Protoevangelium của Gia-cô-bê
Trong hành trình nghiên cứu và tìm hiểu về bối cảnh thời kỳ Chúa Giê-xu giáng sinh, chúng ta thường bắt gặp các tham chiếu đến một văn bản có tên "Protoevangelium của Gia-cô-bê" (Protoevangelium of James) hay còn được biết đến là "Phúc Âm Ngụy Thư của Gia-cô-bê". Đây là một tài liệu quan trọng để hiểu về sự phát triển của truyền thống và thần học trong Hội Thánh sơ khai, đồng thời cũng là một cơ hội để chúng ta, những người tin theo nguyên tắc Sola Scriptura (Chỉ Kinh Thánh), củng cố niềm tin vào sự đầy đủ và thẩm quyền duy nhất của 66 sách trong Kinh Thánh.
Thuật ngữ "Protoevangelium" bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp: protos (πρῶτος) nghĩa là "đầu tiên" và euangelion (εὐαγγέλιον) nghĩa là "tin lành" hoặc "phúc âm". Vì vậy, tựa đề có thể được hiểu là "Tin Lành Đầu Tiên về (sự ra đời của) Gia-cô-bê" hoặc "Tin Lành Thời Thơ Ấu". Văn bản này không phải là một phần của Tân Ước, cũng không được bất kỳ giáo hội Tin Lành nào công nhận là có thẩm quyền hay được linh cảm bởi Đức Thánh Linh.
Văn bản này được ước tính được biên soạn vào khoảng giữa thế kỷ thứ hai sau Công Nguyên (khoảng năm 150 SCN), tức là rất lâu sau khi các sách Phúc Âm chính thống (Ma-thi-ơ, Mác, Lu-ca, Giăng) đã được hoàn thành và lưu truyền. Tác giả tự xưng là "Gia-cô-bê", được cho là Gia-cô-bê, người anh em của Chúa (xem Ma-thi-ơ 13:55; Mác 6:3), nhưng các học giả đều nhất trí rằng đây là bút danh. Phong cách viết, thần học và mục đích của văn bản phản ánh tư tưởng của thế kỷ thứ hai, nhằm lấp đầy những "khoảng trống" trong câu chuyện thời thơ ấu của Chúa Giê-xu và đặc biệt nhấn mạnh vào sự trinh khiết vĩnh viễn của Ma-ri.
Văn bản tập trung vào sự ra đời, thời thơ ấu của Ma-ri, sự thai dựng Chúa Giê-xu và những sự kiện xung quanh. Dưới đây là một số điểm chính, được đặt cạnh sự dạy dỗ rõ ràng của Kinh Thánh:
1. Cha Mẹ và Thời Thơ Ấu của Ma-ri:
Protoevangelium mô tả cha mẹ của Ma-ri là Gia-cốp (Joachim) và An-ne (Anna), một cặp vợ chồng giàu có nhưng không có con. Sau lời cầu nguyện, họ được báo trước về sự ra đời của Ma-ri. Ma-ri được dâng vào đền thờ lúc 3 tuổi và sống ở đó cho đến 12 tuổi. Kinh Thánh không hề đề cập đến những chi tiết này. Chỉ biết Ma-ri là một trinh nữ ở thành Na-xa-rét, đã hứa gả cho Giô-sép (Lu-ca 1:26-27).
2. Sự Trinh Khiết Vĩnh Viễn của Ma-ri (Perpetual Virginity):
Đây là giáo lý trung tâm của văn bản. Nó kể rằng Sa-lô-mê, một bà đỡ, đã kiểm tra thể chất Ma-ri sau khi sanh Chúa Giê-xu và xác nhận sự trinh khiết về thể xác của bà vẫn còn nguyên vẹn. Văn bản cũng ngụ ý rằng những "anh em" của Chúa Giê-xu được nhắc đến trong Kinh Thánh (Ma-thi-ơ 13:55-56) là con của Giô-sép từ một cuộc hôn nhân trước, nhằm bảo vệ thuyết trinh khiết vĩnh viễn. Tuy nhiên, Kinh Thánh ghi rõ ràng: Giô-sép "không hề nhìn biết [Ma-ri] cho đến khi người sanh một trai" (Ma-thi-ơ 1:25). Giới từ Hy Lạp heōs (ἕως) cho đến khi" ngụ ý về một sự thay đổi sau sự kiện đó. Hơn nữa, Kinh Thánh nhiều lần nói đến "anh em" và "chị em" của Chúa Giê-xu một cách tự nhiên (Mác 6:3, Giăng 7:3-5, Công vụ 1:14, I Cô-rinh-tô 9:5).
3. Sự Ra Đời của Chúa Giê-xu trong Hang Đá:
Văn bản mô tả Giô-sép tìm thấy một hang đá làm nơi trú ẩn khi Ma-ri sắp sinh, và Chúa Giê-xu được sinh ra tại đó. Chi tiết này, mặc dù trùng hợp với truyền thống phổ biến, nhưng Kinh Thánh chỉ ghi là "Ma-ri sanh Con trai đầu lòng, lấy khăn bọc Con đặt nằm trong máng cỏ, vì nhà quán không có đủ chỗ ở" (Lu-ca 2:7). Từ "quán" trong tiếng Hy Lạp là kataluma (κατάλυμα), có thể chỉ phòng khách hoặc nhà trọ; không nhất thiết phải là hang đá.
4. Sự Kiện Gia-cốp (Joachim) và An-ne (Anna):
Tên của họ hoàn toàn không có trong Kinh Thánh. Truyền thống về họ phát triển từ văn bản này và trở nên phổ biến trong nghệ thuật và văn hóa Công Giáo, Chính Thống Giáo.
Protoevangelium của Gia-cô-bê ra đời trong bối cảnh Hội Thánh đang đối mặt với các tà giáo phủ nhận nhân tính thật của Chúa Giê-xu (như phái Ngộ Đạo) và những thắc mắc về nguồn gốc của Đấng Christ. Mục đích của nó bao gồm:
- Tôn vinh Ma-ri: Nâng cao địa vị của Ma-ri từ một trinh nữ bình thường trở thành một nhân vật siêu nhiên, được thánh hóa từ trong cung lòng, sống một cuộc đời hoàn toàn tận hiến trong đền thờ. Điều này phản ánh sự phát triển của thần học về Ma-ri (Mariology) vào thế kỷ thứ hai.
- Bảo vệ Thần Tính của Chúa Giê-xu: Bằng cách nhấn mạnh sự trinh khiết kỳ diệu của Ma-ri (cả trước, trong và sau khi sinh), tác giả muốn khẳng định nguồn gốc siêu nhiên và thần tính của Chúa Giê-xu.
- Thỏa mãn Tính Tò Mò: Lấp đầy những khoảng trống trong các sách Phúc Âm chính thống về thời thơ ấu của Ma-ri và Chúa Giê-xu.
Tuy nhiên, Hội Thánh Tin Lành dựa trên các nguyên tắc xác định chính kinh (Canon):
- Tính Tông Đồ (Apostolicity): Sách có được viết bởi một sứ đồ hoặc một người thân cận với sứ đồ không? Protoevangelium được viết quá trễ (giữa thế kỷ II) và rõ ràng không phải do Gia-cô-bê viết.
- Tính Chính Thống (Orthodoxy): Nội dung có phù hợp với "sự dạy dỗ của các sứ đồ" đã được công nhận không? (Công vụ 2:42). Nó đưa ra những chi tiết và giáo lý không được các sứ đồ dạy, thậm chí mâu thuẫn với tinh thần của Kinh Thánh khi đặt sự chú ý quá mức vào Ma-ri thay vì vào Chúa Cứu Thế Giê-xu.
- Tính Phổ Quát (Catholicity): Có được Hội Thánh phổ thông rộng rãi chấp nhận và sử dụng không? Mặc dù được một số nhóm tôn trọng, nó không bao giờ được công nhận rộng rãi như các sách trong Tân Ước.
- Tính Linh Cảm (Inspiration): Có mang dấu ấn của sự linh cảm bởi Đức Thánh Linh không? Sứ đồ Phao-lô dạy rằng "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn" (II Ti-mô-thê 3:16). Văn bản này thiếu đi sự uy nghiêm, thẩm quyền và sự hài hòa với toàn bộ mạch văn của Lời Đức Chúa Trời.
Việc nghiên cứu về các văn bản ngoài Kinh Thánh như Protoevangelium của Gia-cô-bê có thể đem lại cho chúng ta những bài học quý giá về đời sống đức tin:
1. Trân Quý và Bám Víu Lấy Kinh Thánh:
Nghiên cứu này nhắc nhở chúng ta về giá trị vô song của 66 sách Kinh Thánh đã được Đức Chúa Trời ban cho. Chúng ta được kêu gọi để "làm người dò xét Kinh Thanh" (Giăng 5:39) và như người Bê-rê, "ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xét xem lời giảng có thật chăng" (Công vụ 17:11). Sự đầy đủ của Kinh Thánh (Sufficiency of Scripture) dạy chúng ta rằng Lời Chúa "có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành" (II Ti-mô-thê 3:16-17). Chúng ta không cần thêm các khải thị ngoài Kinh Thánh để hiểu về ân điển và chương trình cứu rỗi của Đức Chúa Trời.
2. Tập Trung vào Trung Tâm của Đức Tin: Chúa Giê-xu Christ:
Mặc dù Ma-ri là một tấm gương đức tin đáng kính ("Tôi đây là tôi tớ Chúa; xin sự ấy xảy ra cho tôi như lời ngươi nói!" Lu-ca 1:38), Kinh Thánh luôn luôn hướng mọi sự chú ý về Chúa Giê-xu. Sứ đồ Phi-e-rơ tuyên bố: "Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu." (Công vụ 4:12). Đời sống Cơ Đốc của chúng ta phải luôn có Chúa Giê-xu làm trung tâm, không phải bất kỳ một nhân vật nào khác, dù đáng kính đến đâu.
3. Phân Biệt Giữa Truyền Thống và Lẽ Thật:
Đây là bài học quan trọng từ thời Cải Chánh. Martin Luther và các nhà cải chánh khác đã kêu gọi trở về với thẩm quyền duy nhất của Kinh Thánh (Sola Scriptura), chống lại những giáo lý dựa trên "truyền thống" của loài người có thể làm lu mờ hoặc thêm thắt vào Lời Chúa (Mác 7:8-9). Chúng ta cần khôn ngoan phân biệt giữa những truyền thống văn hóa, lịch sử của Hội Thánh với chân lý bất biến được mặc khải trong Kinh Thánh.
4. Sự Khiêm Nhường trong Tìm Hiểu:
Kinh Thánh không trả lời mọi thắc mắc tò mò của chúng ta (Phục truyền 29:29). Chúng ta phải học sự bằng lòng với những gì Đức Chúa Trời đã chọn để mặc khải. Đức tin của chúng ta không dựa trên những chi tiết ly kỳ về thời thơ ấu, mà dựa trên sự chết đền tội và sự sống lại của Chúa Giê-xu Christ, là những sự kiện được chứng thực rõ ràng trong Kinh Thánh và bởi lịch sử (I Cô-rinh-tô 15:3-8).
Protoevangelium của Gia-cô-bê là một tài liệu lịch sử và văn học thú vị, giúp chúng ta hiểu hơn về suy nghĩ và mối quan tâm của một số tín hữu trong thế kỷ thứ hai. Nó phản ánh lòng sùng kính ngày càng tăng đối với Ma-ri và nỗ lực bảo vệ nhân tính và thần tính của Chúa Giê-xu. Tuy nhiên, với tư cách là những tín hữu Tin Lành, chúng ta xác tín rằng Kinh Thánh Cựu Ước và Tân Ước là Lời được linh cảm, đầy đủ và có thẩm quyền duy nhất của Đức Chúa Trời.
Hãy để việc tìm hiểu về các văn bản ngoài Kinh Thánh này củng cố lòng yêu mến và sự trung tín của chúng ta đối với Kinh Thánh. Hãy tiếp tục đào sâu vào Lời Hằng Sống, là nơi chúng ta gặp gỡ chính Chúa Giê-xu Christ, Đấng Cứu Rỗi duy nhất của chúng ta. Như tác giả thư Hê-bơ-rơ đã khẳng định: “Đức Chúa Jêsus Christ hôm qua, ngày nay, và cho đến đời đời không hề thay đổi.” (Hê-bơ-rơ 13:8). Lẽ thật về Ngài đã được bày tỏ trọn vẹn và đầy đủ trong Kinh Thánh, và đó là nền tảng vững chắc cho đức tin của chúng ta.
Bài viết nghiên cứu này dựa trên nguyên tắc Sola Scriptura, so sánh với Kinh Thánh bản Truyền Thống 1925, nhằm mục đích xây dựng đức tin trên nền tảng Lời Đức Chúa Trời.