Sách Huấn Ca là gì?

Trong quá trình nghiên cứu Kinh Thánh, nhiều tín hữu Tin Lành thắc mắc về “Sách Huấn Ca” – một tác phẩm thường xuất hiện trong ấn bản Kinh Thánh Công giáo nhưng không có trong Kinh Thánh Tin Lành. Bài viết này nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về nguồn gốc, nội dung, vị trí trong các truyền thống tôn giáo và giá trị tham khảo của sách Huấn Ca dưới góc độ nghiên cứu của một tín hữu Tin Lành.

Sách Huấn Ca (tiếng Anh: Sirach hoặc Ecclesiasticus) là một tác phẩm văn học khôn ngoan của người Do Thái, được viết vào khoảng năm 200–180 TCN bởi một thầy thông giáo tên là Jesus (hay Giêsu) con của Sirach (Ben Sira). Nguyên tác bằng tiếng Hê-bơ-rơ, sau đó được cháu của tác giả dịch sang tiếng Hy Lạp vào khoảng năm 132 TCN. Tựa sách trong tiếng Hy Lạp là Σοφία Σειράχ (Sophia Seirach) – “Sự Khôn Ngoan của Sirach”.

Điểm đặc biệt là sách Huấn Ca không nằm trong bộ Kinh Thánh Do Thái (Tanakh) và cũng không được hầu hết cộng đồng Tin Lành công nhận là sách linh cảm. Tuy nhiên, sách được đưa vào bản Bảy Mươi (Septuagint – bản dịch Kinh Thánh tiếng Hy Lạp) và trở thành một phần của Kinh Thánh Công giáo và Chính thống. Vì vậy, khi nói đến “Sách Huấn Ca”, chúng ta cần hiểu rõ bối cảnh và quan điểm của từng truyền thống.

Tác giả tự xưng là “Jesus, con của Eleazar, con của Sirach” (Hc 50,27). Ông sống tại Jerusalem, có lẽ là một thầy dạy (rab) chuyên nghiên cứu và truyền đạt sự khôn ngoan. Sách được viết vào thời kỳ Hy Lạp hóa mạnh mẽ sau khi Alexander Đại đế chinh phục vùng Địa Trung Hải. Văn hóa Hy Lạp đang ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống người Do Thái, đe dọa bản sắc tôn giáo truyền thống. Ben Sira viết sách này nhằm củng cố niềm tin vào Đức Chúa Trời của tổ phụ và giữ gìn truyền thống khôn ngoan của Israel.

Ông trình bày sự khôn ngoan không chỉ như những lời khuyên thực tiễn mà còn gắn liền với việc kính sợ Chúa và tuân giữ Lời Ngài. Nhiều học giả cho rằng sách Huấn Ca là một trong những tác phẩm cuối cùng của văn chương khôn ngoan Do Thái trước khi trào lưu Khải huyền phát triển.

Sách Huấn Ca gồm 51 chương, với hơn 1.600 câu (tùy bản dịch). Có thể chia thành các phần chính:

• Lời mở đầu của người dịch (bằng tiếng Hy Lạp) giải thích lý do dịch sách.
• Phần I (chương 1–43): Các châm ngôn, lời dạy về nhiều mặt của cuộc sống: sự khôn ngoan, kính sợ Chúa, thái độ với cha mẹ, bạn bè, tiền bạc, sức khỏe, đạo đức xã hội, v.v.
• Phần II (chương 44–50): Ca ngợi các tổ phụ và anh hùng đức tin từ Enoch đến thầy tế lễ Simon, con của Onia – một nhân vật đương thời của tác giả.
• Lời kết (chương 51): Lời cầu nguyện tạ ơn và mời gọi tìm kiếm sự khôn ngoan.

Văn phong của Huấn Ca rất gần với sách Châm Ngôn và một phần sách Truyền Đạo (Ecclesiastes) trong Kinh Thánh Cựu Ước. Nhiều câu nổi tiếng như: “Mọi sự khôn ngoan đều bởi Đức Giê-hô-va mà đến” (Hc 1,1); “Kính sợ Chúa là sự khôn ngoan khởi đầu” (Hc 1,14).

Mặc dù không được Tin Lành xếp vào Kinh Thánh, sách Huấn Ca vẫn chứa đựng nhiều bài học đạo đức sâu sắc, phản ánh tư tưởng Do Thái vào thế kỷ II TCN. Dưới đây là một số chủ đề chính:

a. Sự khôn ngoan và kính sợ Đức Chúa Trời

Giống như sách Châm Ngôn, Huấn Ca khẳng định gốc rễ của khôn ngoan là kính sợ Chúa (Hc 1,14). Khôn ngoan được mô tả như một nhân cách hiện diện từ đời đời, tham dự vào công trình sáng tạo (Hc 24,3-7). Điều này gợi nhớ đến sự khôn ngoan trong Châm Ngôn 8. Tuy nhiên, Huấn Ca không tiến đến quan điểm về Logos hay Ngôi Lời như trong Tân Ước.

b. Quan hệ gia đình và xã hội

Tác giả dành nhiều lời khuyên về hiếu thảo với cha mẹ (Hc 3,1-16), về cách cư xử với vợ (Hc 25,13-26; 26,1-18), về giáo dục con cái (Hc 30,1-13). Ông cũng nói về tình bạn, cách chọn bạn, và sự trung thành (Hc 6,5-17; 22,19-26). Những lời này phần lớn phù hợp với luân lý Kinh Thánh.

c. Đối xử với người nghèo và công bình xã hội

Huấn Ca kêu gọi giúp đỡ người nghèo (Hc 4,1-10), không bóc lột kẻ khốn cùng (Hc 34,21-27). “Của bố thí làm êm dịu cơn giận” (Hc 3,30). Điều này nhất quán với các tiên tri trong Cựu Ước.

d. Sự khiêm nhường và tự chủ

“Con đừng tìm kiếm điều gì quá sức mình” (Hc 3,21). “Hãy giữ mình khỏi mọi điều ác” (Hc 7,1). Sách cũng cảnh báo về tính kiêu ngạo, ham mê rượu chè, dâm dục, tham lam.

e. Tôn vinh các anh hùng đức tin

Chương 44–50 là bản tóm tắt lịch sử Israel qua các nhân vật như Enoch, Nô-ê, Áp-ra-ham, Môi-se, Đa-vít, Ê-li, và các tiên tri. Mục đích là khích lệ độc giả noi gương tổ phụ, trung thành với giao ước. Đây là phần có giá trị lịch sử và tư tưởng.

Sách Huấn Ca có số phận khá đặc biệt trong lịch sử hình thành Kinh Thánh:

• Do Thái giáo: Không đưa vào quy điển (canon) của Kinh Thánh Hê-bơ-rơ. Nguyên nhân có thể do sách được viết quá muộn (sau thời tiên tri) hoặc vì tác giả tự xưng tên (trong khi các sách linh cảm thường ẩn danh). Tuy nhiên, một số bản thảo Hê-bơ-rơ của Huấn Ca được tìm thấy ở Qumran và Masada, cho thấy sách được lưu truyền rộng rãi.
• Công giáo và Chính thống: Công nhận Huấn Ca là sách “Thứ kinh” (Deuterocanonical), tức là một phần của Cựu Ước. Công đồng Trent (1546) chính thức xác nhận quy điển bao gồm các sách ngụy thư, trong đó có Huấn Ca.
• Tin Lành: Martin Luther và các nhà cải chánh dựa theo quy điển Hê-bơ-rơ, loại bỏ các sách không có trong bản Hê-bơ-rơ. Huấn Ca được xếp vào phần “Apocrypha” (Ngụy thư) – có giá trị đạo đức nhưng không dùng để xác lập giáo lý. Hầu hết ấn bản Kinh Thánh Tin Lành không in các sách này, hoặc in riêng như một phụ lục tham khảo.

Do đó, với tín hữu Tin Lành, sách Huấn Ca không được xem là Lời Đức Chúa Trời linh cảm, nhưng có thể đọc để hiểu thêm về văn hóa Do Thái thời kỳ giữa hai Ước (Intertestamental Period).

Là những người tin Kinh Thánh gồm 66 sách (Cựu Ước 39, Tân Ước 27) là Lời Đức Chúa Trời được linh cảm, trọn vẹn và đầy đủ (2 Ti-mô-thê 3:16-17), các nhà thần học Tin Lành thường nêu ra một số lý do không công nhận Huấn Ca:

• Thời điểm viết: Sách viết sau thời kỳ các tiên tri cuối cùng (khoảng Malachi, 400 TCN). Người Do Thái tin rằng thần khải đã ngừng sau tiên tri Malachi; các sách sau đó không có thẩm quyền thiêng liêng.
• Nội dung có điểm không phù hợp với giáo lý Kinh Thánh: Ví dụ, Huấn Ca dường như ủng hộ việc trả thù (Hc 12,6-7) hoặc có quan niệm về việc chuộc tội qua bố thí (Hc 3,30). Điều này mâu thuẫn với giáo lý về ân điển và sự tha thứ qua Chúa Giê-xu Christ.
• Không được Chúa Giê-xu và các sứ đồ trích dẫn: Trong Tân Ước, mặc dù có nhiều lần trích dẫn bản LXX, nhưng không có trích dẫn trực tiếp nào từ Huấn Ca. Một số ý tưởng tương tự (như “kính sợ Chúa”) phổ biến trong nhiều sách khôn ngoan khác.
• Người Do Thái không công nhận: Chính người Do Thái, là những người được giao giữ Lời Chúa (Rô-ma 3:2), đã không đưa Huấn Ca vào quy điển của họ. Các sứ đồ và Chúa Giê-xu thừa nhận quy điển Do Thái (Lu-ca 24:44).

Vì vậy, dù Huấn Ca chứa nhiều lời hay ý đẹp, nó không được xem là tiêu chuẩn đức tin và đời sống cho Cơ Đốc nhân.

Dù không thuộc quy điển, sách Huấn Ca vẫn có thể mang lại một số bài học hữu ích nếu được đọc dưới ánh sáng của Kinh Thánh chính thống. Dưới đây là một số gợi ý:

a. Học hỏi lẽ khôn ngoan thực tiễn

Nhiều câu trong Huấn Ca dạy về cách cư xử khéo léo, tiết độ, công bình. Ví dụ: “Con ơi, nếu con có của, hãy dùng nó cho bản thân và dâng cho Chúa những của lễ xứng đáng” (Hc 14,11). Tuy nhiên, chúng ta phải luôn đối chiếu với Kinh Thánh. Khi Huấn Ca khuyên “Đừng tin kẻ thù” (Hc 12,10), Kinh Thánh dạy: “Hãy khôn ngoan như con rắn, đơn sơ như bồ câu” (Ma-thi-ơ 10:16).

b. Hiểu rõ hơn về bối cảnh giữa hai Ước

Sách Huấn Ca là một tài liệu quý giúp chúng ta nắm bắt tư tưởng Do Thái trước thời Chúa Giê-xu, từ đó hiểu sâu hơn về Tân Ước. Ví dụ, quan niệm về sự khôn ngoan tiền tồn trong Huấn Ca 24 có thể soi sáng cho sự nhận biết Chúa Giê-xu là “Sự Khôn Ngoan của Đức Chúa Trời” (1 Cô-rinh-tô 1:24).

c. Khích lệ sống đạo đức và kính sợ Chúa

“Kính sợ Đức Giê-hô-va là đầu mối sự khôn ngoan” (Châm Ngôn 9:10) – điều này được Huấn Ca lặp lại. Đọc Huấn Ca có thể nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của sự kính sợ Chúa trong mọi lĩnh vực đời sống. Tuy nhiên, nguồn khích lệ chính yếu vẫn nên đến từ Kinh Thánh chính thống.

d. Cẩn trọng với những chỗ sai lệch thần học

Huấn Ca có một số câu dạy về việc lấy của bố thí để chuộc tội (Hc 3,30) hay khuyên cầu nguyện cho người chết (Hc 7,33). Những điều này đi ngược với sự dạy dỗ của Tân Ước về sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin (Ê-phê-sô 2:8-9) và về định mệnh sau khi chết (Hê-bơ-rơ 9:27). Vì thế, tín hữu cần phân biệt và không xem đó là chân lý.

Sách Huấn Ca là một tác phẩm văn học khôn ngoan quý báu của người Do Thái, ra đời vào khoảng thế kỷ II TCN. Nó mang nhiều giá trị đạo đức và văn hóa, nhưng theo quan điểm Tin Lành, nó không thuộc quy điển Kinh Thánh linh cảm. Tín hữu có thể đọc để tham khảo, học hỏi những bài học thực tiễn và hiểu thêm về bối cảnh lịch sử, nhưng luôn phải lấy 66 sách Kinh Thánh làm nền tảng đức tin. Cuối cùng, mọi sự khôn ngoan thật đều quy về Chúa Giê-xu Christ, “nguồn khôn ngoan và tri thức” (Cô-lô-se 2:3).