chúng ta **giữ vững lời làm neo cho linh hồn** (Hê-bơ-rơ 6:19). Giống như Ê-than, chúng ta cần liên tục nhắc lại và suy ngẫm về những giao ước, lời hứa của Chúa, ngay cả khi mắt trần thấy điều ngược lại. Đức tin không phủ nhận thực tại, nhưng chọn tin cậy vào Đấng Kiểm Soát thực tại.
3. Hiểu Biết về Giao Ước Đa-vít và Sự Ứng Nghiệm Cuối Cùng Nơi Đấng Christ: Lời hứa về ngôi vua Đa-vít tồn tại đời đời chỉ tìm thấy sự ứng nghiệm trọn vẹn và sau cùng trong **Chúa Giê-xu Christ**, là Con Đa-vít (Ma-thi-ơ 1:1), Đấng Mê-si. Ngai vàng của Ngài là thiên đàng (Công vụ 2:30-36). Khi đọc Thi thiên 89, Cơ Đốc nhân chúng ta nhìn thấy bóng hình của Chúa Giê-xu: Ngài là Đấng Chịu Xức Dầu bị từ bỏ (trên thập tự giá) nhưng cuối cùng được phục sinh và tôn cao làm Vua đời đời. Điều này cho chúng ta **niềm hy vọng cánh chung vững chắc**: mọi lời hứa của Đức Chúa Trời đều là "Phải, A-men" trong Đấng Christ (2 Cô-rinh-tô 1:20). Sự thành tín của Chúa được bảo đảm qua sự chết và sống lại của Con Ngài.
4. Vai Trò của Sự Khôn Ngoan Thuộc Linh: Ê-than, một nhà hiền triết, đã sử dụng sự khôn ngoan không chỉ để giải quyết vấn đề trần thế, mà còn để **đào sâu vào mầu nhiệm của đức tin và sự đau khổ**. Điều này nhắc nhở chúng ta tìm kiếm sự khôn ngoan đến từ trên cao (Gia-cơ 3:17) để hiểu biết ý muốn Chúa trong những nghịch cảnh, và để khích lệ anh chị em mình bằng lẽ thật của Lời Chúa.
Kết Luận
Ê-than, người Ê-xơ-ra-hít, không phải là một nhân vật chính trên sân khấu lịch sử Y-sơ-ra-ên, nhưng qua Thi thiên 89, ông đã để lại một di sản tâm linh vô giá. Ông là hình mẫu của một **con người của đức tin chân thật**: khôn ngoan, am hiểu Lời Chúa, dám đối diện với nghịch cảnh bằng sự thành thật trọn vẹn, và cuối cùng, neo linh hồn mình vào sự thành tín bất biến của Đức Chúa Trời. Bài học từ cuộc đời và tác phẩm của ông mời gọi mỗi chúng ta, giữa những thăng trầm của cuộc sống, hãy tiếp tục tuyên xưng lời hứa của Chúa, dạn dĩ trình dâng nỗi lòng, và kiên trì chờ đợi sự ứng nghiệm cuối cùng trong Đấng Christ, Vua của muôn vua, Chúa của muôn chúa. "Đáng ngợi khen Đức Giê-hô-va đến đời đời! A-men, A-men." (Thi thiên 89:52).