Thần Học Kinh Thánh
Trong hành trình đức tin Cơ Đốc, một trong những nền tảng quan trọng nhất để hiểu biết Đức Chúa Trời, con người, và mục đích của sự cứu rỗi chính là Thần học Kinh Thánh. Đây không phải là môn học khô khan, trừu tượng dành riêng cho các học giả, mà là công việc thiết yếu của mọi tín hữu muốn “làm cho mình được đẹp lòng Đức Chúa Trời” (II Ti-mô-thê 2:15). Bài viết này sẽ đi sâu khám phá bản chất, phương pháp, nội dung và ứng dụng thiết thực của Thần học Kinh Thánh trong đời sống người tin Chúa.
Định Nghĩa Thần Học Kinh Thánh
Thần học Kinh Thánh (Biblical Theology) có thể được hiểu là công việc nghiên cứu có hệ thống để khám phá và trình bày giáo lý của chính Kinh Thánh, dựa trên dòng chảy lịch sử cứu rỗi và sự mặc khải tiệm tiến của Đức Chúa Trời trong Kinh Thánh. Khác với Thần học Hệ thống (Systematic Theology) – tổ chức chân lý theo các chủ đề (như Đức Chúa Trời, tội lỗi, cứu rỗi) – Thần học Kinh Thánh tìm kiếm “câu chuyện lớn” (meta-narrative) của Kinh Thánh, lắng nghe sứ điệp của từng sách và từng giao ước trong bối cảnh riêng của chúng, rồi xem xét chúng trong mối liên hệ với toàn bộ Kinh điển.
Cốt lõi của Thần học Kinh Thánh là niềm tin rằng Kinh Thánh là Lời được Đức Chúa Trời hà hơi (II Ti-mô-thê 3:16). Trong nguyên ngữ Hy Lạp, từ “hà hơi” (theopneustos - θεόπνευστος) có nghĩa đen là “được thở ra bởi Đức Chúa Trời”. Điều này đảm bảo rằng dù được viết bởi nhiều tác giả trong nhiều thời đại, Kinh Thánh có một tác giả tối cao là Đức Thánh Linh, và do đó, có sự thống nhất nội tại không thể chối cãi. Công việc của Thần học Kinh Thánh là vạch ra sợi chỉ đỏ xuyên suốt ấy.
Các Nguyên Tắc Nền Tảng Của Thần Học Kinh Thánh
1. Sự Mặc Khải Tiệm Tiến (Progressive Revelation): Đức Chúa Trời không bày tỏ tất cả chân lý cùng một lúc, nhưng từ từ, qua từng giai đoạn lịch sử và qua từng giao ước. Ngài phán cùng tổ phụ Áp-ra-ham khác với Môi-se, và Môi-se khác với các tiên tri, và tất cả đều hướng đến và được làm trọn trong Chúa Giê-xu Christ (Hê-bơ-rơ 1:1-2). Ví dụ, sự hiểu biết về Đấng Mê-si-a trong Cựu Ước từng bước được hé mở: từ dòng dõi người nữ (Sáng thế ký 3:15), đến dòng dõi Áp-ra-ham, chi phái Giu-đa (Sáng thế ký 49:10), nhà Đa-vít (II Sa-mu-ên 7:12-13), và cuối cùng là hình ảnh Người Tôi Tớ Chịu Khổ trong Ê-sai 53.
2. Tính Thống Nhất và Đa Dạng: Kinh Thánh gồm 66 sách, viết bằng ba ngôn ngữ (Hê-bơ-rơ, A-ram, Hy Lạp), trên ba châu lục, trải qua hơn 1500 năm, bởi các tác giả thuộc mọi tầng lớp. Thế nhưng, tất cả đều hòa điệu trong một chủ đề chính: sự cứu rỗi của Đức Chúa Trời dành cho loài người sa ngã qua công trình của Đấng Mê-si-a. Sự đa dạng không phá vỡ mà làm phong phú cho sự thống nhất này.
3. Chúa Giê-xu Christ Là Trung Tâm và Sự Làm Trọn: Thần học Kinh Thánh xem Chúa Giê-xu là chìa khóa giải kinh tối thượng. Chính Ngài phán: “Các ngươi hãy dò xem Kinh Thánh, vì ấy là Kinh Thánh làm chứng về ta” (Giăng 5:39). Lu-ca 24:27 ghi lại, sau khi phục sinh, Ngài “bắt đầu từ Môi-se và rồi các đấng tiên tri mà cắt nghĩa cho hai người đó những chỗ chỉ về Ngài trong cả Kinh Thánh.” Tân Ước thường xuyên dùng cụm “hầu cho được ứng nghiệm” (hina plērōthē) để chỉ ra rằng Chúa Giê-xu chính là sự thành tựu của mọi lời hứa và biểu tượng trong Cựu Ước.
4. Giao Ước Là Khung Sườn: Lịch sử cứu rỗi được tổ chức xoay quanh các giao ước (covenants) mà Đức Chúa Trời thiết lập với loài người (như Giao ước với Nô-ê, Áp-ra-ham, Môi-se, Đa-vít và Giao Ước Mới). Thần học Kinh Thánh nghiên cứu sự phát triển, điều kiện và lời hứa trong từng giao ước, và thấy được Giao Ước Mới trong huyết Chúa Giê-xu (Lu-ca 22:20) là đỉnh cao và là sự viên mãn của tất cả.
Phương Pháp Tiếp Cận Thần Học Kinh Thánh
Để xây dựng một nền thần học lành mạnh từ Kinh Thánh, chúng ta cần một phương pháp giải kinh cẩn trọng:
1. Giải Nghĩa Theo Nghĩa Đen, Lịch Sử và Văn Chương: Trước tiên, phải hiểu đoạn văn trong ý nghĩa đơn giản, thông thường của nó, trong bối cảnh lịch sử và văn chương nguyên thủy. Điều này đòi hỏi xem xét thể loại (thơ ca, lịch sử, châm ngôn, khải huyền), văn mạch trước sau, và ý định của tác giả loài người dưới sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh.
2. Nghiên Cứu Từ Ngữ Nguyên Gốc: Việc tra cứu ý nghĩa của từ ngữ Hê-bơ-rơ hay Hy Lạp đôi khi mang lại ánh sáng quý báu. Ví dụ, từ Hy Lạp hilastērion (Rô-ma 3:25) thường được dịch là “of sự chuộc tội”, liên quan đến nắp thi ân trên hòm giao ước, nhấn mạnh đến khía cạnh Chúa Giê-xu là nơi cơn thạnh nộ của Đức Chúa Trời được thỏa mãn và tội lỗi được tha.
3. Áp Dụng “Kinh Thánh Giải Nghĩa Kinh Thánh” (Scriptura Scripturae Interpres): Đây là nguyên tắc cốt yếu của Cải Chánh. Những chỗ khó hiểu trong Kinh Thánh cần được soi sáng bởi những chỗ Kinh Thánh dạy rõ ràng hơn về cùng chủ đề đó. Chân lý Kinh Thánh là một mạng lưới hài hòa.
4. Xem Xét Trong Dòng Chảy Của Toàn Bộ Kinh Điển: Sau khi hiểu một sách hay một đoạn trong bối cảnh riêng của nó, chúng ta đặt nó vào “bản đồ” toàn bộ Kinh Thánh để thấy nó đóng góp thế nào vào câu chuyện cứu rỗi. Ví dụ, lời hứa về “dòng dõi” trong Sáng thế ký 3:15, 12:3, 22:18 được nhắc lại, thu hẹp và cuối cùng được làm trọn nơi Chúa Giê-xu Christ (Ga-la-ti 3:16).
Một Số Chủ Đề Lớn Trong Thần Học Kinh Thánh
1. Vương Quyền của Đức Chúa Trời (Kingdom of God): Đây là chủ đề xuyên suốt. Từ sự cai trị của Đức Chúa Trời trong vườn Ê-đen, đến lời hứa về một vị vua thuộc dòng Đa-vít, đến lời rao giảng của Chúa Giê-xu: “Kỳ đã trọn, nước Đức Chúa Trời đã đến gần” (Mác 1:15). Vương quốc ấy đã đến trong Đấng Christ nhưng chưa được hoàn tất, và sẽ được thể hiện trọn vẹn khi Ngài tái lâm.
2. Giao Ước và Ân Điển: Thần học Kinh Thánh cho thấy sự căng thẳng giữa đòi hỏi thánh khiết của Đức Chúa Trời (Luật pháp) và sự ban cho ân điển của Ngài. Giao ước với Áp-ra-ham dựa trên ân điển và lời hứa (Sáng thế ký 15), trong khi Giao ước Sinai (Môi-se) nhấn mạnh đến luật pháp và sự vâng phục (Xuất Ê-díp-tô 19-24). Tuy nhiên, ngay trong Sinai cũng có ân điển (Xuất Ê-díp-tô 34:6-7). Cuối cùng, Giao Ước Mới (Giê-rê-mi 31:31-34, Ê-xê-chi-ên 36:26-27) giải quyết vấn đề bằng cách đặt luật pháp vào trong lòng và ban Thánh Linh để giúp chúng ta vâng giữ.
3. Sự Cứu Chuộc và Công Lý: Chủ đề hy sinh, huyết đổ ra để chuộc tội chạy xuyên suốt từ chiếc áo bằng da trong Sáng thế ký 3:21, đến con sinh trong lễ Vượt Qua (Xuất Ê-díp-tô 12), đến hệ thống tế lễ của Lê-vi, và đỉnh điểm là Chúa Giê-xu, “Chiên Con của Đức Chúa Trời, là Đấng cất tội lỗi thế gian đi” (Giăng 1:29). Ngài là sự ứng nghiệm của mọi biểu tượng đó.
Ứng Dụng Thực Tiễn Trong Đời Sống Cơ Đốc
Thần học Kinh Thánh không chỉ để thỏa mãn trí tuệ, mà phải biến đổi đời sống. Dưới đây là một số ứng dụng thiết thực:
1. Củng Cố Nền Tảng Đức Tin: Khi hiểu “câu chuyện lớn” của Kinh Thánh, đức tin của chúng ta trở nên vững vàng, có căn cơ, không dễ bị “lắc lư và sóng đưa bởi gió của đạo lạc” (Ê-phê-sô 4:14). Chúng ta biết mình tin ai, và tại sao mình tin.
2. Nuôi Dưỡng Đời Sống Cầu Nguyện và Thờ Phượng: Hiểu biết về bản tính Đức Chúa Trời (thánh khiết, yêu thương, công bình) qua mặc khải Kinh Thánh giúp chúng ta thờ phượng Ngài trong “lẽ thật” (Giăng 4:24). Những bài Thánh ca trở nên sâu sắc hơn khi ta thấy chúng bắt rễ từ các chủ đề Kinh Thánh.
3. Hướng Dẫn Quyết Định Đạo Đức: Thần học Kinh Thánh cung cấp một khuôn khổ thế giới quan (worldview) để chúng ta đánh giá mọi vấn đề trong cuộc sống – từ công việc, gia đình, đến các vấn đề xã hội – dưới ánh sáng của chân lý Đức Chúa Trời và câu chuyện cứu chuộc.
4. Truyền Giáo và Môn Đồ Hóa Hiệu Quả: Thay vì chỉ trình bày những câu Kinh Thánh rời rạc, chúng ta có thể kể lại câu chuyện tuyệt vời của Kinh Thánh: Sáng tạo, Sa ngã, Cứu chuộc, Phục hồi. Đây là sứ điệp trọn vẹn và quyền năng của Phúc Âm.
5. Giúp Giải Quyết Những Thắc Mắc Nan Giải: Khi đối diện với những phần Kinh Thánh khó hiểu hoặc những nghịch lý (như sự dữ, sự đau khổ), việc nhìn chúng trong bối cảnh của toàn bộ câu chuyện Kinh Thánh – nơi tội lỗi đã xâm nhập, nhưng Đức Chúa Trời đang hành động để cứu chuộc và tái tạo – sẽ mang lại sự bình an và hy vọng.
Kết Luận
Thần học Kinh Thánh là một hành trình khám phá đầy phước hạnh, mời gọi mỗi chúng ta đào sâu vào Lời của Đức Chúa Trời để thấy được vẻ đẹp, sự khôn ngoan và quyền năng của Ngài được bày tỏ qua từng trang sách. Công việc này đòi hỏi sự kiên nhẫn, khiêm nhường và lệ thuộc vào sự dạy dỗ của Đức Thánh Linh. Nhưng phần thưởng là vô giá: một đời sống được nuôi dưỡng bởi Lẽ Thật, một đức tin vững chắc vào Đấng Christ, và một khả năng phục vụ Chúa cách hiểu biết và hiệu quả hơn.
Ước mong mỗi chúng ta, như người Bê-rê ngày xưa, “ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng” (Công vụ 17:11), và nhờ đó, ngày càng được biến đổi để phản chiếu vinh quang của Đấng mà toàn bộ Kinh Thánh đang làm chứng – Chúa Giê-xu Christ, Đấng Cứu Thế của chúng ta. A-men.